Microsoft Word mirze ibrahimov ve xalq yara01-12-2013ciligi doc
Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı
- Utan, qoç Koroğlu utan! Dağların damənin tutan! Sənin kimi başa çatan
- Fazil Əliyev
Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı 81
düşürlər. Koroğlu “Özünü saxlaya bilməyib... mən heç kəsi burada güclə saxlamıram”- deyir. Dəlilər Çənlibeldən getməyə hazırlaşanda Nigar ayağa durur. Onlar Nigarın bir sözünü iki etməzdilər. Koroğlunun rəftarından inciyən Nigar da ondan küsür, üzdöndərir, sazı götürüb deyir: Utan, qoç Koroğlu utan!
Koroğlu peşman olur. Nəhayət, Nigar xanım onu
dəlillərlə barışdırır. Səkinə də əri Rüstəmin el gözündən düşməsini istəmir, onun ötkəmliyindən , xalqa yuxarıdan baxmağından narazı qalır. Rüstəm kişinin vəzifəyə artıq yaramadığını hər kəsdən əvvəl dərk edir və vəzifəni təhvil verməyi ona məsləhət görür: “-Sən başlamısan, başqaları başa çatdırar. Dədə-babadan belədir, biri biçib biri yeyib. Bir də ki, üzü sulu getsən yaxşıdır. İndi ki, camaatla dil tapa bilmirsən, çəkil kənara” (97, 447). “Böyük dayaq” romanında tədqiq olunmuş folklorizmlər- atalar sözləri, məsələlər, xalq sınamaları, qoşma, bayatılar, əfsanə-rəvayətlər, dastan qəhrəmanlarına məxsus obrazların təsirində folklor üslubunun mühüm yer tutduğunu göstərir. Folklor üslubu əsərdə bədii dilin fərdiliyinə, emosional olmasına, aydınlığına səbəb olmuş, ana dilimizin təravətli, qüdrətli, həzin bir dil olduğunu üzə çıxarmışdır. Professor A.Axundov yazır: “Mirzə İbrahimovun dili elə bil ki, Səməd Vurğunun dili ilə bir ailədə bəslənib boya-başa çatmışdır. Səmədin dili bədii dilimizin bərli-bəzəkli, abırlı- həyalı romantik gəlindirsə, Mirzə İbrahimovun bədii dili bu gəlinin ağıllı və tərbiyəli, gözəl və alicənab qardaşıdır” (19,17). Tədqiqata əsasən inamla demək olar ki, M.İbrahimovun bədii dili romanında folklor qaynağında cilalanmış xalq deyim tərzinin, hikmətli ifadələrin, odeomatik səpkili deyilişi Fazil Əliyev 82
üstünlüyü ilə fərqlənmişdir. Çoxçeşidli folklor nümunələrindən bəhrələnmək əsərin dilinin təbii və axıcı olmasına mühüm təsir göstərmişdir. Belə çoxçeşidli folklor nümunələri ilə bağlı təsvir və ifadələr, folklor tərzli deyilişlər bol-bol işlənmişdir. Aparılmış araşdırmada belə qənaət oyadır ki, əsərin bədii dilinin yüksək səviyyədə olmasını təmin edən cəhətlərdən birincisi xəlqiliklə bağlıdır. Xəlqilik əsərdə milli-mənəvi ovqat yaratmış, onun daha təbii olmasına mühüm təsir göstərmişdir. Əsərdə istifadə edilmiş, xalq deyim tərzindən qidalanmış bəzi ifadələrə diqqət yetirək: “Saqqalını subaylıqda ağartmayacaqdı ki, “Qara gözlərindən qığılcım çıxır”, “Görünür sənin məcazın tənqidləşib, saqqalın ağardıqca yerişini itirirsən”, “Lap anasının burnundan düşüb, “Sən niyə marıtlayıb durmusan, üzümdə ərik ağacı bitməyib ki”, “Yığıb gora aparmayacağıq ki? ”, “Xasiyyət don deyil ki, təzəsini tikdirəsən”, “Arvadın bu cür quyruğunu düydüyünü heç görməmişdim”, “Daşı bizim bostana atırsansa, bil ki, nahaqdır”, “Ələkçinin qıl verəni”, “Ay arvad, sən niyə yuyulmamış çömçə kimi düşmüsən ortalığa”, “Mən sən deyən xoxlardan deyiləm”, “Onda mən göstərərəm, ağ üz hansıdır, qara üz hansı”, “Qəlbdən-qəlbə salırıq”, “Rüstəm kişi kəndə qayıdanda bıçaq vursan qanı çıxmazdı, “Ər arvadın qiyamət yoldaşıdır, “Toydan sonra nağara?!, “Qiybət olan evdə məhəbbət olmaz”, “İpini qırmış dana kimi qaçdın kəndə”, “Adını çək, qulağını bur, “Qanacaq varlı-kasıblıqnan olmur ha, südnən ana döşündən əmirlər! ”, “Boynu armud saplağı kimi uzanmışdı”, “Danışmağın yeri deyildi, susanda isə dişi bağırsağını kəsirdi”, “Karın könlündəki özünün olsun”, “Əli boş, üzü qara”, “Rüstəm kişinin ipinin üstünə odun yığmaq olmazdı”, “Ağır günlərin ömrü az olar”, “Başımızın altına yastıq qoymuşuq”, “Papağı qoy qabağına, gör nə qayırırsan”, “Səni mən göydə axtarırdım, yerdə əlimə düşmüsən”, “Sən qurd ürəyi yemisən”, “Dırnağınan ət kimiyik”, “Mən çörək itirən adam deyiləm”, “Qulağım döyənək olub, ay rəhmətlik oğlu”, “Bir-birinin kölgəsini qılınclayırlar”, “Bu nə qırsaqqız Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı 83
