Microsoft Word muhazire 7 docx
Yüklə 181,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Reley
- Paul Erenfest
- KVANT TƏSƏVVÜRLƏRİ
- Atom haqqında təsəvvürlər
- Demokriti
- Epikür tərəfindən genişləndirilmişdir.
11
Bu qanun temperaturun artması ilə spektrdə intensivlik meksimumunun kiçik dalğa tərəfə sürüşməsini aydın şəkildə izah edir. Vin qanunundan həmçinin, kiçik temperaturda istilik şüalanmasının görünməz, 6000°-də isə intensivliyin maksimuma malik olması, yəni görünən olması da öz izahını tapır; maksimumun yerini bilməklə, bu qanundan şüalanma mənbəyinin temperaturunu da hesablamaq olar. Daha sonra Vin rus fiziki Vladimir Aleksandroviç Mixelsonun “qaz molekullarının sürətlərə görə paylanma” hipotezindən istifadə edərək, 1896-cı ildə həmin hipotezə analoji olan şüalanma enerjisinin paylanmasının empirik tənliyini irəli sürür. Daha dəqiq tədqiqatlar bunun yalnız kiçik dalğa oblastı üçün doğru olduğunu göstərir. 1900-cü ildə Reley “enerjimim sərbəstlik dərəcəsinə görə bərabər paylanması” qanunundan istifadə edərək, mütləq qara cismin spektrində enerjimim paylanması üçün digər tənlik alır: ρ ν =Cν 2 T. Burada C temperaturdan asılı olmayan kəmiyyətdir. Bu tənliyin daha düzgün və dəqiq görünüşü Cins tərəfindən irəli sürüldüyü üçün, o Reley-Cins adı ilə tarixə düşür. Bu tənlik isə yalnız uzun dalğa oblastında özünü doğruldurdu. Reley-Cins tənliyindən alınır ki, istilik şüalanması spektrində enerjinin böyük hissəsi kiçik dalğa oblastına – ultrabənövşəyi (UB) oblasta düşür. Bu isə təcrübə ilə ziddiyyət təşkil edirdi. Ona görə də bunu, Paul Erenfest “UB katastrofa” (bəla, faciə, fəlakət və s. tərcümə etmək olar), və ya “Reley-Cins paradoksu” adlandırır. Əlbəttə ki, bütöv spektrin enerji paylanmasının 2 müxtəlif tənliklə verilməsi normal olmayan fakt idi. Bu o deməkdir ki, şüalanma enerjisi, temperatur və dalğa uzunluğu arasında mövcud olan fundamental qanunauyğunluq yenə də elmə naməlum idi. Ona görə də hər 2 qanunu özündə birləşdirən universal tənliyin axtarılması istiqamətində intensiv şəkildə tədqiqatlar aparılırdı.
19-cu
əsrdə ρ ν (və ya ρ λ ) spektral funksiya üçün təcrübi nəticələrlə uzlaşan tənliyin tapılmasına cəhd edən alimlər içərisində Maks Karl Ernst Lüdviq Plank da var idi. Plankın qarşısına qoyduğu məqsəd çox sadə idi: Vin və Reley-Cins qanunlarını özündə əks etdirən empirik riyazi ifadənin tapılması. O öz arzusuna çatır; ilk dəfə olaraq qara cimin istilik şüalanmasının bütün xassələrini izah edən tənlik yazır.
Çox-çox sonralar bu günü Plank belə yada salırdı: “Bazar günü oktyabrın 7-si (1900-cü il) mənim dostum və kolleqam təcrübəçi-fizik Henri Rubens bizə qonaq gəlir. Söhbət zamanı o bildirir ki, son günlər apardığı təcrübələrdə o aşağıdakı qanunauyğunluğu görür: şüalanma intensivliyi kiçik dalğalar üçün Vin qanununa tabe olur, uzun dalğalarda isə intensivlik temperaturla mütənasib olur. Bu nəticə məni çox düşündürür. Elə həmin axşam mən, interpolyasiya (hərfi tərcümədə “quraşdırmaq, uzlaşdırmaq” deməkdir) yolu ilə həm Vin qanununu, həm də Reley-Cins qanununu doğruldan yarımempirik ifadə aldım”. Plankın irəli sürdüyü tənlik doğrudan da, kiçik dalğa uzunluqlarında Vin qanununa, böyük dalğa uzunluqlarında isə Reley-Cins qanununa keçir: λ λ /λ
Burada C 1 və C
2 sabitləri təcrübi nəticələrin müqayisəsindən tapılır. Sonra bu sabitlər uyğun olaraq ħ və k ilə əvəz olunur və onların qiymətləri hesablanır: ħ =6,55⋅10
-27 erq
⋅san, 12
k =1,346⋅10 -16
erq /dər. Bu düsturla “UB fəlakət” də aradan qalxır. Beləliklə, Plank göstərir ki, “enerji elementi” olan ε= ħν, yəni enerji kvantlar vasitəsi ilə - ħν diskret porsiyaları ilə ötürülür.
