Marketinq strategiyası və
rə
qabə
tli mövqeləş
dirmə
79
birinci mərhələdə əsasən belə sistemlər yaradırlar. Kompaniyanın bazara
təqdim etdiyi məhsul və ya xidmətlərin mürəkkəbliyi və miqdarı məhdud
olduqda da belə sistem tətbiq olunur.
lk dəfə olaraq 1927-ci ildə Procter & Gamble amerikan bey-
nəlxalq kompaniyası tərəfindən özünün problemli
Camay markalı sabun-
larla əlaqədar tətbiq etdiyi məhsullara görə idarəetmə, konkret məhsulla
bağlı bütün marketinq fəaliyyətinin məhsulun hazırlanması, istehsalı və
satışı ilə məşğul olan bir menecerə həvalə edilməsini nəzərdə tutur.
Müxtəlif məhsullar buraxan diversifikasiya olunmuş kompaniya üçün
belə sistemin böyük üstünlüyü var: Əvvəlcədən marketinq fəaliyyətinin
bir-biri ilə bağlı növləri öz aralarında koordinə edilir və deməli, onların
birgə faəliyyət göstərməsi ehtimalı da artır. Daha iri kompaniyalarda
məhsul buraxılışı üzrə menecerlər zəruri olan istənilən vaxtda fəaliyyət
istiqaməti üzrə peşəkar-mütəxəssislərə müraciət edə bilərlər. Son
dövrlərdə marketinq mühitində baş verən radikal dəyişikliklər bir çox
kompaniyaları məhsul buraxılışı menecerlərinin rolu barədə yenidən dü-
ş
ünməyə vadar etdi. Müasir istehlakçılar günü-gündən artan böyük miq-
darda brendlərlə rastlaşırlar və indi onlar brendlərə nisbətən daha çox stimul-
laşdırıcı sövdələşmələrə meyl edirlər. Nəticədə kompaniyalar qiymətəmə-
ləgəlmə və konkret satış nöqtələrində reklam-təbliğat fəaliyyətinə üstünlük
verərək bütün ölkə miqyasında reklamdan imtina edirlər. Brendlər üzrə
menecerlər ənənəvi olaraq öz fəaliyyətlərini kütləvi istehlakçılara istiqa-
mətlənmiş uzunmüddətli brend strategiyalarının yaradılmasına yönəldirdilər.
Lakin müasir bazarın reallıqları yerli bazarlara hesablanmış daha qısa-
müddətli satış strategiyalarının yaradılmasını diktə edir.
Brendlər üzrə idarəetməyə təsir göstərən ikinci əhəmiyyəti qüvvə
pərakəndə tacirlərdir. Daha iri, daha nüfuzlu və daha məlumatlı pərakən-
də tacirlər piştaxtalarında olan məhdud yerlər müqabilində tələb yarat-
mağa istiqamətlənmiş marketinq fəaliyyətini onlara verilməsini tələb
edirlər. Ticarət təşkilatları səviyyəsində tələb yaratmağa istiqamətlənmiş
marketinq tədbirləri xərclərinin artması, bütün ölkə səviyyəsində reklam
etmək üçün daha az sərbəst vəsaitin qalmasına səbəb olur – marketinqin
ə
sas vəsaitləri brendlər üzrə menecerlərin sərəncamındadır (Teinowitz,
1988; Dewar and Schultz, 1989
).
Bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaq üçün Campbell Soups brendlərin
satış
ı üzrə
menecer vəzifəsini irəli sürmüşdür. Bu vəzifə məhsul
buraxılışı üzrə menecer və satış üzrə meneceri bir şəxsdə birləşdirir. Belə
menecerin təəhhüdlərinə yerlərdə brendlərlə işləmə, ticarət sferası ilə
işləmə və daha çox yerlərlə bağlılığı olan brendlərin inkişaf strategi-
yasının hazırlanması daxildir. Menecerlər öz vaxtlarının böyük hissəsini
satış yerlərində satıcılarla işləməyə, mağazalarda baş verənlərlə tanış
olmağa və müştəriləri daha yaxından öyrənməyə sərf edirlər.
