Microsoft Word Maqistr dissertasiya isi Fuad Memmedli doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
50
− dövriyyə kapitalına tələbat; − müəssisənin maliyyə imkanları, kapital bazarına daxil olmağın mümkünlüyü; − borc vəsaitlərinin və yeni səhm buraxılışının istifadəsi üzrə müəssisənin siyasəti. Azərbaycan Respublikasında səhmdar cəmiyyətlərin dividend siyasətinin formalaşmasının ən geniş yayılmış üsulu “qalıq prinsipi” sayılır. Bu prinsip üzrə dividendin ödənilməsi cəmiyyətin sosial və investisiya proqramlarının müəyyənləşdirilməsi təmin edildikdən sonra həyata keçirilir. Sosial - iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi nəticəsində əsas kapitalların ümumi yığımının dinamik olaraq artması ölkə iqtisadiyyatının çoxsahəli və tarazlaşdırılmış inkişafına zəmin yaratmışdır. Azərbaycan Respublikasında əsas kapitala yönəldilən investisiyanın ÜDM-də xüsusi çəkisi 2000–ci ildə 5,3 faiz, 2005–ci ildə 17 faiz və 2010–cu ildə 13,9 faiz, 2013–cü ildə 30,9 faiz təşkil etmişdir. 2000–ci ildə investisiya qoyuluşunun 81,8 faizi məhsul istehsalı obyektlərinin tikintisinə və 18,2 faizi isə xidmət sahələri üzrə obyektlərin tikintisinə yönəldilmişdirsə, 2005–ci ildə bu nisbət müvafiq olaraq 86,9 və 13,1 faiz və 2010–cu ildə 48,7 və 51,3 faiz, 2013 – cü ildə 49,2 və 50,8 faiz təşkil etmişdir. Təhlildən göründüyü kimi xidmət sahələri üzrə obyektlərin tikintisinə kapital qoyuluşu davamlı olaraq artmışdır. Bütün maliyyə mənbələri üzrə əsas kapitala yönəldilən investisiyalar 2000–ci illə müqayisədə 2013 – cü ildə 18,4 dəfə artmışdır. Dövlətin fəal investisiya siyasəti nəticəsində maliyyə mənbələri üzrə kapital qoyuluşunun strukturunda da xeyli dəyişikliklər baş vermişdir. Ölkənin əmanət banklarında 2000-ci ildə əmanətlərin məbləği 79,3 min manat olmuşdursa, 2005-ci ildə 494,5 min manat, 2010-cu ildə isə 3029,8 min manat təşkil etmişdir. Deməli, 2000-ci illə müqayisədə 2010-cu ildə əhalidən cəlb edilmiş əmanətlərin məbləği 38,2 dəfə artmışdır. Keçid dövründə dövlət büdcəsinin gəlirləri də davamlı olaraq artmışdır. Belə 51
ki, büdcə gəlirləri 20 ildə 2,9 dəfə və 2010-cu ildə isə 16 dəfə artmışdır. Büdcə gəlirlərinin ÜDM-də xüsusi çəkisi 2000–ci ildə 19,2 faiz, 2005–ci ildə 16,4 faiz və 2010-cu ildə isə 16 faiz təşkil etmişdir. Təhlil göstərir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatına investisiya qoyuluşu 1995-ci ildən başlayaraq mütəmadi olaraq artan xətt üzrə getmiş və 2013-cü ildə onun həcmi 22 milyard manatdan çox olmuşdur (cədvəl 3.2). Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi, sahibkarlığın inkişafı, neft müqavilələrinin imzalanması, müştərək müəssisələrin yaradılması xarici investorların Azərbaycan iqtisadiyyatına investisiya qoymaq marağını xeyli gücləndirmişdir. Belə ki, 2000– 2012 - ci illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatına yönəldilmiş ümumi investisiyaların tərkibində xarici investisiyaların həcmi 58,3 milyard manat və ya 65,2 faiz təşkil etmişdir. Milli iqtisadiyyatın inkişafına yönəldilmiş daxili investisiyaların həcmi də ilbəil artmış, yəni 2000-ci ildəki 460,3 milyon manatdan 2012– ci ildə 12148 milyon manata çatmış və ya 26,4 dəfə artmışdır. Dövlətin fəal investisiya siyasəti nəticəsində maliyyə mənbələri üzrə kapital qoyuluşunun strukturunda da xeyli dəyişikliklər baş vermişdir. Bu dövrdə nəzərə çarpacaq əsas meyl xarici investorların vəsaitləri hesabına kapital qoyuluşunun artmasıdır. Digər mənbələrin payı isə bir o qədər cəlbedici olmamışdır. Belə ki, 1993-cü ildə mərkəzləşdirilmiş kapital qoyuluşunun payı 33% təşkil edirdisə, 1995-ci ildə bu 13,4%, 1998-ci ildə isə 1,7% olmuşdur. Bu isə investisiyanı maliyyələşdirmək üçün ölkə büdcəsinin imkanlarının və onun rolunun xeyli aşağı olduğunu göstərir. Lakin buna baxmayaraq son illərdə iqtisadiyyatın inkişaf tempinə müvafiq olaraq mərkəzləşdirilmiş kapital qoyuluşunda artım müşahidə olunmuşdur. Belə ki, 2000-ci il Dövlət büdcəsi xərclərinin 89,4 mln manatı və ya 11,7 faizi, 2005-ci ildə isə müvafiq olaraq 444,7 milyon manatı və ya 20,8 faizi, 2010-cu ildə 3255,3 milyon manatı və ya 32,9 faizi əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinin maliyyələşdirilməsinə yönəldilmişdir.
52
Cədvəl 3. Azərbaycan iqtisadiyyatına yönəldilən investisiyaların artım dinamikası
2000 2005 2010 2011 2012 2013 nvestisiya qoyuluşu bütün mənbələr üzrə, mlyn.manat Ondan: Xarici investisiyalar, mlyn.manat faizlə
Daxili investisiyalar, mlyn.manat faizlə
1289,8
829,5 64,3
460,3
35,7
6733,4
4628,5 68,7
2104,9
31,3
14118,9
6619,7 46,9
7499,2
53,1
17048,8
6849,8 40,3
10199,0 59,7
20250,7
8102,7 40,0
12148,0 60,0
21974,2
8269,3 37,6
13704,9
62,4
Mənbə: Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2014, Bakı, “Səda” 2014, səh. 403
Azərbaycan iqtisadiyyatına yönəldilən xarici investisiyaların strukturu (mlyn. ABŞ dolları)
llər 2000 2005 2010 2011 2012 2013 Cəmi xarici investisiya Ondan: 927,0
4893,2 8247,8
8673,9
10314,0 10540,9
Maliyyə kreditləri 262,9 698,4
3405,9 3692,5
3135,5 2655,8
Neft sənayesinə 546,1
3799,9 2955,3
3407,8 4287,8
4935,2 Birgə müəssisələr və xarici firmalar
118,0 230,5
659,6
886,0
1094,5
1041,0
Mənbə: Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2014, Bakı, “Səda”, 2014, səh. 404 Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|