Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Statistik və dinamik müxtəliflik
505
statistikası isə mərhələli sabitlik vəziyyətlərini ortaya çıxarır. Belə halda dəyişkənliklər yaradan fəaliyyət tarazlı qaydada həyata keçirilməlidir ki, ziddiyyətlər, qarşıdurmalar yaranmasın. Ziddiyyətlər əsasında mövcud olan dəyişmələr zamanı trayektoriyadan kəskin şəkildə kənara çıxmalar yaranır, nəzarətsizlik meydana gəlir. Sabitlik və dəyişkənlik məqamları arasında uyğunsuzluqlar meydana gəlir. Belə ki, şərti olaraq qeyd etmək olar ki, dəyişikliklər həndəsi, sabitlik isə ədədi silsilə ilə bir-birini əvəzləyərsə, iki vəziyyət arasında kəskin krordinasiya dəyişikliyi baş verərsə tarazlıq pozula bilər. Kəskin dəyişmə momentləri, yəni statistiklik tamın tərkibində dinamik inkişafdakı rəvan proseslərin qarşısını ala bilər. Bu baxımdan tədrici əvəzləmələr və statistik uyğunluq dinamik inkişafın əsasını təşkil edir. Statistik və dinamik müxtəliflik də balanslaşdırma proseslərinin tərkibinin rənagarəngliyini təmin edir. Balanslaşdırma proseslərində koordinasiya amili Balanslaşdırma müəyyən məkanda, fəzada, müstəvidə elementlərin (tam və tərkib hissələrin), vasitələrin, tərəflərin (münasibətlərdə subyektlərin) hərəkətlərinin, maraq və məqsədlərinin tərkib
elementlərinin koordinatlarının uyğunlaşdırılması, birləşdiriliməsi və əlaqələndirilməsidir (hər
zamanı məsafə bərabərliyi və istiqamət bərabərliyi məsələləri ortaya çıxır. Məlumdur ki, elmi izah baxımından koordinasiya dedikdə, hərəkətin, anlayışın, hər hansı bir şeyin tərkib hissələrinin uzlaşdırılması, birləşdirilməsi, qaydaya salınması, əlaqələndirilməsi başa düşülür. Balanslaşdırma proseslərinin tənzimlənməsi və balanslı vəziyyətin əldə edilməsi məhz koordinasiya ilə müəyyən edilir. Balanslaşdırma prosesləri 506
zamanı (mexanikada və ictimai-siyasi münasibətlər sahəsində) müəyyən bir sistemdə mövcud olan vasitələrin hərəkətlərinin uzlaşdırılması, sistemin tərkib hissələrinin uzlaşdırılması, hərəkət
mexanizmlərinin qaydaya
salınması, uyğun
koordinatların seçilməsi, müəyyən məkanda bir və ya bir neçə koordinasiya xətti üzrə tərkib hissələrin əlaqələndirilməsi, müxtəlif məzmunlu və formalı hərəkətlər arasında əlaqələrin yaradılması və s. kimi proseslər baş verir. Bu proseslər, vasitələrin hərəkətləri, yerdəyişmələri koordinatlarla müəyyən edilir. Koordinatlar bir növ ölçülərin müəyyən edilməsini tənzimləyir. Məsələn, hesab etmək olar ki, mexanikada müəyyən bir sahədə (fəzada) eyni bir trayektoriya üzrə hərəkət edən eyni ölçülü vasitələrin taraz qaydada hərəkətlərini (yəni vasitələrin hərəkətləri arasında eyni zaman ardıcıllığı, eyni məkan dəyişmələri) təyin edən nöqtələr koordinatlar mövcud olur. Bir neçə koordinat arasında birləşmələr istənilən ölçüdə sahənin quruluşunu, ərazi tutumunu və eləcə də hərəkətlərin miqyasını, kəmiyyətini müəyyən edir. Vasitələr zaman ardıcıllığı ilə (ardıcıl zaman dəqiqliyi ilə) tətbiq edilən eyni qüvvələr sayəsində bir-birinin məkanlarını eyni koordinatlar üzrə, müvafiq
