Qrem Huley, Con Sonders, Naycel Pirsi
104
Birinci amillər dəsti həmin biznes növünün yerləşdiyi bazarın
ə
lverişli şəraiti ilə bağlıdır. kinci amillər dəsti kompaniyanın mövqeyi və
ya həmin istiqamətin gücü və ya zəifliyini müəyyənləşdirən meyarlardır.
Bütün bu meyarlar sonradan bazarın cazibədarlığı və ya biznesin
vəziyyəti göstəricilərini hesablamaq üçün istifadə edilir. Adətən, onları
biznes istiqamətinin investisiya imkanlarını əks etdirən 3x3 matrisində
yerləşdirirlər.
Adətən, artım matrisi – xüsusi çəkidə olduğu kimi, kommersiya vahidləri
sxemdə həmin biznes istiqamətində satış həcminə uyğun diametrli və ya
sahəli dairəciklər şəklində təsvir olunur. Bəzən dairəciklərin həcmi,
biznesin həcmini deyil, bazarın həcmini əks etdirir, ştrixləşmiş hissə isə
həmin biznes istiqamətinə məxsus nisbi bazar payına uyğun gəlir.
Biznesin mövqeyi
Güclü Orta Zəif
Yüksək
Orta
Aşağı
Şə
kil 3.8 GE kompaniyasının matrisi
3.3.1. Digə
r adlar
GE
matrisi bir çox digər adlar altında, məsələn, “çoxamilli portfel
matrisi” və ya “saxla-siqnal matrisi” adları ilə vüsət almışdır. GE matri-
sinin təkmilləşdirilmiş forması olan digər anoloji model Shell kompa-
niyasının hazırladığı və kompaniyanın rəqabətli mövqeyi ilə bərabər
biznes sektorunun perspektivini qiymətləndirməyə imkan verən “siyasətə
istiqamətlənmiş matrisdir”. Həm bu, həm də digər metodlar ayrı-ayrı
B
az
ar
ın
c
az
ib
əd
ar
lı
ğ
ı
Ümumi
cazibə
darlıq
Marketinq strategiyası və
rə
qabə
tli mövqeləş
dirmə
105
sektorlarda işləyən istənilən çoxsahəli müəssisələrə praktiki olaraq tətbiq
oluna bilər: məsələn, bu həm geniş məhsul və ya xidmət assortimenti
təqdim edən mühəndis kompaniya və ya müxtəlif növ elektrik cihazları
buraxan ayrıca biznes sahəsi olan elektrotexnika kompaniyası ola bilər.
Ə
sas problem həmin matrisin oxlarını əmələ gətirən iki ölçmənin qiymət-
ləndirilməsidir. Bunun üçün hər bir ölçmənin əsasında duran amilləri
seçmək və bir göstərici və ya kəmiyyəti almaq üçün onları birləşdirmək
və qiymətləndirmək lazımdır.
3.3.2. Amillərin aşkarlanması
Hər bir kompaniya bazarı “cəlbedici” və ya biznesin vəziyyətini bazarda
“güclü” edən amillərin siyahısını tərtib etməlidir. Təcrübə göstərir ki,
cədvəl 3.1-də sadalanan amillər daha vacibdirlər.
Hər bir amilin əhəmiyyəti ilk növbədə məhsulun xarakterindən,
istehlakçının davranışından, kompaniyanın özündən və onun fəaliyyət
göstərdiyi sahədən asılıdır. Misal üçün, kütləvi istehlak malları üçün
istehsalın aşağı maya dəyəri və bazara daxil olmaq üçün əhəmiyyətli ma-
neələr biznesin vəziyyəti və sahənin cəlbediciliyi üçün vacib, müəy-
yənedici amillər ola bilər. Daha diferensiasiyalı məhsullara gəldikdə isə
(dəqiq ölçü cihazları, ixtisaslaşmış maşınlar və ilaxır kimi), istehlakçıları
onların texniki yeniliyi, dəqiqliyi və ya məhsulun digər üstünlükləri
maraqlandırır. Nisbi texnoloji status biznesin vəziyyətini müəyyən-
ləşdirən əsas element, kompaniyanın patent müdafiəsi olan yeni proses
və ya texnologiyaları “kəşf edən” olması isə bazarın cəlbediciliyini
müəyyənləşdirən həlledici amil ola bilər.
