Microsoft Word Maqistr dissertasiya isi Fuad Memmedli doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
72
Pul axınlarının kompleks təhlili aşağıdakı suallara düzgün cavab tapmağa imkan verir: − hansı mənbələrdən nə qədər pul vəsaitləri daxil olur və onlardan istifadə istiqamətləri hansılardır?; − müəssisənin xüsusi vəsaitləri investisiya fəaliyyəti üçün kifayət edirmi?; − müəssisə öz cari öhdəliklərini yerinə yetirmək vəziyyətindədirmi?; − alınan mənfəətin və nağd pul vəsaitlərinin miqdarında kənarlaşmalar nə ilə izah edilir?. Müəssisənin bazarda fəaliyyət göstərməsi üçün pul axınlarının səmərəli idarə edilməsi vacibdir. Ona görə də müəssisənin pul dövriyyəsinin və maliyyə resurslarının idarə edilməsi üsullarını öyrənmək və onları təkmilləşdirmək lazımdır. Pul axınlarının səmərəli idarə edilməsində dövriyyə kapitalının optimal həcminin müəyyənləşdirilməsi böyük rol oynayır. Belə ki, nağd pul vəsaitinin çatışmaması müəssisəni iflasa apara bilər və onun inkişaf tempi nə qədər sürətlə gedərsə pulsuzluq riski daha böyük olar. Digər tərəfdən həddindən ziyada pul vəsaitlərinin toplanması faydalı deyil. Çünki müəssisə mənfəət itirir, hansıki artıq vəsaitin investisiyalaşdırılması nəticəsində əldə edilə bilər. Belə vəziyyət kapitalın “ölməsinə” gətirib çıxarır və ondan istifadənin səmərəliliyini azaldır. Pul axınlarının vəziyyətinə nəzarət metodlarından biri dövriyyə kapitalında nağd pul vəsaitinin xüsusi çəkisinin düzgün müəyyən edilməsidir. Nağd pul vəsaitinin məbləğini dövriyyə kapitalının məbləğinə bölməklə nağd vəsait əmsalı (faizi) müəyyən edilir. Dövriyyə kapitalında nağd vəsait əmsalını idarə edərkən nəzərə almaq lazımdır ki, nisbətin dəyişilməsi nağd pulun dəyişilməsini xarakterizə etməyə bilər, çünki dövriyyə kapitalının bir hissəsi olan əmtəə-material ehtiyatları dəyişilə bilər. Müəssisə üçün lazım olan nağd pulun miqdarının müəyyənləşdirilməsinə başqa yanaşma da vardır, yəni nağd pul-reallaşdırılmanın həcmilə müqayisədə nağd pul balansının qiymətləndirilməsidir. Bu göstərici nağd puldan effektiv
73
istifadəni göstərir, dövriyyə kapitalını dəyişdirmədən tədavül xərclərini azaltmaq və mənfəəti artırmaq yolu ilə satışın həcmini artırmağa imkan verir. Ə gər müəssisə nağd pul çatışmamazlığı ilə üzləşirsə, ödəniş mütləq aparılmalıdırsa və cari tələbat üçün nağd pulun miqdarını müəyyənləşdirmək lazımdırsa, onda ödənişin vaxtını uzatmalı, yaxud vekseldən istifadə olunmalıdır. Pul axınlarının səmərəli idarə edilməsi üçün aşağıdakı ümumi tələblər irəli sürülür: − cari hesablaşmaları yerinə yetirməkdən ötrü pul vəsaitlərinin baza ehtiyatı lazımdır; − gözlənilməyən xərcləri örtmək üçün müəyyən miqdarda pul vəsaitləri olmalıdır; − proqnozlaşdırılan fəaliyyəti genişləndirmək üçün azad pul vəsaitlərinin olması vacibdir. Beləliklə, pul vəsaitləri ehtiyatlarının idarə edilməsi nəzəriyyəsində işlənib hazırlanmış və pul vəsaitlərinin miqdarını optimallaşdırmağa imkan verən modelləri tətbiq etmək olar. Qərb təcrübəsində Baumol və Miller-Orra modelləri