olub, yaxama yapışdı”, “Adamın bəxti yolüstündə olar”, “İslanmış yağışdan nə qorxusu”, “Vaxt var ikən cilovu çəkilməlidir”, “Bir sözün daşdan keçər”, “Ahın dağlara- daşlara”, “Ay aman, adamın canına üşütmə düşür”, “Qızılgül kimi pardaqlanıb açılmışdı”, “Az aşın duzu deyil ha”, “Zər qədrini zərgər bilər, nə bilər hər divanə”, “Həmişə döşünə döyənlərin əskisini tüstülü görmüşəm”, “Sən də mənə mollalıq eləmə!”, “Uzun sözün qisası, əl-ayağını biraz yığışdır, otur evdə”, “Elə bil suyu sovrulmuş dəyirmandır, nə gələn var, nə gedən”, “Əlini qoy ürəyinin üstünə, lap xətirnən get”, “Öküzün gönü qalar, igidin adı!”, “Qibləm də olsan üzümü sənə tutub namaz qılmayacağam”, “Üzü sulu getsən yaxşıdır”, “Abırımı tökdülər ətəyinə”, “Lal Hüseyn gözdən pərdə asır”, “İlanı quyudan çıxaran Fatmadan pisdir”, “Atalar deyir ki, ağıl yaşda deyil, başdadı”, “Haramzadə arvad etibarsız olar”, “Sən gələndən əriyib çöpə dönüb”, “Atalar deyib ki, gecənin xeyrindən, gündüzün şəri yaxşıdır”, “Ağlamayan uşağa süd vermirlər”. Bu nümunələrə diqqət yetirdikdə aydın olur ki, bir çox atalar sözləri və məsələlərin məzmununa əlavələr edilmişdir. Şərh olunan fikrə müvafiq olaraq müəllif hazır nümunələrə “əlgəzdirmiş” dir. Əsərdə: “Toydan sonra nağara”, Od olmayan yerdən tüstü çıxmaz”, Rüstəm kişinin ipinin üstündə odun yığmaq olmaz”, “Karın könlündəki özünün olsun”, “Toydan sonra nağara”, “Xoş gəldin bayram ağa”, “At ölər nalı qalar, igid ölər namı qalar”, İpinin üstündə çöp yığmaq olmaz”, “Kar könlündəkini anlar”, “Zər qədrini zərgər bilər”, “Yanmayan yerdən tüstü çıxmaz” və s. Ümumiyyətlə götürsək, M. İbrahimov romanda atalar sözləri və məsələlərdən əsasən olduğu kimi istifadə etmişdir: “Örtülü bazar, dostluğu pozar”, “Ağır oturar, batman gələr”, “Göz gördüyünə alışar”, “Uman yerdən küsərlər”, “Ev sözsüz, kor əzabsız olmaz”, “Çox yemək adamı az yeməkdən də qoyar” və s. Fazil Əliyev 84
"Ağır otur batman gəl" atalar sözünü Rüstəm kişi qızı Pərşan üçün deyir. Bu atalar sözü təmkinli olmağa çağırır. Lakin Rüstəm kişinin dilindən söyləndiyi üçün əsərdə həm də onun mühafizəkarlığını, “Qız un çuvalıdır, hara qoysalar orda durar” qənaəti ilə yaşadığını göstərir. Maya ilə Qaraşın arasında soyuqluq, inciklik baş verər- kən Səkinə oğlu Qaraşa “Atalar deyib, ev sözsüz, gor əzabsız olmaz” – deyə müraciət edir. atalar sözü geniş şərh olunması tələb olunan bir fikri çox yığcam şəkildə ifadə edir. Beləliklə, təfəkkürü hərəkətə gətirən folklor, deyim tərzi əsərin məz- mununa hopur, bədii dilin cilalanmasına, axıcılığına şərait yaradır. Bir qayda olaraq atalar sözü və məsəllər “atalar deyib”, “yaxşı deyiblər ki” məzmunlu ifadələr ünvanlı girişlərdən istifadə olunur. Obrazın təbiətinə, mənəviyyatına uyğun atalar sözlərinin işlədilməsi əsərdə səciyyəvi cəhət kimi özünü göstərir. Telli arvad deyir : “Stol bu yastı Salmanı, bu Salman yapalağı gör necə şişirdib, gör qarnındakı buynuzları necə üzə çıxarıb. Nə yoldaş tanıyır, hamını buynuzlayır. Yaxşı deyiblər ki, Allah dəvəyə qanad versə uçurmamış dam qoymaz”. Bu kiçik parçada işlədilən atalar sözü Salman obrazını yaratmaq üçün sənətkarın imkanını qat-qat artırır. “Böyük dayaq” romanında alqışlar, qarğışlar, şöyüşlər, eyham və yanımalar da əsərin təbii axarında özünü göstərir: “Qoy xöşbəxt olsunlar”, “Yığıb gora aparmayacağıq ki?”, “İstəyirsən lap get moltanı gətir”, “Ala, kül töküm danışdığın sözə!”, “Bizi ələ salmısan?”, “Sənin cilovunu çəkmək mənə borc olsun”, “Yaltaq köpəkoğlu”, “Evin yıxılsın”, Atana lənət”, Nə qır saqqız olub, yaxama yapışdın”, “Çor deyirəm, azar deyirəm”, “Əriyib çöpə dönüb”, “İt kimi peşman olub”, “Tülkü kimi orada pusursan”, “Erkək balıqdan utanan padşah qızından deyil ki”, “Ay imanı yanmış”, “Haqqı- sayı ayaq altına atanı çörək tutsun, haq-say öldürsün”, “Sən də mənə mollalıq eləmə”, “Özünə xəlbir çala bilmir, başqasına ələk Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|