Microsoft Word politologiya cavab az docx
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
xürrrəmilər tərəfindən davam etdirilmişdir. 4 Qədim Çində siyasi ideyaların inkişafı xüsusiyyətləri (Konfutsi, Daosizm) Bu kimi dini-mifoloji təsəvvürlər nəinki ilkin sivilizasiyaların yenicə təşəkkül tapmış olduğu sosial-siyasi həyatı əhatə etmiş, habelə e.ə. 2-ci və 1-ci minilliklərdə Qədim Çində, Hindistanda mövcud olmuş bir sıra təlimlərdə (Vedlərdə, Upanişadlarda və Manu qanunlarında) özünü göstərmişdir. E.ə. 6-5 əsrlərdə yaşamış böyük çin mütəfəkkiri Konfutsi öz təlimlərində cəmiyyətin sosial-siyasi həyatını üç dövrə bölür və onların təsnifatını aşağıdakı kimi verir: Birincisi - Nizamsızlıq Mərhələsi ibtidai qruplar arasında sosial nəzarətdən kənar olan primitiv anarxiya ilə, daimi müharibələrlə xarakterizə olunur; kincisi - Stabillik Mərhələsi ailənin və xüsusi mülkiyyətin müəyyən dərəcədə sosial nəzarətin saxlanmasına uyğun gələn dövr kimi təsvir olunur; Üçüncüsü - Böyük Uyğunlaşma Mərhələsi sosial intizamın stabilləşməsi, cəmiyyət üzvlərinin qarşılıqlı münasibətlərində ümumi mülkiyyətin, qarşılıqlı hörmətin və xeyirxahlığın bərqərar olması formasında səciyyələnir. Konfutsinin təliminə görə dövlət hər bir cəmiyyətin sosial özəyi olan ailənin sinonimi kimi çıxış edir. Burada idarəçilik ierarxik qaydada, yəni yuxarıdan aşağıya tabeçilik prinsipi əsasında həyata keçir. Bu prinsip patriarxal-paternalist xarakter kəsb edir. Yəni məna etibarilə burada idarəetmə təkcə siyasi funksiyanın yerinə yetirilməsi ilə bitmir, eyni zamanda humanizmə, qayğıya və s. əsaslanır. Qədim siyasi ideyalar Konfutsidən sonrakı təlimlərdə də davam edir. Mo-szı (e.ə. 479-400), Lao-szı (e.ə. VI-V əsrlər), Legistlər (Şan Yan, e.ə. 390-330) öz təlimlərində dövlət, hakimiyyət, ümumiyyətlə cəmiyyətdə siyasi münasibətlərlə bağlı müxtəlif fikirlər irəli sürürlər.
Platonun siyasi ideyaları (e.ə.427-347) Platon (e.ə. 427-347) özünün siyasi görüşlərinə görə, siyasi fəaliyyətinin xarakterinə görə Afina aristokratiyasının ideoloqu kimi çıxış edir. Sokrat kimi, Platona görə də mənəvi həyat özünün ən yüksək təzahüründə məhz insanların olduqca az bir hissəsinə, seçilmiş olanlara – aristokrat quldarlara xasdır; demos (xalq) yalnız mənəviyyatı inkar olunanlara aiddir. Qulları isə Platon ümumiyyətlə insan olaraq qəbul etmədiyindən, məhz bu baxımdan da o, öz siyasi görüşlərində demokratiyanın mövcudluğunu qeyri-mümkün hal sayırdı. Dövlət haqqında təlimində Platon «ideal dövlət» layihəsini irəli sürürdü ki, ədalətin və qanunun təntənəsini məhz belə bir dövlətdə görürdü. Çünki, ona görə, ierarxik tabelik prinsipi («mütləq ruh», «ruh», «insan») və həmin prinsipə görə də insanların müvafiq olaraq hakimlərə, onların köməkçilərinə və istehsalçılara bölünməsi vahid tamın öz prinsipidir.
