Microsoft Word meyve ve terevezlerin emali texnologiyasi 1
Yüklə 4,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1.3.6. Qablama materialları
Qablama materialı məhsulu yalnız havanın zərərli təsirlərdən qorumamalı, həm də uçucu - ətirli maddələri saxlamalıdır. Həmçi- nin bəzi məhsullar saxlandıqda ayrılan arzu olunmayan maddələr- dən məhsulu qoruya bilməlidir. Qablamada əsas məlumatlar əks olunmalıdır. Buraya adi, key- fiyyət kateqoriyası, hazırlayan, hazırlanma tarixi, yararlıq müddə- ti, kütləsi, ayrı-ayrı komponentlərin miqdarı, istifadəsinə dair töv- siyyələr və s. Emal məhsullarının keyfiyyətində qablama taralarının rolu in- kar edilməzdir. Yeni qablama materialları istehsalatda zəif tətbiq olunsa da, artıq tetra – pak, tetra – brik, brik – pak, tetra – ton kimi müasir tipli qablamalar konteynerlər, çoxdəfəlik qablar istehsalat- da özünə yer tapmışlar. Yeni qablama materiallarından istifadə olunması yalnız pers- pektivlər açmayıb, həm də bir sıra problemlər, xüsusilə də - ekolo- ji problemlər yaradır. Məsələn, ABŞ – da hər il 5 mln ton qablama materialı sərf olunur ki, onun da 60% - dən çoxu qida sənayesində istifadə olunur. Afropa ölkələrində bu göstərici 30 mln ton təşkil edir. Bu qablama materialları insanın yaşayış mühitini çirkləndirir və onun həyat fəaliyyətinə əks təsir göstərir. Fransa və AFR – də kağız və kardon qablamalar bərk şəhər tul- lantılarının təqribən 30% - i təşkil edir. Son vaxtlar “yaşıl qabla- ma” termini, başqa sözlə ekoloji təmiz – asan utilizə olunan, ya- xud çox qat istifadə olunmaqla ətraf mühiti çirkləndirməyən qab- 55 lama anlayışı meydana gəlmişdir. Qablama materiallarının ekoloji səciyyəsi kimi xüsusi metodika ilə hesablanan mühitin çirklənmə vahidi – UBP (Umwelt Belastunq – Spunktı) qəbul olunmuşdur (cədvəl 1.3). Cədvəl 1.3 Qablama materiallarının ekoloji səciyyəsi Məhsul və qablama tipi UBP göstəricisi Süd, 1 L Tetra – brik 90 PE – göstərici 17 Şüşə (yumadan 40 dəfə istifadə) 40 Polimer butulkalar (yuma ilə 100 dəfə istifadə) 30 Portağal şirəsi, 1 L Tetra – brik 102 Şüşə 40 dəfəlik istifadə 45 Birdəfəlik şüşə 286 Yağ, 1 kq Polimer paket, kardon 46 Polimer paket 12 Polimer (falqa materialından paket) 6 Armud, 1 kq PE paket 7 Kağız paket 21 Kardon qutu 123 Polimer qutu 38 Kardon PVX 192 Kofe, 250q Çoxqat paket 27 “Ekspresso” paket (10 porsiya) 824 ət, 30q Kağız – PE 28 PE – paket 14 PS lotok + polimer pərdə (PE+ PVT) 54 Sintetik qablama materialları. Sintetik materiallardan daha ge- niş yayılanı paketlərdir. Paketlər ya tara kimi, yaxud da adi kağız 56 qutulara içlik kimi istifadə edilir. Paketlər hazırlanan materiallar onları termiki qaynaq metodu ilə bağlanmağa imkan verir. Polietilen qablamalar. Məhsulları qablamaq üçün yüksək təz- yiqli polietilendən geniş istifadə edilir. Başqa sintetik materiallarla müqayisədə o, ən aşağı – 920 kq/m 3 sıxlığa malikdir. Ondan qa- lınlığı 0,015 mm olan pərdələr, kisəciklər üçün isə qalınlığı 0,040 – 0,050 mm olan pərdələr alınır. Pərdə şəıffaf, yaxşı