Microsoft Word politologiya cavab az docx
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
formalaşdırılması zamanı tələb olunan xalqın çoxluğu anlayışının müəyyən hallarda nisbi xarakter daşımasına baxmayaraq, demokratiya şəraitində hakimiyyət məhz çoxluğun iradəsinin ifadəsi kimi qərarlaşır. 1
24 Çoxpartiyalı və təkpartiyalı siyasi sistemlərin keyfiyyət səciyyəsi. Politologiyada və siyasi həyatda təkpartiyalı və çoxpartiyalı siyasi sistemlər bir – biri ilə müqayisə edilir və alternativ kimi bir – birinə qarşı qoyulur. Bununla belə siyasi həyatda keçid formaları da mövcuddur. Məsələn, keçmiş SSR -də və hazırda müstəqil dövlətlərin bəzilərində təkpartiyalı siyasi sistem şəraitində çoxpartiyalılıq mövcuddur (Orta Asiya). Təkpartiyalı siyasi sistem özünün müsbət və mənfi tərəfləri ilə səciyyələnir. Birincisi – təkpartiyalı sistemdə dövlət hakimiyyətinin bütün formalarında səmərəli istifadə olunur: siyasi qərarlar qısa müddətdə qəbul edilir və həyata keçirilir, nisbətən uzun müddət hakimiyyət sabit olur. Lakin onun üstünlükləri nisbidir, totalitar, hətta açıq və ya gizli despotiya növünə çevrilir. kincisi – təkpartiyalı sistemdə partiya dövlətlə birləşir, hakimiyyəti öz inhisarına çevirir. Bir partiyanın uzun müddət hakimiyyətdə qalması halı coxpartiyalı siyasi sistemdə də mövcud ola bilər. Məsələn: Meksikanın konstitusiyalı – inqilabi partiyası 1948 –ci ildən hakimiyyətdədir, o dövlət hakimiyyəti ilə birləşərək burjuaziyaya sədaqətlə xidmət edir. Ölkədə hələ xırda müxalifətçi partiyalar da mövcuddur, onların parçalanması süni olaraq müdafiə olunur. Onlar ölkənin siyasi vəziyyətinə az təsir göstərirlər. Hakimiyyətdə olan kommunist partiyalarının dövlət hakimiyyətini öz inhisarına çevirdiyi Şərqi Avropa ölkələrində və Çin Xalq Respublikasında çoxpartiyalılıq şərti xarakter daşıyırdı, çünki bu ölkələrdə fəaliyyət göstərən başqa partiyalar faktiki olaraq hakimiyyətə qarşı müxalifətçi olmamış, hakimiyyət uğrunda siyasi mübarizə aparmamışlar. Asiya və Afrikanın inkişaf etməkdə olan ölkələrinin əksəriyyətində təkpartiyalılıq mövcuddur. Bu onunla bağlıdır ki, burada dərin sinfi differensasiya yoxdur. Mövcud partiyalar intibah naminə «siniflərdən üstün milli birlik» ideyasını təbliğ edirlər. Üçüncüsü – təkpartiyalı sistem həmkarlar ittifaqını, xalq hərəkatını bir qayda olaraq öz nəzarəti altına almaqla demokratiyanı məhdudlaşdırır, boğur. Müasir cəmiyyətdə, çoxpartiyalı siyasi sistemin obyektiv amilləri aşağıdakılardır: - Mülkiyyət formalarının çoxluğu, cürbəcür iqtisadi qüvvələrin mövcudluğu, məqsəd və maraqların müxtəlifliyi; - Sinifdaxili və siniflər arasında olan mənafe fərqlərinin çoxluğu; - Dinə etiqad müxtəlifliyi; - Millətlərarası fərqlər və ziddiyyətlər; - Həm siniflərarası, həm də siniflər daxilində olan insan mənafelərinin müxtəlifliyi. Çoxpartiyalı sistemin də müsbət və mənfi tərəfləri vardır. U.Çorçil deyirdi: «demokratiya idarəetmənin ən pis növüdür, ancaq təəssüflər olsun ki, bəşəriyyət bundan yaxşısını fikirləşməyib». O, bunu nəzərdə tuturdu ki, partyialararsı mübarizə bəzən aktual siyasi problemlərə dair qərarların qəbul edilməsini ləngidir. Şə rqi və Qərbi Avropa demokratiyalarının təcrübəsi çoxpartiyalı siyasi sistemlərin bəzi sabit səciyyəsini müəyyən etməyə imkan verir: 1. Ölkədə çoxlu partiyaların mövcud olması nəyə dəlalət edir? Məsələn, Gürcüstanda yüzə qədər siyasi partyia yaranmışdır. Polşada, Macarıstanda, Ruminiyada də həmçinin. Bununla belə, dünyada artıq çoxdandır ki, partiyaların çoxluğu siyasi sistemdə demokratizmin göstəricisi hesab olunmur. Əgər partiyalar müəyyən həddən artıq olarlarsa, bu zaman xalqın iradəsinin ifadə edilməsi (prezident, bələdiyyə idarəsi, parlament seçkiləri və s.) çətinləşir. Səslərin parçalanması baş verir, bu isə təkrar seçkilərə gətirib çıxarır. Partiyaların platformasına dair həddən çox məlumat seçicilərin seçkilərə marağını azaldır. 