trayektoriya istiqamətində əvəzləməklə hərəkətlərdə olurlar. Qrafikdə təsvir edilən koordinat nöqtələri vasitələr (tərkib hissələr) arasında trayektoriya cızmalarını, onların zaman baxımından ardıcıl yerdəyişmə məsafələrini müəyyən edir. Burada tamın tərkib hissələri (mərkəzi elementə bərkidilmiş hissələr) eyni qüvvənini təsiri ilə periodik olaraq eyni ardıcıllıqla hərəkət edirlər. Bütün sahələrdə mövcud olan sistem tərkibində hissələrin hərəkətləri mərkəzi elementlərlə (güc tətbiqedici mərkəz-qüvvə mərkəzi) əlaqəli şəkildə həyata keçirilir. Mərkəzi elementə tətbiq edilən qüvvə fırlanma hərəkəti yaradır və mərkəzi element ona bərkidilmiş hissələri müvafiq istiqamət üzrə hərəkətə gətirir. Fırlanma hərəkətinin sürəti cismin kütləsinə hesablanaraq arasıkəsilmədən (nəzərdə tutulmuş müəyyən zaman üçün) tətbiq edilən qüvvənin 507
kəmiyyətindən asılı olur. Fırlanma hərəkətinin sürətinə vasitələrin mövcud olduğu məkanda (məsələn, havada) sürtünmə qüvvəsi təsir göstərir. Mexanikada bərabər tərkib hissələrdən bərkidilmiş çarxların hərəkətlərini buna misal çəkmək olar və s. Eləcə də qeyd etmək olar ki, konveyer (işlənib hazırlanan şeyləri bir yerdən başqa yerə ötürmək və ya nəql etmək üçün arası kəsilmədən hərəkət edən qurğu) üsulu ilə məhsulların daşınması proseslərində konveyer hissələrinin ardıcıl koordinatlar üzrə ardıcıl zamanla, tətbiq edilən bərabər qüvvə (qüvvənin müəyyən zaman üçün nəzərdə tutulan kəmiyyəti müəyyən anlarda ardıcıl tətbiq edilən qüvvələr cəmindən ibarət olur) ilə ardıcıl hərəkət prosesləri baş verir. Həmçinin qeyd etmək olar ki, şirə və digər maye məhsulları istehsalı zamanı qablaşdırma proseslərində müəyyən bir mexanizmin, sistemin tərkib hissələri ardıcıl olaraq, nəzərdə tutulmuş qaydada bərabər səviyyəli hərəkətlər edir. Bu hərəkət trayektoriyasında tərkib hissələr bərabər səviyyəli qaydada ardıcıl olaraq sıralara düzülür. Burada mexaniki vasitələrin tam tarazlaşdırılması (sistemin hərəkət və hərəkətsiz vəziyyətində) mövcuddur. Ardıcıl və eyni məsafədə və eyni zamanda, nəzərdə tutulmuş məkanda hərəkətlər mövcud olur. Hərəkətlər zamanı ardıcıl olaraq nəticələr əldə olunur, məqsədlər yerinə yetirilir. Balanslaşdırma proseslərində uyğunlaşdırma prosesləri ardıcıl şəkildə və bərabər imkanlar səviyyəsində məqsədlərin yerinə yetirilməsini təmin edir. Uyğunlaşdırma proseslərinin özləri də maraqların uyğunlaşdırılmasını təmin edir.
Məlumdur ki, bir mexaniki sistem (böyük (təkmil) və kiçik sistemlərdən ibarət ola bilər) bir və ya bir neçə istiqamətlər üzrə məqsədlərə çatmaq vasitələrinin istehsalı (istehsalat müəssisələrinın təşkili yolu ilə) ilə məşğul olur. Bu sistemlərdə tərəflər bir və ya bir neçə hissələr üzrə nəzərdə tutulmuş qaydalara müvafiq olaraq, əşyalara təsirlər edirlər. Təsirlər prosesində vasitələr qruplaşmış qaydada bərabər səviyyədə
Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|