Qrem Huley, Con Sonders, Naycel Pirsi
80
Colgate-Palmolive
, Procter & Gamble, Kraft and Lever Brothers
kimi digər kompaniyalar kateqoriyalar üzrə idarəetməni qəbul ediblər
(Spethman, 1992). Belə yanaşmada brendlər üzrə menecerlər yaxın
malların bütün assortimentinə tam məsul olan məhsul kateqoriyaları üzrə
menecerlərə tabedirlər. Məsələn, Procter & Gamble kompaniyasında
Dawn
– qabların yuyulması üçün duru yuyucu vasitə - üzrə menecer
Dawn, Ivory, Joy
və kiçik çirklənmələrə qarşı digər duru yuyucu vasi-
tələrinə cavabdeh olan menecerə tabedir. Kiçik çirklənmələrə üçün duru,
yuyucu vasitələrə cavabdeh olan menecer öz növbəsində qablar üçün
yuyucu vasitələr, dəyişəklər üçün duru və toz şəklində olan yuyucu
vasitələr də daxil olmaqla Procter & Gamble-in bütün növlü qablaşdı-
rılmış sabunlarına və yuyucu vasitələrinə cavabdeh olan menecerə
tabedir. Belə təşkil etmənin bir çox üstünlükləri var. Birincisi, plan-
laşdırma zamanı brendlər üzrə menecerlərə nisbətən kateqoriyalar üzrə
menecerlər daha geniş anlamı ifadə edir. Konkret brendlərə diqqət
yönəltmədən bütün kateqoriya üzrə kompaniyanın təklifi planlaşdırılır.
kincisi, onlar pərakəndə tacirlərin alış prosesinə daha dəqiq uyğun
gəlirlər. Bu yaxınlarda pərakəndə tacirlər bütün təchizatçlarla konkret
məhsul kateqoriyaları üzrə iş məsuliyyətini öz fərdi alıcılarının üzərinə
qoymağa başlamışlar. Kateqoriyalar üzrə idarəetmə sistemi pərakəndə
tacirlər tərəfindən yeni irəli sürülmüş “kateqoriyalar üzrə alış” sisteminə
daha çox uyğun gəlir.
Nabisco
kimi bir çox kompaniyalar kateqoriyalar üzrə idarəet-
məni konkret brendlərlə işləyən qruplarla və ya konkret kateqo-
riyalarla iş
lə
yə
n qruplarla birləşdirməyə başladılar. Brendlər üzrə bir
neçə meneceri təyin etməyin əvəzinə Nabisco biskvitlə məşğul olan üç
qrup yaradıb: birincisi böyüklər üçün yağlı biskvitlərlə, ikincisi pəhrizlər
üçün biskvitlərlə və üçüncüsü isə uşaqlar üçün biskvitlərlə məşğul olur.
Kateqoriyalar üzrə menecerlər tərəfindən idarə olunan, konkret kate-
qoriya ilə məşğul olan hər bir qrupun tərkibinə bir neçə marketinq
mütəxəssisi/brendlər üzrə meneceri, satışın planlaşdırılması meneceri və
brendin inkişaf strategiyası, satışın stimullaşdırılması və reklamla məşğul
olan marketinq informasiyası üzrə mütəxəssisi daxildir. Hər bir qrupun
tərkibinə həm də kompaniyanın digər bölmlərinin mütəxəssisləri da daxil
olur: maliyyə meneceri, elmi tədqiqat və təkmilləşdirmə üzrə mütəxəssis
və istehsalın, layihələşdirmənin və bölüşdürmənin nümayəndələri.
Beləliklə, kateqoriyalar üzrə menecerlər hər hansı məhsul kateqoriya-
larıyla işlərin nəticələrinə tam məsuliyyət daşıyan və ixtiyarında həmin
kateqoriya üçün marketinq startegiyasını planlaşdırmağa və həyata
keçirməyə kömək edən tam komplektli işçi heyəti olan kiçik müəssisə
rolunu oynayır.
Müxtəlif tələbatlara və seçimlərə malik müxtəlif bazarlarda yaxın
malların yeganə assortimentinin satışı ilə məşğul olan kompaniya üçün