Microsoft Word Mashtaqa ziyali qadınlar meclisi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
61 qüdrətini, Rəsul Rza şəxsiyyətinin aliliyini bir daha təs- diq edir: “Moskovaya vardığımız gün sormuşdum: -Sovetlər birliyinin şimdi ən ünlü ozanı kimdir? Bir az düşündükdən sonra: -Rəsul Rza - demişlərdi.” Ədibin Rəsul Rza haqqında ötən əsrin 60-cı illərində Sovet imperiyasının tüğyan etdiyi bir zamanda imperi- yanın mərkəzində Moskvada rus yazarlarının öz dilin- dən aldığı bu ifadəni iftixarla öz kitabında işlətməsi bi- zim qəlbimizi də qürurlandırmaya bilmir. Bizim nəslin nümayəndələrinin Rəsul Rza yaradıcılı- ğı ilk tanışlığı “Lenin” poeması vasitəsilə olmuşdur. O zamankı ruhda tərbiyə alan hər bir çalışqan məktəblinin sevə-sevə oxuyub əzbərlədiyi bu poema indi də hafizə- mizdə həkk olunmuşdur. Amma Rəsul Rzanı daha ya- xından tanımağıma Anarın “Sizsiz”i kömək etdi. “Siz- siz”dən köçürdüyüm Rəsul Rzanın, Nigar xanımın şeir- lərindən nümunələr indi də vərəqləri saralmış blokno- tumda durur. Rəsul Rzanın novatorluğu şeirə, poeziyaya gətirdiyi yeni üslub, yeni tərzdən ibarət idi. Doğrudur, sinəsi qə- zəl, qoşma, gəraylılarla çağlayan xalqın qulağı əruza, hecaya alışdığından, sərbəst şeir öz müəllifinin yollarını yetərincə daşlı-kəsəkli etdi. Amma Rəsul Rza şeirinin sadə, anlaşıqlı xalq dili ətrafında ona qarşı olan ab-hava- nı təmizləməkdə, ayağı altına diyirlənən daş-kəsəyi dəf etməkdə ona yardımçı oldu. Torpaq bomboz elə bil ki, üzünə dəmrov düşüb. 62 Bir yanda cadar-cadar, bir yanda doxsan yaşlı qoca üzü kimi büzüşüb. Dövrün haqsızlıqlarından, acılıqlarından ağzı acı dad almış, Anarın təbirincə desək (“Sizsiz”), bu acıdil ədibin şeirindəki şirinlik oxucunu özünə cəlb etdi. Axı torpağın təsvirini bundan da güclü, bundan da gözəl necə vermək olardı. Azərbaycan poeziyasında öz xüsusi yeri olan fəlsəfi-li- rik şeirin öncül yazarlarından biri də Rəsul Rza olmuşdur. Ümumiyyətlə, Rəsul Rza yaradıcılığı fəlsəfi poeziya nümunələri ilə zəngindir desək, bəlkə də təkrara yol ver- miş olarıq. Amma bu, belədir. Hələ Sovet dövründə Azər- baycan lirik şeirinə fəlsəfi cərəyanın daşıyıcıları sayılan şairlər içərisində Rəsul Rzanın yeri əvəzedilməzdir. Və bir də Sabir məktəbinin müdavimi Rəsul Rza vardı. “Şairəm, dövrümün ayinəsiyəm” deyən Sabirin davamçısı olmaq Rəsul Rza qələminin qüdrətindən, Rəsul Rza şeirinin kəsərliyindən xəbər verirdi. Rəsul Rza özünün dediyi kimi, “olar-olmaz” çərçivəsindən (“Darısqallıq”) çıxmağı bacaran bir şair idi. “Təsbeh dənəsi kimi bir- birinə bənzəyən şeirlərdən” (“Mənim arzum”) yaxa qur- tarmağa can atan şair darğasız şeir-sənət, azad, ləkəsiz sevgi, könül dolusu sevinc, nəsrin, nəzmin hər sətrində qəlbin çırpıntısını, nəbzin döyüntüsünü eşitmək istəyir. Kitabı vərəqlədikcə şairin bir-birindən mənalı şeirləri insanı buraxmır, xüsusi bir qüvvə ilə dəfələrlə oxumağa məcbur edir. “Qaranquş və sərçə”, “Qoca timsah” şeirlə- ri alleqorik olmaqla yanaşı, həm də dərin siyasi-fəlsəfi 63 məna kəsb edən şeirlərdir. Hər iki şeirdə qoyulan mövzu bu günün özündə də aktualdır. Yaxud başqa bir misal. İndi məgər “tapşırıqlı mərdiməzar”, yaxud “bəzi bəziçi” yoxdur? “Sabir sağ olsaydı” qeydi altında yazılan şeir- lərdə sabiranəlik