Microsoft Word Maqistr dissertasiya isi Fuad Memmedli doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
16
Rusiyada maliyyənin inkişafında N. . Turqenyevin 1818-ci ildə nəşr olunmuş «Vergilər nəzəriyyəsi təcrübəsi» adlı əsəri təqdirəlayiq hal kimi qiymətləndirilir. O, vergilərin yaranma tarixini qısa təsvir etmiş, vergi siyasətinin prinsiplərini formalaşdırmış, vergilərin müxtəlif təsnifatını göstərmiş, hər bir verginin iqtisadi mahiyyətini açmış, kapitalın müxtyəlif növlərinin traktovkasını vermişdi.
XIX əsrin əvvəlində artıq başa düşüldü ki, maliyyə elminin məzmunu yalnız vergilər və rüsumlardan ibarət deyil, dövlət krediti onun mühüm komponentidir. Bu istiqamətdə ilk sistemləşdirilmiş əsəri M.F. Orlov yazmış və 1833-cü ildə çap etdirmişdir. O, kredit anlayışına aydınlıq gətirmiş, dövlət krediti ilə xüsusi kredit arasındakı fərqi müəyyənləşdirmiş, dövlət kapitalının yaranmasının əsas mənbələri kimi vergilərin və istiqrazların əhəmiyyətini əsaslandırmış, həmin mənbələr arasındakı prinsipial fərqi açıqlamış, vergiqoyma və kredit sahəsində qərb ölkələrinin təcrübəsini ümumiləşdirmişdir. Dövlətin maliyyələşdirmə sistemi Birbaşa Qaytarılan Bağışlanan Qarışıq Dolayı Vergi ödənişi üzrə güzəştlər Sürətləndirilmiş amortizasiya ayırmaları hüququ Fərdi ixtiralar üçün dövlət patent ödənişinin səviyyəsinin azaldılması Həyata keçirilən müxtəlif ixtiralar üçün patent ödənişinin müddətinin uzadılması Şəkil 1. Dövlətin maliyyələşdirmə sisteminin prinsipial quruluşu 17
Maliyyənin idarə edilməsi bütün iqtisadi formasiyalarda, o cümlədən planlı iqtisadiyyatda mövcud olmuşdur. “Maliyyə menecmenti” anlayışı isə bazar iqtisadiyyatı şəraitində maliyyənin idarə edilməsini ifadə edir. XX əsrdə maliyyə elmində edilmiş çoxlu yeniliklərdən iki istiqaməti – portfel nəzəriyyəsi və kapitalın strukturu nəzəriyyəsi iri şirkətlərin maliyyəsinin idarə edilməsi elminin və texnikasının əsas mahiyyətini ifadə edir, çünki iki prinsipial suala: maliyyə resurslarını haradan almaq və hara yönəltmək suallarına cavab verməyə imkan verir.
XX əsrin ortalarında maliyyənin neoklassik nəzəriyyəsinə dair sanballı monoqrafiyalar nəşr olunmuşdur. Bununla belə həmin əsərlərdə müəyyən spesifiklik müşahidə olunur, yəni maliyyə nəzəriyyəsi üzrə elmi ədəbiyyatlarda Müəssisənin maliyyə resurslarının idarə edilməsi üzrə strateji məqsəd və vəzifələrin müəyyən edilməsi Maliyyə resurslarının hərəkətinin idarə edilməsi üzrə müvafiq maliyyə metodları və qaydalarının seçilməsi Müəssisənin inkişaf proqramı üzrə tədbirlərin və maliyyə planının tərtib edilməsi Tədbirlərin və planın həyata keçirilməsi üzrə qərarın icrası Qərarın yerinə yetirilməsinə nəzarət Müəssisənin maliyyələşdirilməsi prosesinin idarə edilməsinin tənzimlənməsi Həyata keçirilən tədbirlərin nəticələrinin qiymətləndirilməsi Şəkil 2. Maliyyə menecmentinin prinsipial sxemi 18
kapital bazarının problemləri geniş şərh olunmuş, şirkətlərin maliyyə resurslarının idarə edilməsi məsələlərinə çox az yer ayrılmışdır. Şübhəsiz ki, maliyyənin idarə edilməsinin nəzəri əsaslarını bilmək zəruridir. Lakin onun tətbiqi aspektləri də az ə həmiyyət kəsb etmir. Məhz axırıncı amil 1960-cı illərdə firmanın maliyyəsinin idarə edilməsinin metodologiyasına və texnikasına həsr olunmuş elm kimi «maliyyə menecmenti» tətbiqi fənnin təşəkkülünə xidmət etmişdir. Bu yeni fənn üzrə ilk monoqrafiya 1962-ci ildə Dj.Uyeston və T.Kauplyend tərəfindən yazılmışdır. ndi artıq demək olar ki, maliyyə menecmenti təkcə müstəqil elmi istiqamət və praktiki fəaliyyət kimi deyil, həm də ali məktəblərdə tədris fənni kimi təşəkkül tapmışdır. «Dövlət ehtiyac olmadan biznesə müdaxilə etməməlidir» prinsipi bir çox ölkələrdə biznesin təşkilinin mühüm prinsiplərindən birinə çevrilmişdir ki, bu da ngiltərə-Amerika modelindən istifadə edən ölkələrdə mühasibat uçotunun tənzimlənməsi sisteminə bilavasitə təsir etmişdir. Maliyyə sahəsində ən yaxşı ə sərlərdən biri olan K.Payın ikicildlik əsəri alman dilindən tərcümə edilib 1832-ci ildə Rusiyada nəşr olunmuşdur.