2. Həddən artıq çoxpartiyalılıq bir qayda olaraq, koalision hökumətin yaranmasına gətirib çıxarır, bunlar isə hakimiyyətin qeyri – stabilliyi ilə səçiyyələnir və möhkəm olmadığından uzun sürmür. 3. Çoxpartiyalı siyasi sistemlər bir çox partiyaların mövcudluğu ilə yanaşı, bu və ya digər müddətə hakimiyyətin ancaq bir partiyanın əlində olduğu zaman dözümlü olurlar. Bu zaman: Birincisi – hakim partiyanın heç bir səhvini bağışlamayan, daima onun hakim səlahiyyətini şübhə altına almağa cəhd edən tənqidçiləri, opponentləri, rəqibləri olur; Digər tərəfdən – hakim partiya dövlətlə birləşir. O, öz kadrlarını dövlət vəzifələrinə irəli çəkir, onların vasitəsi ilə öz siyasətini həyata keçirir. 4. Qərb demokratiyasının təcrübəsi sübut edir ki, çoxlu partiyaların mövcud olduğu şəraitdə hakimiyyətin həyata keçirilməsində real olaraq, adətən 2-3 partiya iştirak edir. Digər partiyalar isə müəyyən sayda mandat almaqda, maksimum koalision hökumətin tərkibində müvəqqəti iştiraka nail olmaq uğrunda mübarizə aparırlar. 5. Dövlət hakimiyyətində iki aparıcı partiyanın dövrü olaraq bir – birini əvəz etməsinin sosial məzmunu vardır. Bəziləri sosial proqramlara üstünlük verir (ABŞ-da Demokratlar partiyası, ngiltərədə leyboristlər, Almaniyada sosial - demokratlar); bəziləri isə investisiyaların artırılmasına imkan yaradır, zəhmətkeşlərin hüquqlarını məhdudlaşdırır, sahibkarların mənafeyini müdafiə edir. (ABŞ –da Respublikaçılar partiyası, ngiltərədə – konservatorlar, Almaniyada Xristian – demokratik ttifaqı, Xristian Sosialist ttifaqı). Bu partiyalar iqtisadiyyatın inkişafını stimullaşdırırlar. Mübarizə nəticəsində onları sosial – müdafiyəyə üstünlük verən partiyalar əvəz edirlər. Onlar isə öz proqramlarını həyata keçirirlər ki, bu zaman necə deyərlər yığılmış sərvətləri «sərf edirlər». Sonra yenə hakimiyyətə sahibkarlığa rəğbət bəsləyənlərin tərəfdarları olan partiyalar gəlirlər.
Demokratik dövlətin mühüm prinsiplərindən biri plyuralizmdir. Plyuralizm latın sözü olub, mənası çoxluq, külliyyat deməkdir. Plyuralizm mövqelərin, baxışların, fikirlərin və insanın daxili aləminin rəngarəngliyi deməkdir. Müxtəlif dövrlərdə və ayrı-ayrı siyasi reallıqlar şəraitində formalaşmış demokratiya ənənələri bir sıra nəzəriyyə və doktrinalarda özünün ifadəsini tapmışdır. Belə nəzəriyyələrdən biri plyuralist demokratiya konsepsiyasıdır. Antik demokratiya siyasi prosesdə xalqın rolunu, klassik demokratiya isə fərdin rolunu ön plana keçirdiyi halda, plyuralist demokratiyada əsas hərəkətverici qüvvə funksiyasını qrup yerinə yetirir. Fərdin mənafeyi, siyasi davranış motivləri qrupda, habelə qruplararası münasibətlər prosesində formalaşır. Buna görə də, demokratiya insanlara ayrı-ayrı qruplarda birləşmək, öz mənafeyi uğrunda qrup şəklində mübarizə aparmaq üçün şərait yaratmalıdır. Plyuralist nəzəriyyəyə görə, demokratiya müxtəlif ictimai qruplarda öz mənafeyini ifadə etməyə və rəqabət mübarizəsində onların qüvvələr nisbətini əks etdirən kompromis qərar qəbul etməyə imkan yaradan idarəçilik forması kimi qavranılır. Plyuralizm insanların mənafelərinin çoxluğunu ifadə edir. Bu mənafelər ziddiyyətli qarşılıqlı əlaqəyə malikdir. Plyuralizm ictimai həyatın müxtəlif sahələrində öz əksini tapır. Siyasi plyuralizmdən danışarkən ən başlıcası onun formaları probleminin ön plana çıxmasıdır. Yəni ictimai strukturun, iqtisadiyyatın və ideoloji işin rəngarəngliyi siyasi sistemdə hansı formalarda əks etdirilir. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|