Microsoft Word multikulturalizme giris docx

açdı.Budur,  burada  insana  böyük  rol  verilir,  o  könüllü  olaraq  xeyir  və  şər 
düşərgələrindən  birini  seçməklə  düzgün  seçim  etməlidir.Bu  mənəvi  seçim 
azadlığında  şəxsiyyətin  əsarətdən qurtulması  öz  əksini tapmışdır.Bu  peyğəmbərin 
təliminə  görə,  insan  Xeyrin,  Həqiqətin  (Doğrunun)  və  Vicdanın  Şər,  Yalan  və 
Qaranlıq üzərində qələbəsinə kömək etməlidir. 
Bəs insan iki başlanğıcın gərgin mübarizəsində nəyə müraciət etməlidir? Hər 
ş
eydən qabaq «dinc əməyə», «xoş (saf) niyyətə», «yaxşı (xeyirxah) sözə»,  «yaxşı 
ə
mələ».  nsan şər üzərində qələbəyə kömək etməlidir.Bu qələbə heç də sitayiş və 
dualarla  əldə  edilmir.Fövqəltəbii  qüvvələrin  bu  həyatda  və  o  dünyadakı 
(axirətdəki)  xoşbəxt  həyatda  mərhəmətini  bol-bol  qurbanlar  kəsməklə  də 
qazanmaq  mümkün  deyil.Bundan  əlavə,  mal-qaranı  qurbanlıq  məqsədilə  məhv 
etmək də cinayətkarlıqdır. Zərdüşt öz sözünə belə davam edir: «Ahura-Mazdanın 
yaratdığı  bütün  şeylərdən  birinci  yerə  mal-qara  qoyulmuşdur…  Ahura-Mazdanı 
mədh etmək və mal-qaraya yem vermək – biz bunları hər şeydən yaxşı[hərəkətlər] 
sayırıq». 
Xeyrin  Şər  üzərində  qələbəsi  maddi  nemətlərin  kənd  təsərrüfatında  səylə 
çalışmaq,  torpağı  qeyrətlə  becərmək,  mal-qaraya  qayğı  ilə  yanaşmaq  yolu  ilə 
çoxaltmaqla  əldə  edilir.«Avesta»ya,  onun  daha  sonrakı  kitabı  «Vendidat»a 
(«Dayvlar  əleyhinə»  (Divlərə  qarşı)  qanun)görə,  taxıl  becərmək  şər  başlanğıca 
zərbə vurur və Xeyrin işini on min dua oxuyanda olduğu qədər irəli aparır. «Taxıl 
cücərəndə  divləri  tər  basır,  xırmanda  döyülən  taxıl  sovrulub  təmizlənəndə  divlər 
gücdən düşür, [dəyirmanda] un çəkiləndə divlər fəryad edirlər… Qoy həmişə evdə 
un qidası olsun ki, divlər yaralansınlar (iflic olsunlar) – bundan onların ağızları od 
tutub yanır və onlar qaçıb aradan çıxmağa çalışırlar» – deyə «Avesta»da bu haqda 
bəhs  olunur.  Sonra  deyilir:  «…onlar  evə  də,  kəndə  də,  vilayətə  də,  ölkəyə  də 
dilənçilik və iflas (xarabazarlıq) gətirirlər. Onlarla silah gücünə mübarizə aparmaq 
lazımdır».Peyğəmbər  öz  təliminin  tərəfdarlarına  bu  həyatda  şər  qüvvələrlə  real 
mübarizədən ibarət belə bir çağırışla müraciət edir. 
Yuxarıda  sadalanan  mübarizə  üsulları  və  yolları  ilə  yanaşı,  səxavət 
göstərmək,  vicdanlı  olmaq,  əhdə  vəfa  etmək  kimi  adi  xeyirxahlıqlar  da  nəzərdə 
tutulurdu. 
«Avesta»da  ictimai  quruluşun  və  hüquqi  institutların  tam  mənzərəsi 
canlandırılmış, ideal cəmiyyət - sülh, səadət cəmiyyəti, düşmənçilik və zorakılığın 
olmadığı,  əmək  adamları  cəmiyyəti  təsvir  olunmuşdur.«Avesta»da  göstərilir  ki, 
«Mən  (Zərdüşt  –  Ə.Ə.)  müharibələri  rədd  edib,  silahı  bir  yana  tullamağı  istəyən 
Məzda  dininə  inanıram…  kəndlərin  dağılması,  mal-qaranını  talanı  və  oğurluğun 
ə
leyhinəyəm… get-gəl azadlığı, mənzil, mülk toxunulmazlığı tərəfdarıyam». 