mexaniki xü- susiyyətlərə malik, yağlı istisna olunmaqla qida məhsullarının tə- sirinə dayanıqlı olur. Yağın uzun müddətli təsiri ilə pərdə şişir. Işığın və hava oksigeninin təsiri ilə pərdənin keyfiyyəti pisləşir. Xeyli miqdar yağlara malik məhsulları saxlamaq üçün kisəcik- dən hava çıxarılmalıdır. Vakuumlaşdırıldıqda meydana gələn pro- seslər məhsulun keyfiyyətində mənfi şəkildə əks oluna bilər. Ha- vanı çıxarmaq üçün kisəcik atmosfer təzyiqində qazlarla – karbon qazı (CO 2 ) yaxud azotla (N 2 ) doldurulur. Bundan sonra onda də- nəvər kofe, süd tozu, kartof püresi, quru sup, yer qozu və s. saxla- maq olar. Polietilen pərdə praktik su keçirməyəndir. Polietilen kisəciklər- də 4-5 ay müddətində dondurulmuş məhsullar saxlandıqda məhsul itkisi müşahidə olunmur. Polietilen pərdə inert qazları yaxşı bura- xır. Pərdənin xassələri -50 0 -dən +65 0 C arası temperaturda dəyişil- məz qalır. Aşağı təzyiqli polietilen böyük sıxlığa malik olur və da- ha yüksək temperatur və mexaniki təsirlərə davam gətirir. Polieti- len yeyinti sənayesində qablama materialı kimi geniş tətbiq tap- mışdır. Polietilen taraların çatışmazlığı onların asanlıqla mexaniki zədələnməsi və hava oksigeni üçün keçirici olmasıdır. Polivinilxlorid (PVX) qablamalar. Polietilenlə müqayisədə po- livinilxlorid su buğları üçün böyük, ətir əmələ gətirici maddələr üçün isə az keçiriciliyə malik olmasıdır. Polivinilxloriddən müxtə- lif xırda stəkanlar və butulkalar hazırlanır. Yumşaldılmış polivi- nilxloriddən hazırlanan pərdə su buğları, oksigen və karbon qazı üçün yüksək keçiriciliyə malik olur. Polivinilidenxloridlə (PVDX) qablama. Bu qablama materialı- nın ticarət adı – “saran” termodayanıqlı pərdəsi olub, polietilenlə 57 müqayisədə daha yaxşı xüsusiyyətlərə malikdir: su buğları üçün az, inert qazlar üçün isə praktik olaraq keçirici deyildir. Polietilen dözən temperatura o da dözümlüdür. Pərdənin qalınlığı – 0,025 mm-dir. Çatışmazlığı yüksək maya dəyəri (polietilendən 2 dəfə çox) və yüksək – 1820 kq/m 3 sıxlığa malik olmasıdır. “Kriovak” pərdəsi ət porsiyası quş cəmdəyi, tərəvəzlər və s. qab- lamaq üçün tətbiq olunur. Qablanan məhsul bir neçə saniyə tempe- raturu 95 0 C olan suya salınır. Bu halda pərdə sıxılır və məhsulun səthinə bərk yapışır. Məhsulun saxlanma müddəti və keyfiyyəti be- lə saxlanmada digər materiallardan hazırlanan pərdələrə qablama ilə müqayisədə daha yüksək olur. Eyni zamanda nəzərə almaq la- zımdır ki, qablanan məhsul yüksək nəmliyə malik olmamalıdır. Çünki bu müəyyən şəraitdə qablamanın daxilində suyun kondinsa- siyasına səbəb olmaqla, məhsulun qıcqırmasını törədə bilir. Polipropilen (PP) qablamalar. Polipropilen pərdələr polietilenə nisbətən daha böyük möhkəmliyə və oksigen üçün əhəmiyyətsiz dərəcədə keçiriciliyə malik olur. O, daha şəffaf və hamar olub, 120-130 0 C temperatura dözür və -10 0 və aşağı temperaturda tez dağılır. Polipropilen aşağı maya dəyərinə malik olur. Digər mate- riallardan alınan pərdələrlə kombinasiyası - kisəciklər hazırlanma- sı, kağızla