Microsoft Word MemmedzadeN2916. doc

37 

 

zaman  hər  bir  texnoloji  parametrin  ümumi  dəstdə  tutduğu  yükün  müəyyən  olunması 

üçün əsas – ekspert qiymətləndirməsindən ibarətdir. 

Kompleks  texnoloji  parametrlərin  bütün  kompleksindən  deyil,  göstəricinin  –

faydalı effektin kompleks parametrindən də istifadə etmək olar. Tədqiq olunan rəqabət 

qabiliyyətliliyinin  iqtisadi  parametrlər  üzrə  müqayisə  bazisi  ilə  müqayisədə  kompleks 

göstəricisi: 

 

3, З

о

 - istehlakçının müvafiq olaraq qiymətləndirilən məhsul və müqayisə bazası üzrə   

           tam məsrəfləridir. 

Həm  tədqiq  olunan  malın,  həm  də  müqayisə  olunan  nümunənin  alınması  və 

istehlakı (saxlanılması) üzrə istehlakçının tam məsrəfləri: 

 

 

З

е

 - məhsulun alınmasına çəkilən birdəfəlik məsrəflər; 

 

С

i

 - məhsulun i-zəmanətli saxlama dövrünə  aid edilən müddətdə çəkilən 

xərclərin orta məbləğidir; 

 

Т

 - zəmanətli saxlama müddətidir; 

 

i

 - müddət (gün, ay, il). 

Bu zaman: 

 

 

С

j

 - j-maddəsi üzrə istismar xərcləridir; 

 

n

 - malın saxlanılması üzrə məsrəflər maddələrinin sayıdır.  

Ə

gər  məhsul  zəmanətli  saxlama  müddətinin  axırına  satıla  bilərsə,  bu  zaman 

ümumi tədavül xərcləri, satıcı tərəfindən sərf olunmuş məhsulun saxlanılmasına çəkilən 

xərclər məbləğində azaldılmalıdır (buna uyğun olaraq bu maddənin göstəricisi düstura 

minus işarəsi ilə daxil edilir). 

Strateji təhlilin ən vacib müasir istiqamətlərindən biri də bençmarkinqdir. 

Onun  əsas  məqsədi  –  tədqiqat  yolu  ilə  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  uğurl  qazanma 

ehtimalını  müəyyən  etməkdən  ibarətdir. Bu zaman  belə bir sual qoyulur:  «Niyə  bizim 

müəssisə  yaxşı  müəssisə  sayılmır?».  Təbii  ki,  sağlamlaşdırıcı  tədbirlər,  etalon  kimi 

qəbul olunan birinci dərəcəli müəssisələrlə müqayisə olunur. 

---

38 

 

ki qrup müvəffəqiyyət amilləri müəyyən olunur: 

•  «sərt» (obyektiv) amillər: 

-

 

yeni malın layihəsinin dəqiq sərhədlərinin müəyyən olunması; 

-

 

layihənin  həyata  keçirilməsinin  verilmiş  vaxt  parametrlərinə  dəqiq 

riayət olunması; 

-

 

keyfiyyət standartlarına dəqiq riayət olunması; 

-

 

büdcə məhdudiyyətləri; 

•  «yumşaq» (subyektiv) amillər: 

-

 

nəticəyə istiqamətlənmə; 

-

 

planlaşdırılan hərəkətlərin vacibliyinin başa düşülmsəi; 

-

 

ə

məkdaşlıq. 

Bençmarkinqin  əsas  məzmunu  rəqiblər  üzərində  üstünlüyün  təhlilinə  (və  yaxud 

proqnozuna)  gətirilir.  Hər  bir  prosesin  uğur  qazanılmasında  təxmini  rolu  və  hərəkəti 

cədvəl 1.4.–də göstərilmişdir. 

Cədvəl 1.4. 

