Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
51
etmiş ölkələrdə nəzərəçarpan surətdə ifadə olunmasa da, (ailələrin gəlirlərinin çoxluğuna görə) inkişaf etməkdə olan keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə ərzaq mallarının qiymətlərinin bahalaşması ailələrin əksəriyyəti üçün başağrısına çevrilmişdir. Ə KTT-nin qiymətləndirilməsinə görə, kəskin aclıqdan əziyyət çəkən insanların ümumi sayı 1970-ci illərin əvvəlində 400 milyon nəfər olmuş, 1980 - ci ildə 500 milyon nəfərə yaxınlaşmış, sonradan (1990 - cı illərin əvvəlində) isə Afrikada yaranan böhranlı vəziyyətlə əlaqədar 600 - 700 milyon nəfər arasında tərəddüd etmiş, 2011 - ci ilin başlanğıcında 1 milyard nəfəri ötüb keçmişdir. Qeyd etməliyik ki, həmin qiymətləndirmədə yalnız orqanizmin salamat qalması üçün kifayət edən enerji ehtiyaclarının təmin olunmasını nəzərdə tutan, aclığın son həddə çatan “kritik səviyyəsi” qəbul edilmişdir. Aclığın müəyyənləşdirilməsi üçün daha sərt yanaşma qəbul olunarsa, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə aclıqdan əziyyət çəkənlərin sayı daha da çoxalacaq. Ərzaqla əlaqədar vəziyyətin dramatizmi bundadır ki, müstəmləkədən azad olmuş ölkələrdə bu hadisə nəinki kütləvi, həm də daimi, əhalinin geniş təbəqələrinin həyatını müşayiət edən xarakter daşıyır. Aclığın təbiətini ictimai hadisə kimi dərk etmək üçün onu “gizli” (xroniki) və aşkar - məhsulsuzluq yaxud təbii fəlakətlər, hərbi münaqişələr səbəbindən (o cümlədən 1992 - 1993 - cü illərdə Rusiya hakimiyyətinin məsuliyyətsizliyi üzündən ölkənin Şimal rayonlarına ərzaq mallarının göndərilməməsi) kütləvi aclıq hallarının yaranması formalarında təzahür etdiyi nəzərə alınmalıdır. Birinci forma –səfalət və bununla bağlı olaraq əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin son dərəcə aşağı düşməsi nəticəsində baş verən xroniki aclıq inkişaf etməkdə olan ölkələrin ə halisinin elementar yaşayış vasitələrindən məhrum olan böyük hissəsinin həyat tərzinə çevrilən, milyonlarla insanın daimi fiziki məhrumiyyətlərinə gətirib çıxaran “gözəgörünməz” böhran kimi təzahür edir. Təzad bundadır ki, aclıqdan və doyunca yeməməzlikdən məhz qida məhsullarının istehsalçıları - aztorpaqlı və torpaqsız kəndlilər, icarədarlar, kənd təsərrüfatı fəhlələri əziyyət çəkir. Ehtiyac altında sıxılaraq onlar qida məhsullarını özlərini və ailələrini dolandırmaq üçün
52
kifayət edən həcmdə istehsal etmək, almaq iqtidarında deyil. Ümumilikdə isə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə xroniki aclıqdan əzab çəkənlərin 80 % - i kənd yerlərində yaşayır. Xroniki aclıq azadlığa çıxmış ölkələrin xalqlarına əmək resurslarının təkrar istehsalında əvəzolunmaz zərər vurur, ömür müddətini qısaldır, ölüm göstəricisini yüksək səviyyədə saxlayır. Aclığın yığılan məhsulun həcmindən və milli ərzaq fondunun vəziyyətindən asılı olmayan “gizli” formasında bu fəlakətin sosial mənşəyi aşkar görünür. nkişaf etməkdə olan ölkələrin əhalisinin əksər qismi aqrar sektorda məşğul olduğuna görə, burada baçlıca problem kəndlilərin torpaqlarının azlığıdır. Artıq 1960 - cı ildə becərilən torpaqların əhalinin hər nəfərinə düşən sahəsi kiçik idi. BMT-nin ərzaq və kənd təsərrüfatı təşkilatı olan ƏKTT - nin siyahıya almasına görə, həmin vaxt bu sahə Asiyada 0,35 hektar, Afrikada 0,9 hektar, Cənubi Amerikada 1,14 hektar idi. Bunun nəticəsində işsiz kəndlilərin sayı surətlə artırdı. Məsələn, 1961 - 1971 - ci illəri əhatə edən dövrdə onların xüsusi çəkisi 24% - dən 