geniş yayılmışdır . Baumol modeli nəzərdə tutur ki, maksimum miqdarda pul vəsaitləri olduqda müəssisə işləməyə başlayır və sonradan onları xərcləyir. Əmtəə, iş və xidmətlərin reallaşdırılmasından daxil olan bütün vəsaitlər qısamüddətli qiymətli kağızlara qoyulur. Yalnız pul vəsaitlərinin ehtiyatı tükəndikdə, yəni sıfıra bərabər olduqda müəssisə qiymətli kağızların bir hissəsini satır və bununla pul vəsaitlərinin ehtiyatını baza səviyyəsinə çatdırır. Bu model çox sadədir və müəssisə üçün qəbul olunandır, çünki pul məsrəfləri stabil və proqnozlaşdırılandır. Miller-Orra modeli müəssisədə hər günlük pul vəsaitlərinin daxil olması və xərclənməsini ə vvəlcədən müəyyənləşdirmək mümkün
olmadıqda pul
ehtiyatlarının idarə edilməsini nəzərdə tutur. Bu modeli qurarkən bir dövrdən digər dövrə pulun daxil olması və xərclənməsinin təsadüfi hadisələrdən asılı olmamasına ə saslanan Bernulli prosesindən – stoxastik prosesdən istifadə edilir. Bu model 74
mərhələlər üzrə tətbiq edilir və onun köməyilə müəssisənin hesablaşma hesabında pul vəsaitlərinin idarəetmə siyasətini müəyyənləşdirmək mümkündür. Pul axınlarının idarə edilməsi prinsipləri və metodları Azərbaycan şəraitinə uyğunlaşdırılaraq tətbiq edilməli, bir sözlə pul axınlarının idarə edilməsinin kompleks metodikası işlənib hazırlanmalıdır.
maliyyə resursları olmalıdır. Maliyyə resurslarının formalaşması iki səviyyədə həyata keçirilir: ölkə miqyasında və müəssisə çərçivəsində. Ölkə miqyasında maliyyə resurslarının formalaşmasının mənbəyi və strukturu dövlət büdcəsi gəlirlətinin artması imkanını müəyyənləşdirir. Müəssisə səviyyəsində formalaşan maliyyə resurslarının həcmi investisiya qoyuluşunun həyata keçirilməsi, dövriyyə vəsaitlərinin artması, maliyyə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi, sosial xarakterli tələbatın təmin edilməsi imkanını müəyyənləşdirir. Belə maliyyə resursları müəssisənin xüsusi vəsaiti – mənfəət və əsas fondların amortizasiyası hesabına formalaşır. Müəssisənin maliyyə resurslarının formalaşmasında maliyyə bazarı müstəsna rol oynayır. Maliyyə bazarı – gəlir gətirən, tələb və təklifdən, satıcıların və alıcıların ödəməqabiliyyətindən asılı olan pul resurslarının fəaliyyət göstərməsinin mürəkkəb mexanizmidir . Müəssisə səviyyəsində pul vəsaitlərinin hərəkətini və təsərrüfat subyektləri arasında baş verən maliyyə münasibətlərini effektiv idarə etmək gərəkdir. Maliyyə resurslarının idarə edilməsi haqqında qərar müəssisə ilə maliyyə bazarı arasında maliyyə resurslarının ən effektiv axınını təmin etməlidir, hansıki bazar şəraitində müəssisənin xarici maliyyələşdirilməsinin başlıca mənbəyi hesab edilir. Maliyyə bazarı müəssisəyə kapitaldan daha səmərəli istifadə və maksimum mənfəət alınması məqsədilə pul axınlarının idarə olunmasını düzgün təşkil etməyə imkan verir.
Müasir şəraitdə müəssisədə pul vəsaitlərinin həddindən çox yığılıb qalması borc kapital bazarının inkişafına səbəb olur. Borc kapitalın hərəkət forması Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|