Microsoft Word Market strat v?r?qab?tli movqel?sdirm?doc

                                                                    Qrem Huley, Con Sonders, Naycel Pirsi  

116 

olur  və  etibarlı  adlanır  (risksiz).  Bu  situasiya  fərdi  şəsxin  tikinti  cəmiy-

yətinə  və  ya  bank  depozit  hesabına  pul  qoyaraq  etibarlı,  lakin,  kiçik 

həcmli mənfəət əldə etməsinə bənzəyir. Vəsaitin qiymətli kağızlar baza-

rında  dövriyyədə  olan  müxtəlif  səhmlərə  yatırılması  daha  riskli  inves-

tisiya olardı. Bu halda investor iqtisadi tsikldən asıl olaraq gah artan, gah 

da azalan qeyri-sabit dividenddən əziyyət çəkir və əgər səhmlərin qiyməti 

tamamilə  düşərsə,  öz  kapitalını  itirmək  riskini  daşıyır.  Lakin,  investor 

daha  böyük  risk  səviyyəsini  (rm),  daha  yüksək  mənfəətlə  (Rm) 

kompensasiya  etməyi    düşünür.  Ayrıca  firmalara  investisiya  daha  riskli 

hesab edilir: səhmlərin qiymətlərində tərəddüd bazarda olan tərəddüddən 

daha  güclü  olduğunu  nəzərə  almaq  lazımdır.  Bu  halda  dividendlərin 

qeyri-sabit olması ehtimalı daha yüksək olur.  Buradan belə nəticə çıxar-

maq olar ki, investisiya uğurlu olduğu təqdirdə yatırılmış investisiya daha 

böyük  mənfəət  gətirəcək.  Aydındır  ki,  investisiyanın  daha  riskli  olması 

(rc) səbəbindən investor daha  yüksək mənfəət (Rc) tələb edir. Müəyyən 

mənada şəkil 3.10-da risk səviyyəsini mənfəət norması ilə əlaqələndirən 

xətt  fərqsizlik  əyrisidir,  çünki,  risk  səviyyəsindən  və  mənfəətdən  asılı 

olmayaraq bütün investisiyalar sahibkar üçün eüyni dərəcədə faydalıdır.  

 

CAPM düsturu vasitəsilə konkret investisiyaların risk səviyyəsini 

vermək olar: 

 

 

 

b = (Rc – R0) / (rc – r0) 

C  qiymətli  kağızı  üçün  b  əmsalını  hesablamağa  imkan  verir.  Bu 

investorun sistematik riski hesab olunur. 

 

Buradan  portfeli  idarə  edənlər  üçün  maraqlı  nəticələr  çıxartmaq 

olar.  Aydındır  ki,  hər  bir  şəxs  məhsuldarlığa  R*  xəttindən  yüksək  olan 

investisiya  həyata  keçirməyə  çalışırlar,  yəni,  həmin  risk  səviyyəsində 

gözləniləndən daha  yüksək mənfəət  gətirən investisiya qoymağa  çalışır-

lar. Əlbəttə, bunu iş qurtarandan sonra təyin etmək mümkündür. Bir çox 

maliyyəçilər sübut etmişdilər ki, bazarın qeyri-sabitliyinin yüksəlməsi ilə 

sistematik  risk  (b)  arasında  ümumi  əlaqə  mövcuddur.  Misal  üçün,  bu  o 

deməkdir  ki,  yeni  müəssiəyə  qoyulan  investisiya  yetkin  məhsulla  bağlı 

investisiyadan daha risklidir. Bunlara əsaslanan Frenks və Broyls (Franks 

and  Broyles,  1979

) təklif etmişdilər ki, məhsulları aşağı səviyyəli risklə 

və xərclərin azalması xüsusiyyətlərinə malik A qrup layihələrinə; bilik və 

vərdişlər  diapozonunu  genişləndirən  orta  risk  səviyyəli  B  qrup  layihə-

lərinə;  yüksək  risk  səviyyəsi  ilə  xarakterizə  olunan  yeni  C  sinif  layihə-

