Microsoft Word Maqistr dissertasiya isi Fuad Memmedli doc

 

53 

 

Milli  iqtisadiyyatın  normal  maliyyə  infrastrukturu,  eləcə  də  ölkə 

vətəndaşlarının  dövlətə  inamı  şəraitində  respublikanın  iqtisadi  inkişafının 

investisiya  potensialı  kimi  əhalinin  şəxsi  vəsaiti  (əmanəti)  çıxış  edə  bilər. 

nvestisiyanın maliyyələşdirilməsində həmin mənbənin xüsusi çəkisi hələki nəzərə 

çarpacaq  səviyyədə  deyildir.  Belə  ki,  əhalinin  vəsaitləri  hesabına  1995-ci  ildə 

investisiya  qoyuluşunun  8  faizi  təmin  edilmişdirsə,  2000-ci  ildə  bu  göstərici  4,7 

faiz,  2005-ci  ildə  4,4  faiz,  2010-cu  ildə  3,8  faiz  və  2013-cü  ildə  1,8  faiz  təşkil 

etmişdir.  

Müəssisə  və  təşkilatların  öz  vəsaitləri  hesabına  kapital  qoyuluşunun  xüsusi 

çəkisinin  azalmasına  baxmayaraq  son  illərdə  bu  azalma  səngimiş  və  hətta  xeyli 

artım  müşahidə  olunmuşdur.  Ölkədə  bazar  strukturlarının  kifayət  qədər  inkişaf 

etməməsi,  iqtisadiyyatın  tənzimlənməsində  dövlətin  zəif  rolu  müstəqilliyin  ilk 

illərində  daxili  bazarda  fəaliyyət  göstərən  müəssisə  və  sahibkarlıq  subyektlərinin 

geniş inkişafına əngəl törədirdi.  

Azərbaycan hökumətinin beynəlxalq kredit institutları ilə (BVF, UB,  B və 

s.)  fəal  əməkdaşlığı  nəticəsində  əldə  edilən  maliyyə  kreditləri  ölkənin  milli 

valyutası kursunun sabitliyinin və tədiyyə balansının saxlanılmasına, kiçik və orta 

biznesin  xüsusi  müəssisələrinin  işləyib  hazırladığı  investisiya  layihələrinin 

maliyyələşdirilməsinə, habelə istehsal-texniki  və  sosial xarakterli problemlərin 

həllinə yönəldilmişdir. 

         Dividend siyasətin formalaşmasının mühüm mərhələsi dividendlərin 

ödənilməsi formasının seçilməsidir. Həmin formalardan əsaslarını nəzərdən 

keçirək: 

1.

  Dividendlərin  nağd  pulla  (çeklə)  ödənilməsi.  Bu  dividend  ödənişinin 

həyata keçirilməsinin ən sadə və geniş yayılmış formasıdır. 

2.

  Dividendlərin  səhmlərlə  ödənilməsi.  Bu  forma  səhmdartlara  dividend 

ödənişi məbləğində yeni emitentli səhmlərə təqdim edilməsini nəzərdə tutur. 

---

 

54 

3.

  Avtomatik  yenidən  investisiyalaşdırma.  Bu  ödəniş  forması  səhmdarlara 

hüquq  verir  ki,  fərdi  seçim  etsinlər  –  dividendləri  nağd  alsın,  yaxud  onları  əlavə 

səhmlərə investisiyalaşdırsınlar.  

4.

  Şirkətin 

səhmlərinin 

alınması. 

Buna 

dividendlərin 

yenidən 

investisiyalaşdırılması  formalarından  biri  kimi  baxılır,  hansıki  dividend  fondu 

məbləğində şirkət fond bazarında azad tədavüldə olan səhmlərin bir hissəsini alır. 

Bu da qalan hər bir səhmə düşən mənfəətin həcmini çoxaltmağa və gələcək dövrdə 

dividend ödənişi əmsalını yüksəltməyə avtomatik imkan verir. 

