Microsoft Word multikulturalizme giris docx

 
2.  Azərbaycanda  yayılmış  sosial  ədalətlə  səciyyələnən  dini-etik  təlimlərdə 
tolerantlıq və multikulturalizm ideyaları. 
 
Zərdüştilik.Bu  dinin  banisi  Zərdüştün  anadan  olduğu  yer,  həyat  və  fəaliyyət 
zamanı məsələsi onu tədqiq edən alimlər üçün uzun müddət qaranlıq qalmış və indi 
də  tam  aydınlaşmır.Orta  əsrlərin  bir  çoxmüsəlman  müəllifləri,  eləcə  də  Əbu 
Reyhan  Biruni  (973-1048/50)  bu  peyğəmbərin  vətəninin  Azərbaycan  olduğunu 
demişlər. ngilis şərqşünası Cekson da bu fikirdədir.Onun təsdiq etdiyinə görə, bu 
peyğəmbərin  anadan  olduğu,  uşaqlığını  və  gəncliyini  keçirtdiyi  yer 
Azərbaycandakı  Savalan  ətrafıdır.Müasir  alimlər  bu  məsələ  haqqında  fikir 
yürütmək  məsələsində  iki  düşərgəyə  bölünürlər.  Zərdüştiliyin  rus  tədqiqatçısı 
E.O.Berzin  özünün  «Zərdüşt  nə  öyrədirdi?»məqaləsində  Azərbaycanın  Zərdüştün 
vətəni  olduğuna  şübhə  etmir.  Bu  fikrə  Azərbaycan  alimlərindən  A.Əhədov, 
A.Şükürov və G.Abdullazadə, S.Qasımova da qoşulurlar. 
Ə
ks  düşərgədən  olan  başqa  alimlər  onlara  qarşı  çıxış  edirlər.Belələrinə 
ingilis  alimi  Meri  Boysu  misal  göstərmək  olar.Həmvətənimiz  tarixçi  .Əliyev  də 
onunla  həmrəydir.  Onların  fikrincə,  Azərbaycanda  «yanmış  kömürləri»  və 
«çoxsaylı  maqları  (atəşpərəstləri)»  olan  zərdüştilik  məbədlərinin  olduğuna  
baxmayaraq,  haqqında  söhbət  gedən  bu  dinin  vətəni  Azərbaycan  olmaya  bilər. 
Baxışlarını  Zərdüştün  yazdığı  himnlərin  məzmunundan  və  dilindənçıxış  edərək 
möhkəmləndirirlər.Meri Boys hətta çox uzağa gedərək belə deyir ki, bu peyğəmbər 
həqiqətdə  Volqa  çayından  şərqdəki  Asiya  çöllərində  yaşamışdır.Zərdüştün 
anadanolma  tarixini  tədqiqatçıların  çoxu  zərdüştiliyin  müqəddəs  kitabı  Avestaya 
görə  hesablayırlar.Bu  təxminən  b.e.ə.  1500-1200,  yaxud  b.e.ə.  1000-600-cü  illər 
arasına düşür. 
Hələ  yoxsul  bir  uşaq  ikən,  görünür,  yeddi  yaşına  yaxın  onu  ruhani  (din 
xadimi) olmağa hazırlayırdılar.Artıq 15 yaşında Zərdüşt ruhani olur.20 yaşından 30 
yaşadək o, tərki-dünya həyat tərzi keçirərək bütünlüklə öz hisslərinə, duyğularına 
qapılır.  Saatlarla  daldığı  düşüncələrini  və  bunun  nəticəsində  əldə  olunan 
özünüdərkin nəticələrini gil lövhəciklər üzərində yazır. 
O özü qatalarda başlanğıcda özünü atsürvan – ruhani (din xadimi), mantran 
–mantr(ovsun)  yazan,  sonda  isə  vaedemna  –  «ilahi  ilhamlı  müdrik  müqəddəs» 
adlandırır.  Rəvayətlərə  görə,  Zərdüşt  həqiqət  axtarışında  diyar-diyar  dolaşarkən 
dəfələrlə  zorakılıqlarla,  müharibələrlə,  qarət  və  qətllərlə,  mal-qara  oğruları  ilə 
qarşılaşmışdır.Bütün  bu  hallarda  o  özünün  gücsüz  olduğunu  görürdü.  Ancaq 
ə
dalətə, əxlaqi təmizliyə can atması onu tanrının – Ahurun güclülərə də, zəiflərə də 

