İnformasiya sistemləri menecmenti
130
texnologiyalarda (texniki və texnoloji ixtisaslaşma) əməkda-
şın ixtisaslaşmasını nümunə göstərmək olar.
İnformasiya texnologiyaları bölmələrinin əməkdaşla-
rının ixtisaslaşması da mümükündür. Birləşdirilmiş (kombina-
siya edilmiş) ixtisaslaşma əməkdaşların nümunəvi kompleks
istehsal funksiyalarını (personal sahəsində işləmələr, isteh-
salın idarə edilməsi, satış və s.) və onların müvafiq ixtisaslaş-
masını nəzərdə tutur. Bir neçə tətbiqi sistemləri əhatə edən
vəzifələrin həllində planlaşdırmanı və əlavələrin hazırlan-
masını təbii olaraq ixtisaslaşmış əməkdaşlara tapşırmaq
lazımdır.
Hesablama mərkəzlərində işçilərin öz spesifik isti-
qamətləri (oriyentasiya) mövcuddur: menecment, verilənlərin
inzibatçısı, informasiya və hesablama şəbəkələrində (şəbəkə
inzibatçısı) işçilərin nümunəvi ixtisaslaşmasını verir.
Funksiyaların əhəmiyyətli genişlənməsi şəraitində və İE
bölməsinin həcmindən asılı olaraq öz-özünə başa düşülür ki,
işlərin yerinə yetirilməsinin, hətta ayrı-ayrı təşkilati fazaları
üzrə işçilərin həm də daha dar ixtisaslaşması mümkündür.
Məsələn, informasiya emalının ayrı-ayrı sferalarında (satış,
personalın idarəedilməsi, uçot və b.) planlaşdırma, icraetmə,
idarəetmə və nəzarət üzrə ixtisaslaşma.
Praktikada həm də müşahidə etmək olur ki, müəssisədə
həm “dar” mütəxəssislərin, həm də geniş profilli mütəxəs-
sislərin roluna baxışlar vaxtı çatanda əhəmiyyətli dərəcədə
dəyişə bilər.
Buna o səbəb ola bilər ki, “dar çərçivəli” mütəxəssis-
lərin xeyrinə İE-nin vəzifələrində informasiyalaşdırmanın de-
mək olar ki, bütün vasitələrinin artan mürəkkəbliyi (çətinliyi),
universal mütəxəssislərin isə sistemlərin inteqrasiyasının və-
zifələri ilə əlaqəli olan problemlərin “ümumi görünüşünün”
olduqca əhəmiyyətli rolunun xeyrinə dəyişir. Praktiki olaraq
İnformasiya sistemləri menecmenti
131
indiyədək bütün mövcud olan sistemlərin təşkilati idarə
edilməsi, əsasən, mərkəzləşdirilmiş idi.
Mərkəzləşdirilmiş idarəetmənin antipodu kimi xarici
hiddətləndirən təsirlərə, lokal reaksiyalara icazə verən
qərarların təyinatlı qəbul edilməsinin sistemləri xidmət edir.
Belə sistemlərdə iyerarxiya mütləq deyil. Onlar demək olar ki,
hamar struktura malik ola bilər, ancaq burada idarəetmənin
mütləq mərkəzi olmalıdır. Hər bir halda xüsusi lokal
qərarların qəbul edilməsində müəyyən azadlığa malikdir. Belə
sistemlər daha çox sabitliyə, ətraf mühitdə baş verən
dəyişmələrə uyğunlaşması üçün ən yaxşı imkanlara malikdir.
Bu vaxt özbaşınalığa yol vermək olmaz, ona görə ki, istənilən
təşkilat müəyyən məqsədlərin naminə yaşayır. Təbii ki,
idarəetmənin mərkəzindən məqsəd daha aydın görünür,
mərkəz qlobal qərarları qəbul etmək iqtidarındadır.