Platonun «ideal dövlət»ində cəmiyyət üç silkə bölünür: birinci – filosoflar, yaxud edarəedənlər, ikinci – mühafizəçilər (döyüşçülər), üçüncü – əkinçilər və sənətkarlar. Dövlət hakimiyyəti seçilmiş olan filosoflar – aristokratlara (əqli və mənəvi cəhətdən zəngin olanlara) məxsus olmalıdır. Mühafizçilər dövlətin zor aparatını yaradırlar və aristokrat-quldarların sinfi hökmranlığını qoruyurlar. Əkinçilər və sənətkarlar dövlət və cəmiyyət üçün bütün zəruri olan yaşayış vasitələrini istehsal edirlər. Platona görə, hər bir dövlətdə ictimai əmək bölgüsünün bu prinsipi pozulmamalıdır, əks halda mövcud cəmiyyət quruluşu öz ədalətli idarəçilik sistemini itirə bilər. Platon aristokratik respublikanı, yaxud monarxiyanı «ideal dövlət» hesab edir. Bununla yanaşı o, dövlət formalarından timokratiyanı, oliqarxiyanı, demokratiyanı və tirayianı isə pis idarə forması olaraq görürdü. Ona görə, timokratiya «ideal dövlətin» in tələbələrinə cavab vermir, amma hər halda ona yaxınlaşır. Oliqarxiya ancaq bir yığım varlılıra, tacirlərə xas olduğundan, Platon onu daha aşağı həddə qoyurdu. Platon tənqidinin başlıca predmeti – demokratiyadır, birinci növbədə isə Afina quldarlıq demokratiyası.
Aristotel (e.ə. 384-322) antik siyasi fikrin inkişafında xüsusi rol oynayır. Onun siyasi görüşləri «Etika», «Siyasət», «Afina siyasəti», «Nikomaxın etikası» və s. əsərlərində əks olunur. Aristotelin siyasi
görüşləri onun
quldarlıq dövlətinin möhkəmləndirilməsi zəruriliyi haqqında fikirinə söykənirdi. Buradan çıxış edərək o, hesab edirdi ki, bir insan üçün qul, digəri üçün ağa-quldar olmaq faydalı və ədalətlidir. Belə bir halın təbii-tarixi düzgünlüyünü bildirməklə, o təsdiq edirdi ki, güya həm quldarın və həm də qulun qarşılıqlı birliyinə maraqların ümumiliyi rəhbərlik edir. O, quldarla qulun münasibətini insanın cismi və ruhu arasındakı münasibətlə eyni dərəcədə götürərək bildirirdi ki, ruh cismə necə baxırsa, öz təbiətinə görə onun üzərində necə ağalıq və onu idarə edirsə, quldar da qula münasibətini o cür göstərir. Aristotel qulu quldara məxsus olan «danışan alət» hesab edir, onun cəmiyyətdə yalnız «ictimai heyvan» olduğunu bildirirdi. Aristotel quldarlıq cəmiyyətinin sosial tərkibinə belə bir nümunədən yanaşaraq, eyni zamanda dövlətin yaranmasının ailədən irəli gəlməsi nəzəriyyəsini irəli sürürdü. nsanların ünsiyyətinin ilkin növü Aristotelə görə, ailədir. Onun fikrincə, ailədə ər və arvad, ata və uşaqlar, ağa və qul eyni ilə dövlətdə hakimiyyətlə əhalinin arasındakı idarəçilik prinsipinin analoqudur. Quldarlıq ailəsi, Aristotelə görə, cəmiyyətdə ağa və qul arasındakı münasibətdə ilkin başlanğıc nüvədir ki, buradan da dövlət yaranmışdır. O, bir neçə ailənin birləşməsini «əhali» adlandırmış, həmçinin belə bir prosesi ailənin dövlətədək olan keçid forması hesab etmişdir. Platonun aristokratik «ideal dövlət» nəzəriyyəsini qəbul etməyərək, Aristotel özünün quldarlıq dövləti nəzəriyyəsini yaratmışdır. Bu dövlət, ona Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|