Mühüm amillərin aşkarlanması istehlakçıların, rəqiblərin, bazarın
xüsusiyyətlərinin, xarici mühitin və təşkilatın özünün dəqiq öyrənil-
məsini tələb edir. O, həmçinin, rəhbərin fikrindən, təcrübəsindən həmin
metodun çatışmamazlıqlarının qiymətləndirilməsindən asılıdır. Ümid
edək ki, sonuncu, rəhbərlik tərəfindən bəsit ümumiləşdirmələrdən yan
qaça biləcək.
Cədvəl 3.1 Biznesin vəziyyətinə və bazarın cazibədarlığına təsir edən
amillə
r
Bazarın cazibədarlığı
Müəssisənizin statusu/vəziyyəti
Bazar amilləri
Ölçülər (dəyər, vahidlər və ya hər iki
amil)
Pay (ekvivalent ifadədə)
Ə
sas seqmentlərin ölçüləri
Əsas seqmentlərdə pay
llik artım tempi:
Bütövlükdə
Seqmentlər üzrə
Bazarda müxtəliflik
llik artım tempi:
Bütövlükdə
Seqmentlər üzrə
Çoxplanlı iştirak
Qiymətə həssaslıq, xidmətin
Bazara təsir
Qrem Huley, Con Sonders, Naycel Pirsi
106
xüsusiyyətləri və xarici amillər
Tsikliklik
Sizin satış həcmininzin geridə
qalması və ya qabaqlaması
Fəslilik
Fəaliyyət üçün hər şeyi təmin edən
təchizatçıların bazar gücü
Təchizatçıların bazar gücü
Satışı təmin edən təchizatçıların bazar
gücü
Müştərilərin bazar gücü
Rə
qabə
t amillə
ri
Rəqiblərin tipləri
Məhsullar anlamında uyğunluq,
rəqabətqabiliyyətlilik, marketinq
imkanları
Tipin və tərkibin dəyişməsi
Servis, istehsal gücü, maliyyə
sabitliyi, idarəetmə
Bazara daxil olma və ondan çıxma
yolları
Daxil olduğunuz və çıxdığınız
seqmentlər
Bazar payının dəyişməsi
Nisbi payın dəyişməsi
Köhnəni əvəz edən yeni
texnologiyaların meydana gəlməsi
Yeni texnologiyalara münasibətdə
zəiflik
nteqrasiyanın səviyyəsi və tipləri
Şəxsi inteqrasiya səviyyəniz
Maliyyə
-iqtisadi amillə
r
Mənfəətə əlavənin ölçüləri
Mənfəətin səviyyəsi
Təsiri gücləndirən amillər, məsələn,
miqyas artımından qənaət və təcrübənin
yığılması
Miqyas və təcrübə
Bazara daxilolma və ondan çıxma
yolunda maneələr (maliyyə və qeyri-
maliyyə)
Bazara daxilolma və ondan çıxma
yolunda maneələr (maliyyə və
qeyri-maliyyə)
Gücdən səmərəli istifadə
Gücdən səmərəli istifadə
Texnoloji amillə
r
Yetkinlik və çeviklik
Dəyişikliklə bacarmaq qabiliyyəti
Mürəkkəblik
Vərdişlərin mürəkkəbliyi
Diferensiasiya
Texnoloji vərdişlərin tipləri
Patentlər və müəlliflik hüquqları
Patent müdafiəsi
stehsal proseslərinin lazımi
texnologiyası
stehsal texnologiyası
Ə
traf mühitin sosial-siyasi amilləri
Sosial münasibətlər və meyllər
Dövlət orqanlarının normayiv tələbləri
və qanunvericilik
Nüfuzlu qruplar və hökumət
nümayəndələri tərəfindən təzyiq
Həmkarlar təşkilatına cəlbetmə və
ictimai tanıma kimi insan amilləri
Kompaniyanın reaksiya göstərmə
qabiliyyəti və onun çevikliyi
Sizin kompaniyanızın onları icra
etmə qabiliyyəti
Kompaniyanızın müqaviməti
Sizin kompaniyanızın mövqeyi