İdarəetmədə qeyri-mərkəzləşdirmənin nəticəsi (ən dəqi-
qi isə menecmentdə sərt iyerarxiyadan geri çəkilmə) İE-da
qeyri-mərkəzləşdirməyə çevrilir.
İstənilən fəaliyyətin qeyri-mərkəzləşdirilməsinə texno-
loji, məkan və təşkilati nöqteyi–nəzərindən baxıla bilər.
Məkan qeyri-mərkəzləşdirilməsi İE-nin funksiyalarını yerinə
yetirən texnoloji komplekslərin yerləşdiyi fiziki yerə söykənir.
Bununla sıx əlaqədə olan texnoloji qeyri-mərkəzləşdirilmə
bölüşdürülmüş verilənlər və bölüşdürülmüş sistemli proqram
vasitələrinin, şəbəkələrin və texniki vasitələrin səviyyələrini
əhatə edir. Təşkilati qeyri-mərkəzləşdirilmədə İE-nin vəzifə-
lərinin bölüşdürülməsi və onların nəticələrinə görə cavab-
dehlik həyata keçirilir. Keçmiş onillik ərzində İE sferasının
qeyri-mərkəzləşdirilməsinin dərəcəsi yalnız böyüyürdü. Hər
şeydən çox qeyri-mərkəzləşdirilməyə meyil iqtisadi səmərə-
liliklə izah edilir. Məlumdur ki, “qiymət-məhsuldarlıq” kiçik
informasiya sistemləri üçün xeyli dərəcədə daha yaxşıdır.
İnformasiya sistemləri menecmenti
132
Lakin son illər bu meyil əksinə, yəni mərkəzləşdirmə
meyilləri ilə əvəz edilir.
8.3. İnformasiya sistemlərinin təşkilati
strukturlarının növləri
İnformasiya sisitemlərinin təşkilati strukturunun növlə-
rinə aiddir:
Verilənlərin fərdi emalı,
İnformasiya mərkəzləri.
Təşkilati, texnoloji və məkani qeyri-mərkəzləşdirmənin
əsas versiyası verilənlərin fərdi emalıdır (VFE) – Personal
Computing. Belə sistemlərdə son istifadəçilər fərdi kompüteri
(FK) müvəffəqiyyətlə tətbiq edərək xüsusi proqramları işləyib
hazırlaya bilərlər.
Bu işlər son istifadəçiyə yönəldilmiş proqramlaşdırma
vasitələrilə dəstəklənir. Belə proqram vasitələrinə “stolüstü”
baza verilənlər sistemini, web - saytların yaradılması proq-
ramını, təsvirlərin emalı proqramlarını aid etmək olar.
Verilənlərin fərdi emalının informasiya sistemlərində is-
tifadə edilməsi müxtəlif məqsədlər daşıyır. Bu, hər şeydən əv-
vəl, tətbiqi sistemlərin peşəkar hazırlayıcıların səmərəliliyini
təmin edir və yüksək ixtisaslı son istifadəçilər öz funksiyaları-
nın yerinə yetirilməsinə daha çox imkanlar əldə edirlər. Son
istifadəçiyə yönəldilmiş proqramlaşdırmanın vasitələrindən
istifadə etməklə onlar müxtəlif xüsusi proqramlar işləyib ha-
zırlaya bilərlər. Eyni zamanda, qısamüddətli proqramları (bir-
dəfəlik vəzifələr) daha peşəkar vasitələrlə hazırlamaq məqsə-
dəuyğun deyil. İstifadəsi (ömrü) qısamüddətli olan proqram-
ların yaradılması üçün bir neçə səbəblər var. Birincisi, bu
imitasiya modellərinin, analitik vəzifələrin yerinə yetirilməsi
üçün proqramların yaradılmasıdır. Bu halda modelin mahiy-
yətini peşəkar hazırlayana izah etməyin problemləri meydana
Dostları ilə paylaş: |