38%-dək artmış, 1972 - 1991 - ci illərdə artım templərinin xeyli zəifləməsinə baxmayaraq 14 - 17%, onilliyin sonunda isə cuzi azalaraq 13 - 15% olmuşdur. Bu səviyyə 2001 - 2010 - cu illər ərzində də qalmışdır. Buna baxmayaraq, inkişaf etməkdə olan ölkələrin çoxunda torpaq sahələrindən, sadəcə istifadə olunmur. ş bundadır ki, həmin torpaqlar əsasən onun kənd təsərrüfatı dövriyyəsinə buraxılmasında marağı olmayan şəxslərin - latifundistlərin, qəbilə başçılarının, iri aqrosənaye şirkətlərinin, avtoritar rejimlərin zabitlərinin və məmurlarının özəl mülkiyyətindədir. Belə vəziyyət böyük sosial dəyişikliklərin, o cümlədən həqiqətən demokratik torpaq islahatının keçirilməsinin zəruriliyini bir daha sübut edir. ƏKTT - nin məlumatlarına görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə olduğundan 1,8 dəfə çoxdur. Təsadüfi deyil ki, ümumi əhalisi 1,4 milyard nəfər təşkil edən 50-dən çox inkişaf etməkdə olan ölkədə ərzaqla təchizatının mütləq azalması müşahidə edilir. Bununla əlaqədar, ədəbiyyatda “ərzaq təhlükəsizliyi” anlayışı peyda olmuşdur. Ə KTT-nin açıqlamasına əsasən, “ev təsərrüfatı ailənin bütün üzvləri üçün ərzaq 53
məhsulları həm fiziki, həm də iqtisadi cəhətdən kifayət dərəcədə əlçatan olduğu və ona bu əlçatanlığı itirmək təhdidi olmadığı halda, ərzaqla təminat baxımından təhlükəsiz hesab oluna bilər”. Burada “ev təsərrüfatı” deyildikdə, ailə təsərrüfatı, ayrı yaşayan vətəndaşların iqtisadi imkanları nəzərdə tutulur. Aclığın təzahürünün göstərilən açıqlamasına ciddi riayət etsək, bir çox ölkələrin, o cümlədən MDB ölkələrinin buna düçar olduğunu görürük. Ərzaq təhlükəsizliyi ilə qidalanma arasındakı əlaqə bundan ibarətdir ki, “ərzaq təhlükəsizliyi” insanların lazımi qədər qidalanması üçün zəruri, amma kifayət olmayan şərtidir. nsanların qidalanmasının tam dəyərliliyi ev təsərrüfatının (ailənin) qida rasionu, xəstəliklərin qarşısının alınması və sağlamlıq üçün əlverişli mühit yaradılması, habelə ev təsərrüfatını idarə etmək kimi amillərlə müyyənləşdirilir. nkişaf etməkdə olan ölkələrdəki ərzaq problemi həm daxili, həm də xarici şə rtlər və səbəblər kompleksinin qarşılıqlı təsiri nəticəsində yaranmışdır. Daxili səbəblərdən ən mühümləri onların iqtisadiyyatının ümumilikdə, xüsusilə də kənd təsərrüfatının birtərəfliliyi və geriliyi, bu sahədə arxaik aqrar münasibətlərinin qalmasıdır. Ərzağa ictimai tələbatın dəyişən strukturu ilə bu ehtiyacları ödəməli olan qida məhsullarının yerli istehsalı sektorunun arasındakı uyğunsuzluq da məhz bundan irəli gəlir. Problemdə bir sıra: sosial, iqtisadi, siyasi, demoqrafik, aqrar texnoloji, iqlim, resurs, ekoloji, mədəni - etnik amillər bir - birinə güclü təsir göstərir. Tədqiqatçıların çoxunun irəli sürdüyü konsepsiyalarda aclığın əsas səbəbləri kimi bioloji və başqa təbii amillər göstərilir. Kifayət qədər geniş yayılmış bu nəzəriyyələrdə aclığın mənbəyi demoqrafik detreminizmin, neomaltusçu mövqelərindən izah olunur. T.Maltusun müasir ardıcılları inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki aclığın başlıca səbəbinin 1950 - ci illərin ortasından başlayaraq əhali artımının sürətlənməsi-demoqrafik partlayış olduğunu iddia edirlər. Bu fenomen özü isə birtərəfli yanaşılmaqla, sırf bioloji hadisə, insanların “nəslini qoruyub saxlamaq” məqsədilə çoxalmaq cəhdi kimi nəzərdən keçirilir. Afrikada, Asiyada və Latın Amerikasında ətraf mühitin sürətlə pisləşməsinin səbəbləri bu Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|