kombinasiyası – qutular düzəldilməsi üçün tətəbiq olu- nur. Polipropilen pərdəsi termodavamlı xüsusiyyətlərə malikdir. Polietilentereftall (PETF) qablamalar. Polieetilentereftall – şəffaf, möhkəm, istiyə dayanıqlı gigiyenik polimer material olub, məhsulların qablanması üçün tətbiq olunur. Ondan baryerli çoxqat pərdə materialları hazırlanır: artıq təzyiq altında termoformalı qab – lodkalar, butulkalar (o cümlədən, qaz- laşdırılmış içkilər üçün). PETF butulkalar PVX-dən olan butulka- larla müqayisədə yüksək möhkəmliyi, gigiyenikliyi, çoxqat istifa- də imkanlarına malik olması üstünlüyü ilə seçilir. ABŞ -ın müxtə- lif şirkətləri PETF-dən pepsi-kola, kettunlar, pivə, limonad və di- gər içkilər və məhsullar üçün butulkalar buraxır. PETF-dən olan butulkalar məhsulları 130 0 C-də sterilizə etməyə imkan verir. Alüminium qablamalar. Alüminium folqa 0,005-0,1 mm qalın- 58 lığa malikdir. Belə folqalar kağızla birlikdə işlənir. Əgər qablama yalnız alüminium folqa ilə həyata keçirilərsə onun qalınlığı 0,020- 0,025 mm olur. Alüminiumu turşuların təsirindən qorumaq üçün folqanı lakla örtürlər. Alüminium folqadan olan hermetik qablama su, qaz və aromatik maddələr üçün keçirici deyildir. Elastikliyi yaxşılaşdırmaq və korroziyanın qarşısını almaq üçün mumlu ka- ğızla örtülmüş folqadan, yaxud sintetik pərdə və sellofanla kombi- nasiyalı folqa tətbiq olunur. Bu yolla kombinə edilmiş folqanı ya- pışqanlamaq və qaynaq etmək olar. Alüminium boşqab almaq üçün qalınlığı 0,06-0,3mm olan fol- qadan istifadə olunur. Boşqablardan əlavə qapaqlı lodkacıqlar ha- zırlanır. Lodkaçıqlar eyni zamanda qab rolunu da yerinə yetirir. Metal qablamalar. Qablama kimi istifadə olunan metal banka- lar sinkləşdirilmiş tənəkədən hazırlanır. Tənəkənin qalınlığı 0,38- 0,40 mm, sink qatının kütləsi 1m 2 səth üçün -35 qm 3 təşkil edir. Turş, duzli, aseton boyalara malik məhsulları qablamaq üçün lak- lanmış yaxud sintetik pərdə çəkilmiş bankalar istifadə olunur. Gi- giyena şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədilə doldurmadan əvvəl bankalar daxilinə polietilen kisəciklər yerləşdirilir. Metal bankala- rın üstünlüyü onların yüksək dərəcədə hermetik olması, vakuum- laşdırmanın mümkünlüyü, nəql etdirməyə davamlığı; çatışmazlığı isə onların hazırlanmasına böyük enerji xərclərinin tələb olunma- sı, yüksək maya dəyəri və bir dəfə istifadə oluna bilməsidir. Məhsulların nəql etdirilməsi üçün qablamalar. Məhsulların tək-tək xırda qablamalarda nəql etdirilməsi üçün əsasən büzməli kardon qutular və polietilen pərdələrdən istifadə olunur. Qablama böyük həcm tutmamalı və kütləsi 15 kq-dan çox olmamalıdır. Qu- tu hazırlamaq üçün 1m 2 -nın kütləsi 750 qr olan büzməli kardon hamar xarici qatdan və dalğalı daxili hissədən ibarətdir. Nəmliyə davamlığını və qala bilmə müddətini yüksəltmək üçün kardon su- yu kənar edən tərkiblə doydurulur. Kardon qutularla yanaşı hazır- da lamit, plassmas yaxud metaldan hazırlanan müxtəlif tip və bö- yüklükdə konteynerlər də tətbiq tapmışdır. |