---

Zərdüşt qarəti, qətli, yalanı, zülmü, hiyləni, basqını, ədalətsizliyi, tamahkarlığı və 
s. şər qüvvə olan Əhrimənin əməli hesab edir. Yer üzündə olan bütün yaxşılıqları, 
xeyirxahlıqları,  paklıqları  və  s.  hamı  üçün  nemətlərin  yaradıcısı  olan  Hörmüzün 
ə
məli sayır. 
Azərbaycanda  manilik.Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  artıq  b.e.I  minilliyin  ilk 
ə
srlərində  Qərbi  Midiyanın  (yaxud  o  zaman  adlandırıldığı  kimi,  Atropaten 
Midiyasının)  vilayətlərində  o  dövr  üçün  səciyyəvi  olan  ictimai  ədalətlə 
səciyyələnən  dini-etik  təlimlər  geniş  yayılmışdı.Azərbaycanda  da  yayılmış  belə 
təlimlərdən birinin banisi Mani hesab olunur.Manilik adı almış dini hərəkat onun 
adı  ilə  bağlıdır.Bu  təlim  rəsmi  zərdüştiliyə  qarşı  yönəlmişdi,  odur  ki,  zərdüştilik 
onu küfr (kafirlik, dinsizlik) hesab edirdi.Nəqqaş Maninin öz şəxsiyyəti çoxcəhətli 
olmuşdur.Bəzi məlumatlara görə, onun yaşadığı dövr 216/217-ci illərdən 274/276-
cı  illərədək  olan  fasilədə  tərəddüd  edir.Bu  tarixi  240-274-cü  illər  olaraq 
göstərməklə onun cəmi 34 yaşyaşadığını bildirən müəlliflər də vardır.Onu istedadlı 
rəssam,  filosof  və  mühəndis  kimi  tanıyırdılar.Onun  istedadlı  bir  rəssam  olduğu 
Firdovsinin  (934-1020/1030),  Nizaminin  (1141-1209),  Hafizin  (təqr.  1325-
1389/1390) xatirələrində və ayrı-ayrı əsərlərində öz əksini tapmışdır. 
Maninin  bir  filosof  olduğu  haqqında  geniş  məlumatlar  bizə  ərəb  alimi 
Ə
bdürrəhman  Cahizdən  (775-868),  xristian  ilahiyyatçıları  Avqustindən  (IV-V 
ə
srlər) və odessalı Yefremdən (VI əsr), habelə XIX əsrin fransız rəssamı Qogendən 
(1848-1903)  gəlib  çatmışdır.Mani  iyirmi  dörd  yaşında  özünü  peyğəmbər  elan 
edərək  öz  missioner  fəaliyyətinə  Şərqdə  (Həmədanda)  başlamışdır.Onun  atası 
ə
silzadə nəsildən olan Babil aramilərindən (arameylərindən), anası isə iranlı qadın 
idi.  Hələ  gənc  ikən  o,  Şərqi  randa  və  Hindistanda  olmuş,  buddizmlə, 
brəhmənizmlə  (brahmanizmlə)  və  Orta  Asiyanın  yerli  dinləri  ilə  tanışolmuşdur. 
Artıq 243-cü ildə I Şapur onu yeni bir «dünya dini»nin banisi kimi qəbul etmiş və 
o, hökmdara özünün «Şapurakan» («Şapurun kitabı», «Şapurnamə») əsərini təqdim 
etmişdir.  Rəsmi  olaraq  tanınmış  manilik  təliminin  tarixi  də  elə  həmin  zamandan 
başlayır.Bundaqn  başqa  o  “Sirlər  kitabı”,  “ ki  prinsip  haqqında  kitab”, 
“Praqmataya”  (“Nəsihətnamə”),  “ ncil”  adlı  əsərlərində  də  özünün  yeni  təlimini 
şə
rh etmişdir.Manilik zərdüştilikdən ardıcıl dualizmi ilə fərqlənirdi. Maniliyə görə, 
Xeyir və Şər (Nur və Zülmət) hər ikisi ilkindir 
Mani  öz  dinini  yeganə  düzgün,  hamı  üçün  ümumi,  bütün  mövcud  dinləri 
ə
vəz edən bir din sayırdı.Guya elə Mani özü də bu dünyaya məhz bu məqsədlə – 
bütün dinləri birləşdirib bir din etməyə göndərilmişdir. 
Bu din özündə müxtəlif dinlərin: zərdüştiliyin, xristianlığın, buddizmin kimi 
dinlərin  ünsürlərini  birləşdirərək,  sanki  aşağı  təbəqələrin  ierarxiyanın  (aşağıdan 

---