Dövlətin maliyyələşdirmə sistemi Birbaşa Qaytarılan Bağışlanan Qarışıq Dolayı Vergi ödənişi üzrə güzəştlər Sürətləndirilmiş amortizasiya ayırmaları hüququ Fərdi ixtiralar üçün dövlət patent ödənişinin səviyyəsinin azaldılması Həyata keçirilən müxtəlif ixtiralar üçün patent ödənişinin müddətinin uzadılması Şəkil 3. Dövlətin maliyyələşdirmə sisteminin prinsipial quruluşu 19
Dünya təcrübəsini Azərbaycan şə raitinə uyğunlaşdırmaq, maliyyə
menecmentinin inkişaf konsepsiyasını işləyib hazırlamaq zəruridir. Bunun üçün inkişaf etmiş qərb ölkələrində maliyyə menecmentinin inkişaf mərhələlərini və qanunauyğunluqları müəyyənləşdirmək, həmin mərhələləri şərtləndirən amilləri aşkara çıxarmaq lazımdır. Bu qanunauyğunluqlar qərb ölkələrində maliyyə menecmentinin təşəkkül prosesini xarakterizə edən tarixi hadisələrin obyektiv ə laqələrini ifadə edir, həmçinin Azərbaycanda maliyyə menecmentinin spesifik cəhətlərini, onun inkişafına yanaşmaların xüsusiyyətlərini dəqiq müəyyən etməyə imkan verir. Maliyyə menecmentinin təşkili xüsusiyyətlərini tam açıqlamaq üçün ilk növbədə onun mahiyyətini, bütünlükdə maliyyənin idarə edilməsi problemlərini və istiqamətlərini açıqlamaq lazımdır. Maliyyə menecmenti – maliyyə ilə bağlı peşə fəaliyyətinin növü olmaqla firmaların maliyyəsinin idarə edilməsi ilə məşğuldur. Bazar münasibətləri şəraitində hər bir sahibkar firmanın başlıca vəzifəsi maliyyə- təsərrüfat fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması əsasında mənfəət artımını, firma səhmlərinin məzənnə dəyərinin yüksəldilməsini təmin etməkdən, investisiya layihələrinin səmərəliliyini artırmaqdan, firmanın maliyyə resurslarını, dövriyyə aktivlərini səmərəli halda idarə etməkdən və sairdən ibarətdir. Həmin tələblər baxımından maliyyə menecmenti özünə firmaların maliyyə siyasətinin formalaşmasını, maliyyə məsələləri üzrə tədbirlərin konkretləşdirilməsi məsələlərini, firma rəhbərliyinin, onun istehsal və funksional bölmələrinin informasiya təminatını, maliyyə hesabatının tərtib edilməsini və s. daxil edir. Deməli, burada maliyyə ilə idarəetmə kateqoriyaları bir-birinə üzvi bağlı olan vəhdət təşkil edir. Bu baxımdan maliyyə çoxmənalı və çoxaspektli iqtisadi kateqoriyadır. O, dövlətin, təsərrüfat subyektlərinin, hüquqi və fiziki şəxslərin gəlirlərinin əmələ gəlməsi (formalaşması), bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürülməsi proseslərini, müxtəlif pul vəsaitlərinin hərəkətini, geniş iqtisadi münasibətləri əhatə edir. Ona görə də maliyyənin idarə edilməsi problemləri menecmentin mexanizminin iqtisadi metod baxımından bütün elementlərini özündə əks etdirir. Adı çəkilən problemlərə əsasən aşağıdakılar daxildir:
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|