daha çox hiss olunur. Xüsusilə “Qor- xuram”, “Qora ikən mövüc olanlar” şeirlərində. Ümu- milikdə götürsək, Rəsul Rzanın əksər şeirlərində Sabir nəfəsi duyulur, amma şair satiranı öz tərzi, öz dəsti-xətti ilə yazır. Sabir cığırı ilə gedir, lakin Sabiri təkrar etmir. Sabir dövrünün eybəcərlikləri Rəsul Rza dövründə də yox deyil. Şair bunları satira atəşinə tutur, amma Rəsul Rza dilində; sığalsız, ənlik-kirşansız. Kitabın əsas qayəsi bu dörd ustad sənətkarı - hər biri öz dövrünün böyük mütəfəkkiri olan Mirzə Cəlil, Sabir, Rəsul Rza, Anarı bir kitabda görüşdürmək idisə, bu məqsəd uğurla nəticələnmişdir. Mirzə Cəlilin “Molla Nəsrəddin”i Mirzə Ələkbəri Sabir kimi sevdirdiyindən, Sabiri Mirzə Cəlilsiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Eyni zamanda Sabiri “yeni Azərbaycan şeirinin böyük yaradıcısı, Sabir yolunu isə nəinki Azərbaycan ədəbiy- yatında yeni bir yol, ümumilikdə bir çox millətlərin ədə- biyyatına görə inqilab” adlandıran Rəsul Rzanı da Sa- birsiz təsəvvür etmək mümkünsüzdür. Rəsul Rzanı “Sa- bir sağ olsaydı” deməyə sövq edən cəmiyyətdəki çatış- mazlıqlar, cəmiyyətin eybəcərlikləri islah olunanadək normal düşünən hər bir beyin sahibini “Rəsul Rza sağ olsaydı” deməyə vadar edəcək. Anarı isə bu üç sələfsiz təsəvvür etmək olmur. Heç bir mübaliğəyə yol vermədən deməliyik ki, Anar müasir nəsrin Rəsul Rzasıdır. Amma öz üslubundaca, öz tərzin- dəcə, təkrarsız-filansız. Anarın Azərbaycan ədəbiyyatı 64 tarixində ən böyük xidmətlərindən biri ədəbiyyatımızı “Molla Nəsrəddin”siz qoymamağı oldu. Ədibin felye- tonlarını oxuyan hər kəs ölməz Mirzə Cəlil nəfəsini, ru- hunu duyur, onun səsini eşidir. Bu felyetonlarda Mirzə Cəlil Anar dilində danışır. Mirzə Cəlil 1932-ci ildə dün- yasını dəyişmişdir. Anarın “Ürəyim ağrayır” adlı ilk he- kayəsi isə 1958-ci ildə yazılıb. Cəmi 26 il. Tarix üçün bu çox da uzun müddət deyil. Sanki 26 ildən sonra “Molla Nəsrəddin”in yeni cücərtiləri torpaq altından baş qaldırmağa başladı. 1966-cı ildə isə “MollaNəsrəddin – 66” Mirzə Cəlili yenidən dünyaya gətirdi. Istər Cəlil Məmmədquluzadə, istər Sabir, istər Rəsul Rza, istərsə də Anar–onların dördü də elə insanlardan, elə hadisələr- dən yazmışlar ki, bunu hər kəs görə bilərdi və görürdü, amma məhz bu ədiblər yazmışlar bu hadisələri, bu hadi- sələrdəki eybəcərlikləri. Hamı bilir, filankəs rüşvət alır, hamı bilir, filankəs süründürməçidir, bürokratdır, mən- səbpərəstdir, yaltaqdır, saxtakardır, böhtançıdır və s. Hamı bilir, amma dinmir. Ya dinməyə iqtidarı çatmır, ya dinir, lakin kütləyə çatdıra bilmir. Sənətkarın böyük- lüyü ondadır ki, bütün təhlükələri göz önünə alaraq sö- zünü deməyə özündə qüdrət tapır. Anar tarixi romanlar yazan bir yazıçı, sevgi pyesləri yazan bir dramaturq, Rə- sul Rza uzun-uzadı poemalar yazan bir şair, Sabir öz dövrünə müvafiq güldən, bülbüldən yazan qəzəlxan, mərsiyələr yazan növhəzən, Cəlil Məmmədquluzadə isə zəmanəsinin meşşan həyatını tərənnüm edən jurnallar nəşr etdirən naşir ola bilərdi. Amma bu dörd ədibin heç biri hər kəsin edə biləcəyini etmədi, hər kəsin getdiyi yolla getmədi. Məhz heç kimin edə bilməyəcəyini etdi- lər, heç kəsin cürət edib gedə bilməyəcəyi yolu getdilər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|