Bütün inqilabi ideyalar kimi, Plankın kvant ideyası da müasirləri tərəfindən qəbul edilmir və onun doğruluğu şübtə altına düşür. Çünki onlar tərəfindən bu qanunun klassik qanunlarla isbat edilməsi cəhdləri boşa çıxır. Bu qanunun ardıcıl əsaslandırılması, yalnız 1924-cü ildə Boze-Eynşteynin kvant statistikası ilə mümkün olur.
Bir çox fiziki ideyalar içərisində atom hipotezi xüsusi rola malikdir. Görkəmli amerikalı fizik Riçard Feyman (1918-1988) bunu belə şərh etmişdi: “Əgər hər hansı bir dünyavi fəlakət nəticəsində əsrlər boyu elm aləmi tərəfindən edilən kəşflər məhv olsaydı və bu zaman insanların yaddaşında həkk olunmuş hansı fikir onlara daha çox informasiya verərdi? Bu suala mən qısa şəkildə belə cavab verərdim: atom hipotezi. Çünki sadə görünın bu iki söz elmin yenidən inkişafına təkan verən ən güclü amil olardı”. Təxminən 2 min yüzilliklər boyu atom quruluşu olmayan ən kiçik hissəcik hesab olunurdu. Yalnız 19 və 20-ci əsrlərdə edilən möhtəşəm kəşflər atomun quruluşa malik olmasını, onun elektron və nüvədən ibarət olmasını göstərdi. Sonra aydın olur ki, nüvə özü də mürəkkəb obyekt olub, proton və neytronlardan ibarətdir. Daha sonra bu cütlük (proton və neytron) nuklon adlandırılır. Fizikanın sonrakı inkişafı bunun da son olmadığını sübut edir; məlim olur ki, nuklonlar daha mürəkkəb quruluşa malik olub, bir-birinə çevrilən kvarklardan təşkil olunublar. Müasir təsəvvürlərə əsasən isə, bilirik ki, materiyanın ən kiçik hissəcikləri leptonlar və kvarklardır.
bölünməyən, kəsilməyən mənasını verir. Qədim mütəfəkkirlər bütün Kainatda və Yerdə mövcud olan varlıqların - cisimlərin atomdan – kiçik hissəciklərdən təşkil olunduğunu söyləyirdilər. Atom terminini isə Demokritin və onun müəllimi Levkişin adı ilə bağlayırlar. Buna biz orta əsr alimlərinin yazılarında rast gəlirik. “...kainatın əvvəli atom və boşluqdur....atomlar ölçülərinə görə bir-birindən fərqlənirlər...onlar Kainatda hərəkət edərək od, su, hava və torpaq yaratmışlar” kəlmələrini ilk dəfə Demokrit söyləmiş, daha sonra isə Epikür tərəfindən genişləndirilmişdir. Qədim mütəfəkkirlərin atomistik fikirləri, müasir elmdə olduğu kimi məntiq üzərində qurulmuşdur. Bütün ilkin ideyalarda, hipotezlərdə olduğu kimi, atomistik təsəvvürlər də bir çoxları tərəfindən qəbul edilmirdi. Atomistik nəzəriyyənin qatı düçmənlərindən biri də Aristotel idi. Müşahidəyə, təcrübəyə üstünlük verən Aristotel, “mən gözlə görünməyən heç nəyi qəbul etmirəm” söyləyirdi. Bundan başqa, Aristotelin fikrincə “materiya kəsilməzdir, çünki təbiət boşluğu qəbul etmir; buna görə də kəsilməz olan hər şey sonsuz sayda bölünməz atomlardan ibarət ola bilməz”. Aristotel həmçinin, Yeri Kainatın mərkəzi hesab etdiyi üçün, onun fikirləri kilsə tərəfindən birmənalı şəkildə qəbul olunurdu. Demokrit isə kilsə tərəfindən allahsızlıqda günahlandırılırdı və bu səbəbdən də onun bütün alyazmaları yandırılırdı. Kilsə bunu belə əsaslandırırdı: “Alverli Demokrit deyir ki, Kainatın sonu yoxdur. Bu isə o deməkdir ki, Kainat heç bir varlıq tərəfindən yaradılmayıb.... Əgər bütün Kainat atomlardan təşkil olunubsa, onda deməli Allah da atomlardan təşkil olunub. Onda belə bir sual ortaya çıxır: bəs atomlar nə vaxt və kim tərəfindən yaradılıb?” Yüklə 181,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|