Microsoft Word MemmedzadeN2916. doc

17 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

k. 1.2. Rəqabətin hərəkətverici qüvvələrinin təsnifatı 

 

Rəqabətin hərəkətveriici qüvvələri 

nternet, elektron 

kommersiya 

Sahə bazarının artan 

qloballaşması 

Biznes-proseslərin 

reinjirinirinqi 

Müasir texnologiyaların 

tətbiq olunması, nou-

haunun istehsalı 

Müasir informasiya 

texnologiyalarının tətbiq 

olunması 

Məqsədli bazarın 

(sahənin) inkişaf 

meyllərinin dəyişilməsi 

Alıcı kontingentinin 

ə

həmiyyətli dəyişilməsi 

В

azara yeni malların 

(xidmətlərin) çıxması 

Bazara iri şirkətlərin 

gəlməsi 

Malların 

standartlaşmasının artımı 

Malların fərdiləşməsinin 

artımı 

nnovasiyalı marketinq 

Məsrəflərdə və mənfəətdə 

dəyişmələr 

Qanunvericilikdə və dövlət 

siyasətində dəyişmələr  

ctimai dəyərlərin və 

surətlərin dəyişməsi  

Strateji tərəfdaşlıq konsepsiya-

sının həyata keçirilməsi 

Bazara vençur 

ş

irkətlərin gəlməsi 

Ş

irkətlərin strukurlarının  

yeniləşdirilmsəi 

Biznes üçün qeyri-müəyyənliyin və riskin aşağı salınması 

---

18 

 

M.  Porter istehsal  amillərinin klassik nəzəriyyəsinin tərafdarı  olduğundan, o, bu 

amilləri nəinki məhdudlaşdırmır, hətta yenilərini, hansı ki istehsal prosesində meydana 

çıxır,  onları  da  (iş  qüvvəsinin  çatışmadığı  şəraitdə  əmək  məhsukdarlığının  artması, 

məhdud  resursların  –  torpaşın,  və  diğər  təbii  ehtiyatların    məhdudluğu  şəraitində 

ehtiyatlara qənaət edən kompakt texnologiyaların tətbiq olunması) daxil edir.  

 

Firmanın  inkişafı  üçün  müəyyənedici  olan  ikinci  mühüm  komponent  -  tələbdir. 

Beləki  xaricdəki  potensial  şəraitlə  qarşılıqlı  təsirdə  daxili  tələbin  vəziyyəti  firmanın 

şə

raititnə  həlledici  təsir  göstərir.  Burada  firmanın  xaricə  çıxmasına  təsir  göstərə  bilən 

milli  xüsusiyyətlərdə  (iqtisadi,  mədəni,  etnik,  təhsil)  nəzərə  alınmalıdır.  M.  Porterin 

yanaşmasında  ayrıca  şirkətin    fəaliyyəti  üçün  daxili  bazarın  tələbi  müəyəedici  hesab 

olunur. 

 

Üçüncü  komponent  -  istehsalın,  xidmət  göstərən  və  ona  yaxın  olan  sahələrin 

vəziyyəti  və  inkişaf  səviyyəsi,  müvafiq  avadanlıqlarla  təchiz  olunması,  maliyyə, 

kommersiya strukturları və malgöndərənlərlə sıx əlaqələrin mövcudluğudur. 

  

Dördüncüsü, rəqabət şəraiti və firmanın strategiyasıdır. Firma tərəfindən seçilmiş 

strategiya  və  müvafiq  çevikliyi  olan  təşkilatı  struktura  beynəlxalq  ticarətə 

müvəffəqiyyətlə  qoşulmağın  vacib  şərtidir.  Ciddi  stimul  daxili  bazarda    kifayət  qədər 

rəqabətin  olmasıdır.  Dövlətin  yardımı  ilə  süni  hökmranlıq  düzgün  qərar  olmayıb, 

vəsaitlərdən səmərəsiz və talançı istifadə edilməsidir. 

 

Müxtəlif  ölkələr  üçün  bu  amillərin  müxtəlif  kombinasiyası  mümkündür  ki,  M. 

