Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Statistik
502
proseslərinin tərkib elementləri arasında qarşılıqlı təsir amilləri sxemləşdiricilik baxımından dəyişən və sabit koordinatlar arasında cərəyan edə bilər. Bu baxımdan balanslaşdırma proseslərinin özlərinin müxtəlifliyinə də iki aspektdən yanaşmaq olar: -balanslı vəziyyətin əmələ gəlməsi proseslərinin səbəb və nəticə (başlanğıc və son-məlumdur ki, səbəb prosesin başlanmasını, nəticə isə sonunu şərtləndirir. Hər bir hadisənin nəticəsi onunla əlaqəli olan digər hadisələrin başlanması üçün şərt, səbəb ola biləcək zərurətləri yarada bilir) arasındakı məsafədəki müxtəlif vəziyyətləri; -balanslı vəziyyətlərin zamana və şəraitə müvafiq olaraq dəyişməsi, balanslı və disbalanslı vəziyyətlərə keçidlərin müxtəlifliyi. Balanslaşdırma proseslərinin özləri də
müəyyən zamanlarda, zaman müddətində, zaman intervalında baş verə bilər. Buna balanslı vəziyyətin əmələ gəlməsi üçün tərkib vəziyyətlərin tez bir anda bir-birini əvəzləməsi və nəticədə qısa müddətə balanslı vəziyyətin əldə edilməsi kimi hallar təsir edə bilər. Əgər biz istənilən bir proses tərkibinə (prosesual vəziyyətə) müşahidə obyekti kimi baxsaq, onda belə bir qənaətə gəlmək olar ki, proseslərdə maraqlı olan tərəflər (prosesi yaradan vasitələr), tərəflərin hərəkətləri, hərəkət trayektoriyaları, hərəkətləri şərtləndirən motivlər (mücərrəd vasitələr-tərkib elementləri)-ehtiyac, tələbat, maraq, hərəkətə başlamanı şərtləndirən vəziyyətlər-şərait, zaman, məkan; qarşılqlı tərəflərin hərəkətlərindən yaranan (nəticə vəziyyətləri) və sonrakı hərəkətlərdə təkanvericilik və istiqamət müəyyən edən amillər olan, həmçinin tərəflərə təsir edən momentlər- vəziyyətlər hesab edilə bilən ziddiyyətlər, razılıqlar, eləcə də balanslı vəziyyətlərin əldə olunmasında vəziyyətlərin yaranması üçün istifadə edilən metodlar, üsullar və vasitələr- danışıqlar, dialoqlar, yığıncaqlar və icra vasitələri, icra yolları ümumilikdə prosesin tərkib strukturunu yaradır. Mexanizm 503
nəticəsində, yəni məqsədli və trayektoriyalı hərəkət əsnasında tərkib elementlərinin qarşılıqlı təsirlər nəticəsində bir-birini əvəzləməsi və dəyişməsi hallarının müxtəlifliyi baxımından qeyd etmək olar ki, balanslı proseslərin başlanğıcı və sonu arasında yaranan vəziyyətlərin müxtəlifliyi balanslaşdırma proseslərinin müxtəlifliyini özündə əks etdirir. Balanslı vəziyyətlərin əldə edilməsi üçün tərəflər bir neçə mərhələlər də adlaya bilirlər. Hər hansı bir problemin həllində şərait, zaman və məkandan, eləcə də tələbat, ehtiyac və zərurətdən irəli gələrək müxtəlif mərhələlər öz əksini tapa bilər. Xüsusilə mübahisələrin, böhranlar və münaqişələrin həllində uzun və qısa müddətli proseslər həyata keçirliə bilər. Başlanğıc və son arasında müxtəlif vəziyyətlər yarana