---

eyni  dərəcədə  aid  olan,  təmiz  ideyaların  təntənəsinə  yönələn,  əmin-amanlıq  və 
qayda-qanun yaradan, dinc həyatı təmin edən qanununu axtarmağa sövq edirdi. 
Budur,  artıq  30  yaşında  ikən  ona  vəhy  gəldi.  Bu  hadisə  qatalardan  birində 
(Yasna, 43) belə təsvir edilir: bahar bayramında iştirak edən Zərdüşt dan söküləndə 
çaya  yemək  hazırlamaq  üçün  su  gətirməyə  yollandı.  O,  axının  ortasından  su 
doldurub  sahilə  qayıtmağa  başladı.  Elə  bu  zaman  yaz  səhərinin  təmiz  havasında 
onun  qarşısında  bir  xəyal  görünüb  onu  işıq  saçan  Ahura-  Mazdanın  (Azərbaycan 
dilindəki mənbələrdə, eləcə də ASE-nin X cildinin 279- cu səhifəsində Hürmüzd, 
Hörmüzd, Hormuz variantları vardır) və başqa beş zatın yanına gətirdi. Bu zaman 
bu yeddi tanrı (ilahə) ona vəhy verdilər. 
Zərdüşt bu uca tanrıların (ilahələrin) verdikləri bütün o təlimləri və vəhyləri 
bəşəriyyətə  verməyə  (ötürməyə)  çalışaraq  onları  ayrıca  bir  vəhylər  kitabında  
«Avesta»da yazır. 
Bu  iki  başlanğıc  arasındakı  mübarizə  son  nəticədə  bir  ümumi,  dünya 
miqyaslı  münaqişəyə  (konfliktə)  çevrilir.Bu  dünya  miqyaslı  böyük  ümumi 
prosesdə  insana  böyük  rol  verilmişdir.  Zərdüşt  qatalarda  deyir:  «Mən  varlığın 
başlanğıcındakı iki ruh haqqında danışmaq istəyirəm. Onlardan işıqlı ruh (Spenta-
Manyu)  şər  ruha  (AnhraManyuya,  Ahra  Manyuya)  dedi:  "Bizim  fikirlərimiz  də, 
təlimlərimiz  də,  iradəmiz  də,  əqidələrimiz  də,  sözlərimiz  də,  işlərimiz  də, 
inancımız da (dinimiz də), canlarımız da bir-birinə uyğun gəlmir…" Bu iki ruhdan 
Druc (yalan, hərc-mərclik) ruhu şər işini, Artu (həqiqət, qayda-qanun) isə səmanı 
paltar  kimi  geyinən  ən  müqəddəs  ruhu  və  Ahura-Mazdanı  (xeyir  Allahını)  öz 
düzgün işləri ilə razı salanları seçdi.Bu iki ən ilk ruh düşüncədə də, sözdə də, işdə 
də  biri  xeyirxah,  o  biri  yaramaz  olan  əkizlər  kimi  meydana  gəldilər.Onlardan 
yaxşısını bədniyyətlər yox, xoşniyyətlər düzgün seçdilər». 
Zərdüşt  öz  təliminin  başlanğıcında  hind- ran  tayfa  dinində  sayı  çox  olan 
bütün allahları ataraq xeyir allahı (tanrısı, məbudu) Ahura-Mazda kainatı və bütün 
canlı varlıqları, insanları və heyvanları yaradıb onlara xeyirlə şər, həqiqətlə (doğru 
ilə)  yalan  arasında  azad  seçim  imkanı  vermiş  vahid  bir  Allah  araya  gətirmişdi. 
Burada onu qeyd etmək yerinə düşərdi ki, dini ideologiya tarixində ilk dəfə məhz 
zərdüştilikdə ictimai bəla problemi irəli sürülmüşdü. Belə ki, zərdüştiliyə qədərki 
sayı çox olan xeyir və şər allahları (tanrıları) cürbəcür qurbanlarla razı salınırdılar: 
onlardan  bəzilərinə  ehtiram  əlaməti  olaraq,  başqalarına  isə  dəhşət  və  qorxudan 
qurban  kəsirdilər.  Ancaq  onlarda  ümumdünya  xeyir  və  şər  ideyaları  hələ  yox 
idi. nsanlar  taleyə  boyun  əyərək  onun  bütün  «hədiyyələrini»  dinməz-söyləməz 
qəbul edir, hətta, nə yollasa, ona təsir göstərməyə belə çalışmırdılar.Birinci olaraq 
Zərdüşt  öz  təlimində  ictimai  bəla  ilə  mübarizənin  bütün  imkanlarından  söz 

---