Porter, buna uyğun olaraq hər bir ölkənin həyat tsklinin 4 mərhələsini  fərqləndirmişdir: 

1)

  istehsal amilləri mərhələsi (factor - driven economy). (Bu mərhələdə olan ölkələr 

ə

sasən malik olduqları istehsal amillərindən - ucuz iş qüvvəsi, daha münbit əkin 

sahələri və s. istifadə etdiklərinə görə rəqabət aparırlar; 

2)

  investisiya  mərhələsi  (investment  -  driven  economy).  qtisadiyyatın  rəqabət 

qabiliyyətliliyi dövlətin və milli  firmaların investitsiya aktivliyinə əsaslanir ki, bu 

zaman  milli  istehsalçıların  xarici  texnologiyalara    adaptasiyası  və  onları 

təkmilləşdirmək  qabiliyyəti  həlledici  əhəmiyyət  kəsb  edir.  nvestisiyaların 

həcminin  artması  yeni,  qabaqcıl  amillərin  yaradılmasına  və  müasir 

infrastrukturun inkişafina gətirib çıxarır; 

---

19 

 

3)

  yeniləşmə  mərhələsi (innovation  - driven economy).  Bu  mərhələ   geniş  sahələr 

timsalında,  bir  -  biri  ilə  qarşılıqlı  təsirdə  olan  4  amilin  mövcudluğundan  irəli 

gələn  rəqabət  üstünlüyü  ilə  xarakterizə  olunur.  Milli  şirkətlərin  müvəfəqiyyətlə 

rəqabət apardığı sahələrin məcmusu  əsaslı artaraq genişlənməkdədir; 

4)

  sərvət  mərhələsi  (prosperiti  -  driven  economy).  stehsalın  səviyyəsinin  aşağı 

düşməsi.  qtisadiyatın hərəkətverici qüvvəsi  əldə  olunmuş sərvətə xidmət edir. 

Ölkə  və  onun  şirkətləri  beynəlxalq  rəqabətdə  öz  mövqelərini  tədricən  verərək, 

bütün gücü  öz mövqelərini saxlamağa yönəldirlər. Halbuki aktiv investitsiyalar 

etmədiklərindən  hakimiyət  orqanlarının  dəsdəklədiyi    konservativ  strategiya 

yeridirlər. 

 

Bu bölgüyə uyğun olaraq M. Porter ölkələrə onların iqtisadi siyasətlərinə uyğun 

aşağıdakı məsləhətləri formula edir: 

1.

    stehsal amilləri mərhələsində olan ölkə iqtisadiyatları üçün: 

•  siyasi  və  makroiqtisadi  sabitliyin  yaradılması  və  saxlanılması,  qanunun  aliliyinə 

nail olunması; 

•  fiziki infrasruktrun və ümumi təhsilin yüksək səviyyəsinə nail olunması; 

•  bazarların açıqlığı; 

•  dünya səviyyəli texnologiyanın assimlyasiya edilməsi üçün şəraitin yaradılması. 

2.

  nvestisiya mərhələsində olan ölkə iqtisadiyyatı üçün; 

•  elmi-tədqiqat 

və 

fiziki 

infrastruktur 

güclərinin 

təkmilləşdirilməsinə 

investitsiyalarının qoyulması; 

•  xarici  texnologiyanı  qabaqlayan  və  dəyərlilərin  yaradılması  zəncirinin  bütün 

mərhələləri  (hasilatdan  başlayaraq  son  məhsul  istehsalına  qədər)  üzrə  istehsal 

güclərinin genişlənməsi üçün imkanların yaradılması. 

3.

   Yeniləşmə mərhələsində olan ölkə iqtisadiyatları üçün: 

•  dünya  səviyyəli  tədqiqat    resurslarının  (təşkilatı,  infrastruktur,  iş  qüvvəsi) 

yaradılması; 

•  milli  şirkətlər  üçün  nadir  strategiyanın  və  dünyada  ən  yeni  innovasiyaların 

yaradılması üçün şəraitin yaradılması. 

 

M.  Porterin  nəzəri  baxışları  xarici  ticarətdə  ölkənin  əmtəələrinin  rəqabət 

qabiliyyətini yüksəltmək məqsədi ilə Avstraliyada,Yeni Zellandiyada və ABŞ-da 1990-

---