Microsoft Word politologiya cavab az docx
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
27 Sosial siyasətdə sosial ədalət anlayışının rolu Sosial ədalət – insanların, sinif və sosial qrupların cəmiyyətin maddi və mənəvi inkişaf səviyyəsilə obyektiv surətdə şərtlənən həyat şəraitində bərabərsizlik ölçüsüdür. Sosial ədalət anlayışına xalqın hakimiyyətdə iştirakı, bütün vətəndaşların qanun qarşısında bərabərliyi, millətlərin faktiki bərabərliyi, şəxsiyyətə hörmət, onun hərtərəfli inkişafı üçün şərait yaradılması və s. aiddir. Geniş sosial təminat: işlə təmin olunmanın, qocalara, ana və uşaqlara qayğının hamı üçün mümkün olması da sosial ədalətin komponentləridir. Sosial ədalət anlayışı tarixi xarakter daşıyır və onun məzmunu hər bir tarixi mərhələdə dəyişir, yeniləşir. F.Engels qeyd edir ki, yünanlar və romalıların təsəvvürlərində ədalətlilik «ədalətli quldarlıq» kimi idisə, «ədalətli burjua» ədalətsiz elan olunan feodalizmi rədd etməyi tələb edirdi. Fəhlə sinfinin ideologiyasında isə kapitalizm özü bir ədalətsiz cəmiyyət elan edilir və onun dəyişilməsi tələb olunur. Sosializm isə ə dalətli bərabərliyi hər şeydən əvvəl «Hər kəsdən qabiliyyətinə və hər kəsə əməyinə görə» prinsipində görür. Sosial ədalət anlayışı təkcə iqtisadi deyil, eyni zamanda mənəvi – hüquqi mahiyyət də kəsb edir. Belə ki, o eyni zamanda vətəndaşların azadlıqları və məsuliyyəti, hüquq və vəzifələri, adamların xidmətləri və onların ictimai qiymət almaları kimi cəhətləri də ehtiva edir. Sosial ədalət cəmiyyətin təkmilləşməsinin güclü amilidir. Sosial ədalətin meyarı təkcə vətəndaşların qanun qarşısında bərabərliyi, onların azadlıqlarının bərabərliyində deyil, habelə onların ictimai – faydalı fəaliyyətinə, əməklərinin kəmiyyət və keyfiyyətlərinə, təşəbbüskarlıq və yaradıcılıqlarına, məsuliyyətlilik və vicdanlılığına görə qeyri-bərabər qiymətləndirilməsində də əks olunur.
Siyasi partiyalar müxtəlif funksiyaları yerinə yetirirlər: - ictimai rəyi formalaşdırırlar; - siyasi həyatda vətəndaşların fəal iştirakını təmin edirlər; - vətəndaşların iedoloji tərbiyəsində iştirak edirlər; - hakimiyyət orqanlarına öz nümayəndələrini təqdim edirlər; - parlament və hökumətin siyasi fəaliyyətinə təsir göstərirlər; - vətəndaş cəmiyyəti ilə dövlət arasında münasibətlərdə vasitəçi rolunu oynayırlar; - müəyyən sosial qrupların mənafeyi naminə cəmiyyətin fəaliyyətini istiqamətləndirirlər. Politoloqlar partiyaların təsnifatını aşağıdakı tiplərdə əsaslandırırlar: 1.
demokratik, KP), zəhmətkeşlərin kəndli partiyaları. 1919 – cu ildə Rusiyada və Azərbaycanda fəhlə partiyası (sosial - demokratik) və onun daxilində iki cərəyan: bolşeviklər və menşeviklər; burjua partiyası – kadetlər fəaliyyət göstərdilər. 2.
(rejimin saxlanılması), konservativ (irticaçı), islahatçı, sentrist. 3.
Hakimiyyətə gələrlərsə – ölkənin idarə edilməsində istifadə edəcəkləri forma və metodlarına görə: - liberal, demokratik, diktator; 4.
sentrist); 5.
Mənafeyini müdafiə etdiyi şəxslərin və təbəqələrin etiqadına görə: xristian, islam, buddist (məsələn, randa slam partiyası, Pakistanda « slam Cəmiyyəti», Yaponiyada «Komeyto» buddist partyiası və
Azərbaycanda slam partiyası, Şiə partiyası); 6.