Səhmdar  cəmiyyətin  dividend  siyasətinin  səmərəliliyini  qiymətləndirmək 

üçün aşağıdakı göstəricilərdən istifadə olunur: 

1. Dividend ödənişi əmsalı. O, aşağıdakı düsturla hesablanır: 

 

,

XM

DÖF

K

dö

=

   yaxud 

 

,

S

S

dö

XM

D

K

=

 

 

burada, K

dö

 – dividend ödənişi əmsalı; 

   

DÖF – seçilən dividend siyasətinin tipinə uyğun formalaşan dividend 

ödəniş fondu; 

XM – səhmdar cəmiyyətin xalis mənfəətinin məbləği; 

   

D

S

 – bir səhmə ödənilən dividendlərin məbləği; 

   

XM

S

 – bir səhmə düşən xalis mənfəətin məbləği. 

2.  Səhmlər  üzrə  qiymət  və  gəlirin  nisbəti  əmsalı.  O,  aşağıdakı  düsturla 

hesablanır: 

,

/

S

g

q

D

SB

K

=

 

burada, K

q / g 

- səhm üzrə qiymət və gəlirin nisbəti əmsalı; 

   

SB – bir səhmin bazar dəyəri; 

   

D

S

 – bir səhmə ödənilən dividendlərin məbləği. 

Dividend  siyasətinin  səmərəliliyini  qiymətləndirərkən  səhmlərin  bazar 

dəyərinin dinamikası göstəricisindən də istifadə edilə bilər. 

 

---

 

55 

2.3. Müəssisənin maliyyə resurslarının istifadə istiqamətləri 

       Müəssisənin  xüsusi  maliyyə  resurslarının  formalaşması  prosesinin  effektiv 

idarə  edilməsi  onun  amortizasiya  siyasətinin  işlənib  hazırlanmasını  zəruri  edir. 

amortizasiya, köhnəlmə dərəcəsindən asılı olaraq, əsas fondun dəyərindən istehsal 

edilən məhsulun üzərinə keçən hissədir ki, bu da hazır məhsul satıldıqca toplanır 

və müəssisənin maliyyə resursuna çevrilir. Amortizasiya ayırmaları əsas fondların 

istismarda, təmirdə olmasından və ya boş dayanmasından asılı olmayaraq onların 

dəyərinə görə faizlə hesablanır. 

Müəssisənin  amortizasiya  siyasətinin  işlənib  hazırlanması  prosesində 

aşağıdakı əsas amillərin nəzərə alınması vacibdir: 

−  əsas vəsaitlərin və qeyri-material aktivlərin istifadə olunan həcmi; 

−  istifadə  olunan  əsas  vəsaitlərin  və  qeyri-material  aktivlərin  real  dəyərinin 

uçotda əks etdirmə metodu; 

−  amortizasiya  olunan  aktivlərin  müəssisə  tərəfindən  istifadəsinin  real 

müddəti; 

−  qanunvericiliklə icazə verilən amortizasiya metodu; 

−  istifadə olunan əsas vəsaitlərin tərkibi və strukturu; 

−  inflyasiyanın tempi; 

−  müəssisənin investisiya fəallığı. 

Sadalanan  amillərin  nəzərə  alınması  müəssisəyə imkan verir ki, əməliyyat 

pro- 

sesində  dövriyyədən  kənar  aktivlərin  ayrı-ayrı  qruplarından  istifadənin 

spesifikliyini  əhəmiyyətli  dərəcədə  əks  etdirən  müvafiq  amortizasiya  metodlarını 

seçsin. Müasir dövrdə dünya təsərrüfatı praktikasında istifadə olunan dövriyyədən 

kənar aktivlərin amortizasiya metodları aşağıdakılardır: 

−  xətti amortizasiya metodu; 

−  amortizasiyanın istehsal metodu; 

−  sürətli amortizasiya metodu; 

−  sair amortizasiya metodu. 

---