Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
508
hərəkət vəziyətində olurlar və vasitələri (icra alətlərini) nəzərdə tutulmuş qaydada bərabər səviyyədə istifadə edirlər. Bu baxımdan müəyyən mexaniki sistemlər, məsələn, müəyyən qurğular daxilində, qurğular arasında tarazlaşdırılmış mexaniki hərəkətlər, həmçinin tarazlaşdırılmış qaydada hərəkəgətirmə vəziyyətləri, halları mövcud olur. Mexaniki hərəkətlərin tarazlaşdırılması və nəticələrin tarazlı qaydada əldə edilməsi subyektlər (əmək sərf edən şəxslər) arasında tarazlı münasibətlərin yaranmasını təmin edir. Bu baxımdan hesab etmək olar ki, balanslaşdırma proseslərində canlı və cansız vasitələr qarşılıqlı olaraq koordinasiya proseslərində olurlar. Bu tarazlaşdırılmış və qarşılıqlı hərəkətlər (mexaniki hərəkətlər və subyektlərin təsirləri) və yerdəyişmələr sistemin məqsədli və təyinatlı fəaliyyətini təmin edir, səmərəlilik əldə edilir. Vahid mexaniki sistemin bir tərkib hissəsində, struktur sistemində baş verən bir proses ardınca, digər struktur mexanizmində ardıcıl hərəkətləri zəruri edir. Bütöv sistem özü ayrı-ayrı sistemlərdən və ardıcıl zamanla hərəkət edən tərkib vasitələrdən formalaşır. Bir məsələni də xüsusi olaraq qeyd etmək olar ki, hərəkətlər fərqli məqsədlərə müvafiq olaraq və tətbiq edilən fərqli qüvvələr sayəsində eyni olmaya bilər. Məsələn, sistemin bir strukturunda bir tərkib hissə hazırlanarsa tələb olunan qüvvə növü, forması kəmiyyəti tətbiq edilir. Digər hissəsində isə məqsəd fərqli olduğundan, fərqli proses həyata keçirildiyindən, tətbiq edilən qüvvə sayəsində fərqli kəmiyyətli və fərqli saylı hərəkətlər edilə bilər. Bir məsələni də xüsusi olaraq qeyd etmək olar ki, mexaniki hissələrin tarazlı hərəkətinə mütləq şəkildə şərait və məkan nöqteyi-nəzərdən yanaşmaq lazımdır. (Yəni bir məkanda tarazlıq və ya məkanlar
müəyyən məkanlarda, dairələrdə məqsədlərin tərkibinə müvafiq olaraq yaradılır. Ümumi məqsədlər öz daxilində fərqli, müxtəlif məqsədləri birləşdirdiyindən, hər bir məqsəd müəyyən 509
məkanda və zamanda yerinə yetirildiyindən mexanikada balanslaşdırma da müəyyən məkanlar üzrə həyata keçirilir. Hər bir məkanda baş verən balanslaşdırma özünəxas xüsusiyyətlərə malik olur. Sistemin bir hissəsinin tarazlıq vəziyyəti digər hissəsinin tarazlıq vəziyyəti ilə fərqlənir. Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, yarımsistemlərdən ibarət olan tam sistem fərqli məkan və şərait tarazlıqlarından formalaşır. Fərqli tarazlıqlar arasında koordinasiya həyata keçirilir, tərkib hissələr, əldə olunan nəticələr əlaqələndirilir. Nəticədə ümumi balanslaşdırma mühiti yaranır. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ola bilər ki, bir böyük sistemin bir tərkib hissəsində (müəyyən məkan üzrə strukturlaşmış bütöv komponentində) tarazlaşmış hərəkətlər sayəsində nəticələr (məsələn, məhsullar, ya da məhsul hissələri) əldə edilsin, ola da bilər ki, belə nəticələr birləşmiş, əlaqələndirilmiş sistem tərkiblərindən əldə edilsin. Bu da şəraitdən və mövcud imkanlardan asılı olan bir amildir. Yuxarıda sadalanan fikirləri nəzərə alaraq, aşağıdakı şəkildə ümumiləşdirmələr aparmaq olar: -sistem balanslaşdırması prosesləri bərabərdir- tərkib sistemlərinin balanslaşdırılması cəminə; -sistem bərabərdir- tərkib məkanlar üstəgəl tərkib hissələr (vasitələr); -sistem mexanizmi bərabərdir- tərkib hissələrin hərəkətləri və istiqamətləri, həmçinin hərəkət qaydaları və üsulları, forma və məzmunları cəmi; -balanslı mühit bərabərdir- sistemin ayrı-ayrı tərkib hissələrinin (strukturun) balanslı mühitinə; -balanslaşdırma prosesləri zamanı tərkib
hissələrin koordinasiya məsələləri, prosesləri bərabərdir- ümumi sistemin koordinasiyasına; -balanslaşdırma zamanı sistemin tərkib hissələrinə tətbiq edilən qüvvələr cəmi sistemə ümumilikdə tətbiq edilən qüvvələri formalaşdırır; 510
-ümumi, yekun məqsəd tərkib məqsədləri yaradır, tərkib məqsədlərdən yekun məqsədlər formalaşır və s. Ümumi yekun məqsəd fərqli məzmuna və formaya malik olan tərkib məqsədlərdən ibarət olur. Hər bir fərqli tərkib məqsədə çatmaq üçün fərqli məkanlar, şərait və ardıcıl, növbə ilə gələn zaman müəyyən edilir. Fərqli məqsəd, müəyyən məkanda və zamanda fərqli hərəkətləri zəruri edir. Bir məkanda tərkib məqsədə çatmaq üçün hərəkətlər arasında eyni vasitələr taraz vəziyyətinə gətirilir. Vasitələr arasında koordinasiya yaradılır. Bu məqsədə çatdıqdan sonra növbəti əlaqəli məqsədə çatmaq tələb olunur. Bu zaman başqa şərait yaranır. Şəraitin mövcud olduğu müəyyən məkanda hərəkətlər balanslaşdırılır. Ola bilər ki, eyni zamanda müxtəlif şəraitlər koordinasiyasında, tərkib məqsədlərə nail olmaq üçün eyni zamanda fəaliyyətə başlansın. Bu baxımdan yekun məqsədə çatma mexanizmi həm ardıcıl, həm də eyni zamanda müxtəlif məkanlarda, müxtəlif tərkib hissələrə tətbiq edilən qüvvələr sayəsində formalaşır. Buradan yenə də belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, məkanlar daxili bərabərlik (hər məkan üzrə), məkanlararası ötürülmələr, məkanların arasında mövcud olan fərqlilik (yəni məkanların daxili eyniliyi, məkanlararası müxtəliflik) ümumi məkan tarazlığını yaradır. Müxtəlif tərkiblərin balanslı hərəkətləri ümumi sistemin balanslı mühitini formalaşdırır. Hər bir yarımsistem (yarımsistem dedikdə geniş bir məkanın müəyyən hissəsində olan və məqsəd (məqsədlər) üçün nəzərdə tutulan fəaliyyət göstərən və nəticələr əldə edən vasitələrin qarşılıqlı hərəkət birliyi-ümumi strukturun birləşmələrdən ibarət olan tərkib strukturu başa düşülə bilər) öz daxilində koordinasiya proseslərini ehtiva edir. Eləcə də sistemlərarası koordinasiya ümumsistemin tarazlığını yaradır. Bu, tək mexanikada deyil, həmçinin sosial və siyasi münasibətlər sistemində də mövcud olur. Məqsədlərin özləri uyğunlaşdırılmış tərkiblərdən ibarət olduğundan koordinasiya məqsədəçatma, tərkibləri birləşdirmə Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|