Təşkilati quruluşuna və mövcud cəmiyyətdə tutduğu roluna görə; Amerika politoloqu S. Koen bu cəhətə görə partiyaları dörd növə ayırır: 1. Partiya siyasi avanqard kimi. 2. Parlament tipli partiya. Bu partiyanın əsas iki funksiyası vardır: - parlament və digər seçkilərdə qələbə çalmaq; - parlamentin işinə nəzarət etmək. Seçkilərdə qələbə çalan partiya – hökumətə və onun başçısına təsir göstərmək imkanına malik olur. Bu partiyalarda demokratik mərkəziyyət və aşağı təşkilatların yaradılmasında istehsalat prinsipi yoxdur. Burada fraksiya və qruplaşma azadlığı vardır. 3. Seçki kampaniyalarına xidmət edən partiyalar. ABŞ-dakı partiyalar belələrindəndir. Onların başlıca vəzifəsi öz namizədlərinin seçkiqabağı kampaniyasını keçirməkdir. (Vəsait toplamaq, təbliğat – təşviqat işi aparmaq). Bu partiyalar yalnız seçki zamanı mövcuddur. Burada ilk təşkilatlar, partiya bileti, üzvlük haqqı və partiyaya qəbul yoxdur. Hər il seçkilər keçirildiyi üçün bu partiyalar də həmişə fəaliyyət göstərirlər. 4. Hər hansı siyasi xarakterli bir nəzəriyyənin ətrafında deyil, ümumi baxışların, marağın, ünsiyyətin və müəyyən problemlərin müzakirəsi məqsədi ilə insanları birləşdirən partiya klubları. S.Koenin fikrincə keçmiş SSR –də belə partiyalara Xalq cəbhələri aid edilə bilər. (Ukraynada RUX, Litvada Sayudis, AXC və s.). 29 Alman politoloqu M.Veber hakimiyyətin hansı tiplərini səciyyələndirir. Ə gər kimsə öz şəxsi keyfiyyələrinə, vəzifəsinə və s. əlamətlərə görə böyük nüfuza malikdirsə və başqalarına öz istədiklərini yerinə yetirə bilirsə bu halda nufuz hakimiyyəti meydana çıxır. Görkəmli alman sosioloqu və politoloqu M.Veber ilk dəfə olaraq hakimiyyətin mahiyyətinin öz idarəsinini həyata keçirmək imkanı kimi qiymətləndirmişdir. O, nüfuz hakimiyyətinin aşağıdakı üç tipini səciyyələndirir: 1) ənənəvi tip - mövcud ənənələrə, davranış qaydalarına əməl edilməsini nəzərdə tutur; 2) harizma tipi – rəhbərə sözsüz inama, kor-koranə etiqada əsaslanır. M.Veber nümunə üçün Xristosu, Buddanı, Məhəmmədi, Napoleonu, Lenini və b. göstərir. 3) rasional-leqal tip - hüququn gücünə olan inama əsaslanır. 30 Amerikalı politoloq A.Entsioniyə görə siyasi hakimiyyətin həyata keçirilməsi vasitələri (imkanları) necə qruplaşdırılır. Hakimiyyətin və onun strukturlarının öyrənilməsi ilk növbədə hakimiyyətin həyata keçirilməsi vasitələrinin (imkanlarının) öyrənilməsini tələb edir. Amerikalı politoloq A.Entsioni həmin vasitələri (imkanları) aşağıdakı kimi qruplaşdırır: 1) Utilitar. Sosial-iqtisadi vasitələrin köməyi ilə dövlət hakimiyyəti təkcə ayrı-ayrı siyasətçiləri deyil, bütöv sosial qrupları öz tərəfinə çəkə bilər. Bu vasitələr həm mükafatlandırma, həm də cəzalandırma vasitəsi kimi (maaşların azaldılması, müxtəlif sosial güzəştlərin ləğvi və s.) istifadə oluna bilər. 2) Məcburi. nzibati və ictimai təsir vasitələri. Utilitar imkanların təsirinə məruz qalmayanların məhkəmə vasitəsi ilə təqib edilməsi. 3) Normativ. nsanın davranış normalarına, sərvətlərə qiymətvermə meyllərinə, bütövlükdə daxili aləminə təsir vasitələri. 31 Hakimiyyət bölgüsü prinsipi (Lokk, Monteskye) Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|