bilər. Balanslı vəziyyətlərin yaranması və mövcudluğu mərhələləri həm balanslı vəziyyətlərin bir-birini əvəzləmələri ilə, həm də disbalanslı vəziyyətlərdən balanslı vəziyyətlərə keçidlərlə müşahidə ediləcək əsasda ardıcıl olmayan mərhələlərlə müşahidə edilə bilər. Məsələn şərti olaraq qeyd etmək olar ki, bir il ərzində bir istiqamət üzrə say hesabı ilə on ədəd 15-20 gün ərzində davam edən balanslı vəziyyət yaranıb. Digər günlər isə disbalanslı vəziyyətlərlə müşahidə edilib. Təqribən hər iyirmi gün keçdikdən sonra balans pozulub, tərəflər təkrarən balansın yaranması üçün müəyyən tədbirlər görməli olublar. Disbalanslı vəziyyətlər iyirmi birinci gündən iyirmi beşinci günə qədər davam edib, təkararən balanslı vəziyyətlər yaranıb. Sonra yenə də disbalanslı vəziyyətlər meydana gəlib. Lakin bir qədər uzun müddət davam edib. Burada zaman baxımından hər balanslı və disbalanslı vəziyyətlər eyni şəkildə və ardıcıl olaraq davam etməyib. Bir il ərzində əvəzləmələr həm ardıcıllıqla, həm də ardıcıl olmamaqla davam edib. Buradan belə bir nəticəyə gəlinir ki, balanslaşdırma proseslərinin trayektoriyası mütləq dəyişən koordinatlarla müşahidə edilir. Lakin ümumi nisbətdə balanslı vəziyyətlərin sayı üstünlük təşkil edibsə, bu o deməkdir ki, həmin ildə
504
münasibətlərdəki vəziyyət ümumi balanslaşdırma ilə nəticələnib. İstər dövlət daxilində, istərsə də beynəlxalq münasibətlərdə balanslı vəziyyətlər həm zaman baxımından, həm də zamana uyğun dəyişikliyə təsir göstərəcək digər əlaqəli elementlər baxımından-məsələn, uyğun olan və ya uyğun olmayan şərait, məkan, ehtiyac, tələbat, maraq və s.-pozula və bərpa oluna bilir. Bu o deməkdir ki, ümumi münasibətlər sahəsi öz mühit xüsusiyyətlərinə görə müddət və istiqamət amili əsasında dəyişən və sabit məqamları özündə birləşdirən baza və üst qat strukturundan ibarətdir. Münasibətlərin hərəkətlərin nəticəsi olan, eləcə də hərəkətlərə təkan verən mücərrəd element kimi xüsusiyyətlərini nəzərə alsaq, həmçinin, çoxlu sayda obyektlərə malik olması qənaətinə gələrək belə hesab etmək olar ki, hərəkət və münasibətlərin qarşılıqlı ehtivası münasibətlər mühitinin dinamik və statistik tərkibini müəyyən edir. İstənilən dinamik tərkib statistik tərkibdən, statistik göstəricilərdən formalaşır. Münasibətlərin balanslı vəziyyətinin müxtəlifliyi həm də onunla izah edilə bilər ki, prosesin strukturunda müxtəlif zamanlarda və şəraitdə meydana gələn müxtəlif statistik elementlər qarşılıqlı olaraq və birlikdə rəngarəng dinamikiliyi təmi edir. Bir məsələni də xüsusi olaraq qeyd etmək olar ki, hərəkət prosesində nisbi xüsusiyyətlərə malik olan sabitliklər və dəyişmələr meydana gəlir. Statistik proseslər və dinamik proseslər bu sabitlik və dəyişmələrdən formalaşır. Sabitlik və dəyişmələr müəyyən anlar və şəraitlərdə bir-birilərini əvəzləyir, həm də bir-birinə xidmət edir. Bu baxımdan da hesab etmək olar ki, sabitlik və dəyişkənlik vahid formada, kombinasiya (qarşılıqlı əlaqədə, birləşmiş şəkildə) formasında təzahürdə olur. Münasibətlər sferalarında uzun müddətli dəyişikliklər müəyyən mərhələdə və səviyyədə uzun müddətli və ya qısa müddətli sabitlik məqamlarını yaradır. Uzun müddətli dəyişkənlik uzun müddətli sabitlikər formasından, sabitliklər anlarının cəmindən, statistikasından hesablarından formalaşır. Dəyişkənliklər
Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|