lərinə  bölmək  lazımdır.  Artım  matrisi  –  xüsusi  çəkinin  terminologiya-

sından  istifadə  etsək  maraqlı  nəticələrə  gəlmək  olar,  çünki,  “sual 

işarələri”  və  “ulduzlar”    yəqin  ki,  yüksək  inkişaf  edən  və  qeyri-sabit 

bazarlarda yerləşirlər və burada, səriştəlilik səviyyəsini yüksəldən, yeni C 

sinif layihələri və B sinif layihələrinin olması ehtimal olunur. Sonra belə 

təqdim  etmə  marketinq  portfeli  nəzəriyyəsindən  götürülmüş  nəğd 

investisiyaların tsiklliyi anlayışına bağlanılır, bu nəzəriyyəyə görə, “sual 

---

Marketinq strategiyası və rəqabətli mövqeləşdirmə 

117

işarələrinə”  və  “ulduzlara”  qoyulan  böyük  riskli  investisiyalar  “sağmal 

inəklərə”  qoyulan  investisiyadan  daha  yüksək  mənfəət  gətirir.  Bu  daha 

çox reallığa bənzəyir, çünki, həyat tsiklinin ən başlanğıcından bazar payı-

nın  artması  kompaniyanın  bazarla  bir  yerdə  inkişaf  etməsinə  və 

gələcəkdə  nəğdiyyə  şəklində  uzunmüddətli  gəlir  əldə  etməsinə  imkan 

yaradır. 

 

lk  baxışdan,  CAPM  metodundan  asanlıqla  nəticə  çıxarmaq  olar 

ki,  korporativ  rəhbərliyin  vəzifəsi  portfelə  daxil  olan  müxtəlif  məhsul 

bazarlarına  investisiya  yatırtmaq  və  bütövlükdə  investisiyanın  riskini 

aşağı salmaqdan ibarətdir. Xüsusilə də, risklərin bir-birini tarazlaşdırdığı 

və  orta  mənfəət  səviyyəsinin  yüksək  olduğu  təqdirdə  yüksək  spesifik 

riskə  (b)  malik  bir  sıra  investisiyaların  yatırılması  ideyası  cəlbedici 

görünə  bilər.  Əslində  CAPM  modelinin  təhlili  göstərir  ki,  səhmdarın 

rifahı  firmanın  bir  sıra  xüsusi  məhdudlaşdırılmış  investisiyalar  həyata 

keçirilməsi  zamanı  deyil,  investora  portfeli  müxtəlifləşdirməyə  imkan 

verdiyi  zaman  maksimal  olacaq.  Buradan  da  belə  nəticə  çıxır  ki, 

rəhbərlik,  əsas  diqqəti  portfelin  müxtəlifləşdirilməsinə  deyil,  uyğun  risk 

səviyyəsində mənfəətin əldə edilməsinə yönəltməlidir. Digər sübutlar da 

bunu  göstərir,  çünki,  portfelin  inkişafı  məqsədilə  kifayət  qədər  müxtəlif 

olan  və  müstəqil  yerdəyişmə  qabiliyyətinə  malik  məhsullar  bazarına 

investisiyalar firmanı bir-birindən asılı olmayan biznes növlərindən ibarət 

konqlomerata  çevirir.  Hərçənd  müxtəlif  biznes  istiqamətli  belə  konqlo-

meratlar,  firmanın  çoxlu  nəğdiyyəsi  olduğu  və  səhmlərinin  qiyməti 

yüksək olduğu  artım vaxtında çox tez formalaşırlar, lakin, sübut olunub 

ki, belə firmalar iqtisadiyatda tsiklik böhran zamanı tez sıradan çıxır və 

nəhayət  qeyri-kafi  məhsuldarlığın  və  ya  daha  mühafizəkar  və  ağıllı 

hərəkət edən yırtıcı-müəssisələrin hücumunun qurbanı olurlar. 

 

Maliyyə  nəzəriyyəsindən  doğan  portfelin  təhlilinin  CAPM  me-

todu artım matrisi –xüsusi çəki və ya portfelin təhlilinin çoxamilli matris 

metoduna nisbətən daha yaxşı əsaslandırılıb. Empirik məlumatlar CAPM 

metodunun  əsaslı  olduğunu  göstərir,  lakin,  praktikada  b  əmsalının  ilkin 

müəyyənləşdirilməsi  ilə  bağlı  ciddi  çətinliklər  var.  Nəhayət,  Uenslinin 

fikrincə  (Wensley,  1981),  faktiki  investisiya  qərarları  investisiyanın 

pozitiv  təmiz  dəyərinin  qiymətləndirilməsi  sərhədlərindən  kənara  çıxır. 

Resursların  bölüşdürülməsi barədə istənilən qərarı qəbul edərkən CAPM 

metodunun  tətbiqi  ilə  rəqabət  üstünlüklərinin  strateji  təhlilini  müqayisə 

etmək lazımdır. 

 

 

 

 

 

 

---