Bençmarkinqin ayrı-ayrı əməliyyatlarının rolu 

Bençmarkinq əməliyyatı 

Çəki, % 

Rəqiblərələ münasibətdə mövqeninin yaxşılaşdırılması 

28 

Xərclərin aşağı salınması 

26 

Rəqabət mövqeyinin möhkəmləndirilməsi 

12 

Alıcıların təmin olunma dərəcəsinin yuxarı qaldırılması 

12 

stehsalın və ticarətin effektivliyinin yüksəldilməsi  

9 

Prosesin zəif yerlərinin müəyyən olunması 

7 

Yeni ideyaların işləyib hazırlanması 

6 

Cəmi 

100 

 

Deyilənlərdən  belə  bir  nəticəyə  gəlmək  olur  ki,  bençmarkinq  məntiqi  olaraq 

rəqabət təhlilinə keçir. 

Beləliklə,  sahibkarlıq  fəaliyyəti  çərçivəsində  xidmət  sahəsi  müəssisələri  üçün 

rəqabət  mübarizəsində  əsas  uğur  qazanma  amili  xidmətin  rəqabət  qabiliyyətliliyinin 

artırılmasına yönəldilmiş tədbirlər kompleksidir. 

---

39 

 

Malların rəqabət qabiliyyətliliyinin inteqral göstəriciləri 

Malların  rəqabət  qabiliyyətliliyinin  inteqral  göstəriciləri    özündə  malın  

rəqabət  qabiliyyətliliyinə  ayrı-ayrı  amillərin  kombinasiyasının  təsirinin  uçotunun 

aparılması  üçün  lazım  olan  kompleks  göstəricilərin  münasibətlərini  və  nisbətlərini 

cəmləşdirir.  Malın  rəqabət  qabiliyyətliliyinin  inteqral  əmsalının  hesablanması  zamanı 

texnoloji parametrlər üzrə kompleks göstəricini (К

у

) iqtisadi parametrlər üzrə kompleks 

göstərici ilə (К

э

) onların çəki əmsalını (t) nəzərə almaqla cəmləmək lazımdır. 

 

Kompleks  göstəricilərinin  toplanması  zamanı  onların  göstəricisi  1-dən  çox 

olmayacaqdır. 

Malın  rəqabət  qabiliyyətliliyinin  inteqral  göstəricisinin  hesablanması  kompleks 

göstəricilərinin nisbəti ilə həyata keçirilir: 

 

burada К

i

 - tədqiq olunan məhsulun bazis nümunəsinə (mala) münasibətdə  rəqabət 

qabiliyyətliliyinin inteqral göstəricisidir. 

 

nteqral  göstərici  istənilən  ölçünü  qəbul  edə  bilər.  Bu  zaman,  əgər   К

i

 <1,  onda 

tədqiq olunan mal, rəqabət qabiliyyətliliyinə görə bazis nümunəsindən geri qalır , əgər  

 К

i

 >1, bu zaman üstünlük təşkil edir, bərabər rəqabət qabiliyyətliliyi zamanı К

i

 

= 1. 

Müəssisəsinin rəqabət qabiliyyətliliyi onun bir neçə məhsul növləri ilə müəyyən 

olunduğu  üçün,    müəssisənin  məhsulunun  rəqabət  qabiliyyətliliyinin  interqal 

göstəricisi  seçilmiş  müqayisə  bazası  üzrə  bu  müəssisənin  hər  bir  ayrıca  məhsul 

nümunəsi üzrə orta çəki göstəricilərinin cəmi  kimi hesablana bilər: 

 

 

К

пр

 - müəssisənin müqayisə bazasına nisbətən  rəqabət qabiliyyətliliyinin inteqral 

göstəricisi; 

 

K

i

 

- i-nümunəsinə qarşı rəqabət qabiliyyətliliyi göstəricisi; 

 

R

i

 - i-nümunəsinin müəssisənin istehsal həcmində xüsusi çəkisi; 

 

N

 - müəssisə  tərəfindən istehsal olunan rəqabət qabiliyyətli malların miqdarıdır. 

 

 

---