Microsoft Word politologiya cavab az docx
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qanunverici hakimiyy
- 3. Kommunikativ alt sistem
- 4. Siyasi ideoloji alt sistem
Hər cür siyasi və qeyri-siyasi hakimiyyətin mövcudluğunun prinsipal şərtlərindən birini hakimiyyətin bölgüsü təşkil edir. Bu ideyanı ilk dəfə XVII əsr ingilis filosofu Jon Lokk irəli sürmüşdür. Lokkun sosial-siyasi baxışları öz əksini «Dövlət idarəçiliyi haqqında iki traktat» adlı əsərində tapmışdır. Birinci traktatda kral hakimiyyətinin ilahi mənşəyinə dair feodal-patriarxal baxışlara qarşı çıxan Lokk ikinci traktatda konstitusiyalı parlament monarxiyasının nəzəri əsaslarını hazırlayır. Əslində isə bu 1688-89-cu illərdə ngiltərədə baş vermiş çevrilişdən sonra təşəkkül tapmış olan ictimai – siyasi quruluşa bəraət qazandırmaq və onu əsaslandırmaq məqsədini güdür. Dövlət hakimiyyətinin zəruriliyini Lokk ictimai müqavilə mövqeyindən təsvir edir. Hobbsun mütləq dövlət nəzəriyyəsindən fərqli ollaraq Lokk hesab edir ki, hakimiyyət «təbii hüququn» bir hissəsinə (ədliyyə, xarici əlaqələr və s.) malik olmalıdır. Onun fikrincə dövlətin məqsədi azadlığı və mülkiyyəti qoruyub saxlamaq olduğu üçün vəzifəsi qanunlar qəbul etmək, qanunu pozanlara cəza vermək və vətəndaşları xarici təcavüzdən qorumaqdır. Buna müvafiq olaraq dövlət hakimiyyəti üç yerə bölünür. Qanunverici, icraedici (məhkəmə də buraya daxildir) və «federativ» (xarici əlaqələr). Hökumət qanuna tabe olmalıdır. Yalnız xalq mütləq suveren olaraq qalır və hətta məsuliyyətsiz hökuməti devirmək hüququna malikdir. Hakimiyyətin hazırki bölgüsünü isə fransız filosofu, tarixçisi və yazıçısı XVIII əsr maarifçilik fəlsəfəsinin nümayəndəsi Ş. L. Monteskye irəli sürmüşdür. Feodal-despotik idarə üsulunu tənqid edən Monteskye ingilis monarxist-konstitusiyon siyasi rejimini ideallaşdıran Lokkun ideyalarına tərəfdar çıxır. 1748-ci ildə nəşr olunmuş «Qanunların ruhu» adlı əsərində o hakimiyyətin aşağıdakı qollar arasında bölgüsünün zəruriliyini ə saslandırmağa çalışır: Qanunverici hakimiyyət. Buraya ali qanunverici orqan olan ölkə parlamenti, habelə yerli özünüidarə orqanları daxildir; craedici hakimiyyət. Buraya hökumət və onun idarələri, prefekturalar aiddir; Məhkəmə hakimiyyəti. Buraya Kosntitusiya məhkəməsi, Ali məhkəmə, bütövlükdə məhkəmə sistemi aiddir. 32 Siyasi sistem anlayışı
Politologiya predmeti çərçivəsində siyasi elmin aparıcı kateqoriyalarından biri olan «siyasi sistem» anlayışının öyrənilməsi ümdə vəzifələrdəndir.
Bu anlayış siyasi fəaliyyətin bütün sahələrini əhatə etmiş və geniş vüsət almağa başlamışdır. Canlı orqanizm kimi bir-birilə sıx əlaqədə olan hissələrdən ibarət olan siyasi sistem anlayışı geniş və konkret mənada işlədilir.
Konkret mənada cəmiyyətin siyasi sistemi əsasən hakim partiyaların (koalisiyaların) və cəmiyyətdə təmsil olunan siniflər və sosial qrupların mənafeyi naminə cəmiyyətin bütün sahələrində idarəetməni həyata keçirən dövlət ictimai təşkilatların, siyasi partiya və təsisatların bütöv və qarşılıqlı əlaqəsi olan kompleksidir. Geniş mənada cəmiyyətin siyasi sistemi özündə siyasi münasibətləri, siyasi şüur və cəmiyyətin siyasi təşkilini cəmləşdirir.
Cəmiyyətin digər sistemlərindən fərqli olaraq siyasi sistem «hakim» mövqeyə malikdir. Yəni siyasi sistem çərçivəsində qəbul edilmiş qərar və göstərişlərə digər sistemlər tərəfindən mütləq əməl edilməlidir. Siyasi sistem çərçivəsində yaranan siyasi kurs bütün cəmiyyət üçün məcburi mükəlləfiyyətə çevrilir.
Siyasi sistemin fəaliyyətində «giriş» və «çıxış» informasiyası anlayışlarından istifadə edilir. Amerika alimi C. stona görə, siyasi sistemə xaricdən, sosial və mədəni mühitdən müxtəlif impulslar daxil olur, müxtəlif informasiya axını baş verir: təklif, tələb, vətəndaşların müraçiətləri (iqtisadi, siyasi və s.). Siyasi sistemin bu informasiyalara münasibəti nəticəsində cəmiyyətin mövcud hüquqi-normativ bazası əsasında mümkün dəyişikliklər edilir.
Siyasi sistemin bu impulslara cavab reaksiyası siyasi qərarlar, onların reallaşmasına yönəlmiş siyasi fəaliyyətdir. Qeyd olunmalıdır ki, siyasi sistem özünəməxsus özünütənzimləmə, özünüislah və özünüistehsal xüsusiyyətlərinə malikdir. Müxtəlif dövlətlərin siyasi sistemlərində bu xüsusiyyət dəfələrlə müşahidə olunmuşdur.
Siyasi sistemin ictimai sistemlərlə müqayisədə daha yüksək dərəcədə formalizə olunması onu fərqləndirən digər xüsusiyyətdir. Bu da onun xüsusi hüquq normaları və siyasi normalarla yüksək səviyyədə tənzimlənməsi ilə izah olunur. Mövcud vəziyyət siyasi sistemin avtonomluğu və müstəqilliyinə dəlalət edir.
Siyasi sistemin müstəqilləşməsi tədricən baş verən bir prosesdir. Bu onun getdikcə artmaqda olan rolunun, siyasi vasitələrlə həll olunan problemlərin sayının çoxalması, müasir cəmiyyətlərin (dövlətlərin) həyatını mərkəzləşdirən və əlaqələndirən orqanizmlərin özünəməxsus bütövlüyünün obyektiv ifadəsidir. Cəmiyyətdə siyasi sistemin muxtariyyatı üçün müəyyən məhdudiyyətlər fəaliyyət göstərir.
Siyasi sistemin muxtariyyatını məhdudlaşdıran ilk vasitə iqtisadiyyatdır. Siyasi sistemin ayrı-ayrı təsisatları iqtisadiyyatın vəziyyətini daim nəzərə almalı olurlar. Ümumiyyətlə, cəmiyyətdə iqtisadiyyat, siyasət və mənəvi həyat bir-birilə əlaqədədir, bir-birilə vəhdətdə olur.
1. nstitutisional alt sistem – bu, cəmiyyətin siyasi sisteminin konstitusiya daşıyıcısı olan əsas karkasdır. Onun tərkibinə əsasən aşağıdakılar daxildir: siyasi institutlar, (siyasi hakimiyyət institutu, xüsusi mülkiyyət institutu və s.); siyasi idarəetmə formaları (respublika, monarxiya və s.); siyasi rejimlər (demokratik, totalitar və s.); qanunverici, idarəedici və məhkəmə orqanları, siyasi partiya və hərəkatlar, müxtəlif ictimai təşkilatlar, seçki sistemi və s. Bu alt sistem demək olar ki, siyasi sistemin açarıdır. Sistemin fəaliyyət imkanları və sərhədləri, normativ hüquqi bazası burada yaranır. Məhz burada siyasi sistemin sabitliyini təmin edən şə rtlər, onun digər cəmiyyətin sistemlərinin inkişafına təsir formaları və beynəlxalq siyasət hazırlanır. Göstərilən bu alt sistem əhəmiyyət dərəcəsinə görə bütün siyasi sistemin fəaliyyətinin məqsəd və istiqamətini müəyyənləşdirir.
konstitusiya və digər qanunvericilik aktlarında öz əksini tapan siyasi - hüquqi normalara ə saslanaraq, bütövlükdə cəmiyyətin siyasi sisteminin fəaliyyətini tənzimləyir. Bu sistemin ə saslandığı bazaya təkcə siyasi-hüquqi normalar deyil, həm də cəmiyyətin siyasi sisteminə təsir edən milli adət-ənənələr, cəmiyyətdə üstünlüyə malik olan hakim siyasi prinsiplər, görüşlər və məsləklər də daxildir.
prosesində yaranan münasibətləri daxil edir. Bura hər şeydən əvvəl, cəmiyyətin idarə edilməsinə aid olan münasibətlər daxildir. Bu münasibətlərin subyektləri aşağıdakılardır: siyasi institut və təşkilatlar; siyasi liderlər; siyasi elitanın nümayəndələri və əlbəttə ki, vətəndaşlar. Bura həmçinin siyasi hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə ilə əlaqədar olan münasibətlər də aid edilir: hakimiyyətin əldə edilməsi, saxlanması və həyata keçirilməsi. Belə mübarizə bütün dövlətlərin siyasi sisteminə xasdır. Mövcud münasibətlər bir qayda olaraq rəsmi xarakterə malikdir, başqa sözlə mövcud hüquqi normalara əsaslanır. Lakin bunlarla yanaşı siyasi sistemində mövcud hüquq normalarına əsaslanmayan qeyri-rəsmi münasibətlərin də olmasına baxmayaraq onların ə həmiyyətini azaltmaq olmaz. 4. Siyasi ideoloji alt sistem – özünə siyasi konsepsiya, nəzəriyyə və görüşləri daxil edir. Bunlar ictimai-siyasi institutların təşkili və inkişafı, siyasi münasibətlərin təkmilləşdirilməsi və ümumiyyətlə siyasi sistemə əsaslanır. Bu alt sistem siyasi məqsəd və ona çatmaq yollarının strateji siyasi kursunun hazırlanması vəzifəsini yerinə yetirir. Cəmiyyətdə mövcud olan müxtəlif siyasi problemlərin həllində əhəmiyyətli rola malikdir.
1. Məcburetmə – dövlət mənsubiyyəti ictimai zərurətdir, o məcburidir və dövlət hüququ, habelə beynəlxalq hüquqla tənzim olunur.
2. Zor tətbiq etmək hüququ – dövlətin xüsusi zor orqanları vardır və qanunun nəzərdə tutduğu hallarda o onlara əl atır.
3. Suverenlik – hamı üçün, hər bir təşkilat və təsisat üçün məcburi xarakter Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|