52
Çəlləklər – povidlo, cem, mürəbbə, tomat pastaları, sulfitləşdi-
rilmiş
meyvələr, püreni doldurmaq; şoraba və marinad qoymaq
üçün istifadə olunur. Ağcaqovaqdan, Cökədən, Fısdıqdan, Çinar-
dan, Palıddan və digər ağac növlərindən hazırlanır.
Hər çəlləyin
taxtaları ancaq bir ağac növündən olmaqla, tutumu 20-200 litrə
qədər ola bilər. Şərab üçün daha iri tutumlu palıd qablardan istifa-
də olunur.
Taxta çəlləklər gövdədən və dibdən ibarətdir. Tutumundan asılı
olaraq hər çəlləyə 20-36 taxta işlədilir. Çəlləklərin gövdə hissəsi-
nin taxtalarını polad lentdən hazırlanmış çənbərlər ilə dartıb bərki-
dirlər. Çənbərlər çəlləyin gövdə hissəsinə sıx bərkidilir. Onlar çəl-
ləyin diblərindən eyni məsafədə, simmetrik yerləşməlidir. Tutumu
25 və 50 litr olan çəlləklərə 4 çənbər salınır.
Maye məhsulları (şərab materialı, şərab və s.) doldurmaq üçün
çəlləklərdə 2 deşik (şpunt) qoyulur. Deşiyin birindən məhsul daxil
olduqda, o birindən hava çıxır. Onların tutumu 50-600 litr olur.
Təzə çəlləklər xüsusi emal keçməli (isti buğ, 0,2%-li
kalsium
sodası ilə) və məhsul üçün hazırlanmalıdır.
Qurudulmuş məhsulları saxlamaq üçün üçqat fanerdən hazır-
lanmış barabanlardan istifadə olunur. Ağac çəlləklərə nisbətən ba-
rabanlar daha yüngül və iqtisadi baxımdan sərfəlidir.
Qutuları nazik taxtadan və fanerdən hazırlayırlar. Nazik taxta-
dan hazırlanan qutulardan konserv bankalarını yığmaq üçün istifa-
də edirlər. Fanerdən hazırlanmış qutulara sukatlar (şəkərlənmiş
meyvələr), pastila, quru meyvə və tərəvəz doldururlar. Povidlo
üçün hər iki tipdən olan qutudan istifadə edirlər.
1.3.5. Kardon və digər materiallardan hazırlanmış qablar
Kardon qablar ağac qablardan 5 dəfə yüngül olub, ucuzdur,
asanlıqla və tez yığılır, axım xəttində
prosesi aparmaq mümkün-
dür. Çatışmazlığı az möhkəmliyə və qısa ömrə malik olmasıdır.
Bir və ya iki dəfə istifadə oluna bilər. Kardon qablar dondrulacaq
meyvə, giləmeyvə və tərəvəzi qablaşdırmaq üçün istifadə olunur.
53
Bu məqsədlə qalınlığı 0,40-0,45 mm olan kardon götürülür və rü-
tubət çəkməməsi üçün parafinlənir. Kardon qutular çox vaxt düz-
bucaqlı hazırlanır və tutumu 250-1000 qrama qədər olur. Bu qutu-
lar qıfıllanma üsulu ilə bərkidilən qatlana biləcək şəkildə hazırla-
nır. Onları qatlayıb üst-üstə yığaraq paçkalar şəklində daşıyır və
saxlayırlar. Kardon qutuları məhsul doldurmazdan əvvəl açıb qu-
raşdırırlar.
Kardon qutunun daxilinə rütubər keçirməyən materialdan (per-
qamentə oxşar materialdan, sellofandan) içlik qoyulur. Qutunu ba-
yır tərəfdən qlassin kağızına və ya sellofana bükürlər ki, daxilin-
dəki məhsulu xarici mühitin təsirindən qorumaq mümkün olsun.
Kağız-metal qablar. Pasterizə edilmiş məhsullar üçün tutumu
200, 300 400 qram olan kombinə edilmiş bankalar çox geniş ya-
yılmışdır. Bunlar eyni 2 metal sonluqları ilə adi konserv bankala-
rına bənzəyirlər. Gövdəsi isə müdafiəedici kağız materialdan (per-
qament, polimer örtüklü kağız və s.) istifadə edilməklə, lent
yaxud
başqa tip kağızdan ibarətdir. Sonluqları hazırlamaq üçün laklı ağ
və qara tənəkədən, alüminiumdan istifadə olunur.
Hazırda yeyinti sənayesində prinsipcə yeni qablama materialla-
rı yaradılmasına böyük əhəmiyyət verilir. Həmin material zəhərli
olmamalı, tullantıya asan getməli, məhsulu mikrob yoluxmasın-
dan və hava oksigeninin təsirindən səmərəli qorumalı, saxlanılma
və istehsal prosesində məhsul itkilərinin qarşısını almalıdır. Bu-
nunla
əlaqədar olaraq, dünyanın bütün alimləri yeyilən qablama
materiallarının yaradılması və çeşidinin artırılmasına xüsusi diq-
qət verirlər. Belə qablama materialı qida məhsulu ilə birgə istifadə
olunmaqla
ətraf mühiti çirkləndirmədən, məhsulun dozalaşdırıl-
masını və porsiyalara ayrılmasını sadələşdirir.
Yeyilən pərdə və örtüklər almaq üçün polimer quruluşa malik
çox müxtəlif təbii maddələrdən, məsələn, bitki və heyvan mənşəli
zülallardın, polişəkərlərdən, lipidlərdən və b. istifadə olunur. Mü-
dafiə pərdələrinin və örtüklərinin tərkibinə onların əsasında müx-
təlif əlavələr, başlıcası, plastifikatorlar, yağ turşuları,
həmçinin
konservantlar, antioksidantlar, bakteriosinlər və b. daxil edilir. Be-
54
lə «fəal» qablar daha yüksək müdafiə və istismar göstəricilərinə
malik olur. Onlarda qoyulmuş məhsulun gərəkli xassələrinin və
mikrobioloji stabilliyinin uzun müddət saxlanmasını təmin edir.
Hazırda ət, toyuq, quru səhər yeməyi, qənnadı məmulatları, tərə-
vəz, meyvə və b. qida məhsullarının qablaşdırılmasında
yeyilən
örtüklər kolleqan, süd zülalı – kazein, soya zülalı, jelatin, nişasta,
sellüloza efirlərindən istifadə olunmaqdadır.
Dostları ilə paylaş: