Microsoft Word politologiya cavab az docx
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nikolo Makiavelli
- Frensis Bekon
ilk olaraq dövlət, hakimiyyət məsələlərinə tarixi-sosioloji aspektdən yanaşmış, eyni zamanda dövlətin yaranması, inkişafı və süqutunun «təbii qanunları»nı üzə çıxarmaq vəzifəsini qarşıya qoymuşdur. bn-Xaldun dövlətin «sivilizasiyanın bir sıra mühüm əlamətləri ilə bağlı olaraq» yarandığı qənaətinə gələn ilk mütəfəkkirdir. bn–Xaldun dövlət hakimiyyətinin idarə olunmasında hökmdarla, onun təbəələrinin vəhdəti məsələsinə geniş yer vermişdir. bn-Xalduna görə, ictimai-siyasi vəziyyətdəki mühüm dəyişikliklər dövlət başçısının rolu ilə məhdudlaşmır, daha çox cəmiyyətin ictimai münasibətlərinin dəyişilməsi ilə bağlıdır. O, dövlət idarə formalarının təsnifatını verərkən, ona hakimiyyətin funksional cəhətindən yanaşır və burada hər bir idarə formasının özünə xas hüquqi tipi olduğunu bildirirdi. Bu prosesdə başlıca müəyyənedici tərəfin siyasi rejimlə əlaqəli olmasına üstünlük vermişdir. Bu qəbildən, bn-Xaldun hesab edirdi ki, monarxiya, aristokratiya, demokratiya, avtoritarlıq kimi siyasi rejimlər hər biri müvafiq idarə formalarına malikdirlər və fərqli hüquqi münasibətləri təzahür etdirirlər. bn-Xaldun siyasi təlimində idarəetmənin üç forması: «təbii monarxiya», «siyasi monarxiya», və «xilafət» fərqləndirilir və üstünlük daha çox axırıncıya verilirdi. Burada o, xilafətin dini sərvətlərə arxalanmasına üstünlük verirdi. Şə rqdə olduğu kimi, Qərbdə də feodalizm dövründə əksər siyasi təlimlər dini xarakter kəsb edərək, hakim ideoloqiyanın maraqlarını ifadə etmişdir. 9 ntibah dövrünün siyasi təlimləri (N.Makiavelli, T.Mor, F.Bekon) XV-XVI əsrlərdən başlayaraq Qərbdə feodalizm qaydalarının dağılması və kapitalist münasibətlərinin yaranması bir sıra sosioloji xarakter daşıyan yeni ictimai-siyasi fikirlərin təşəkkül tapmasına şərait yaradır. Burada ən vacib məsələlərdən biri dövlətə münasibət olmuşdur. Yeni yaranmaqda olan burjua ideoloqları özlərinin siyasi fikirləri ilə keçmiş feodal-teokratik baxışlara qarşı çıxaraq milli və mərkəzləşmiş dövlət ideyalarını müdafiə edirlər. Nikolo Makiavelli (1469-1527) öz siyasi görüşlərinə görə taliya burjuaziyasının ideoloqu olmuşdur. Onun «dəmir əl» nəzəriyyəsi tərəfdarı olması və bunun hər nə vasitə ilə olursa-olsun istismar olunan xalq kütlələrininə qarşı yönədilməsi fikri taliyada vahid dövlətin yaradılmasından irəli gəlmişdir. Makiavelli üçün zadəganlar – bu «… hər cür vətəndaşlığın lənətlənmiş düşmənidir». Eyni zamanda, onun fikrincə, «qəzəblənmiş kütlələrdən qorxulu heç bir şey yoxdur … «. Makiavelli hesab edir ki, tarixin hərəkətverici qüvvəsini «maddi maraq» təşkil edir və burada ən möhtəşəm olan xüsusi mülkiyyətdir. O deyirdi ki, insanlar öz atalarının ölümünü daha tez unudurlar, nəinki mülkiyyətdən məhrum olmalarını. Makiavelli yazırdı ki, mahiyyətcə cəmiyyətdə siniflərin mübarizəsi gedir, amma onun səbəblərinin və həqiqi xarakterinin nədən ibarət olmasını dərk etmək hələ mümkün deyildir. Makiavelliyə görə, dövlətin əsasını tamamilə hər cür əxlaqi prinsiplərdən azad olan güc təşkil edir. O, siyasətə empirik fəaliyyət sahəsi kimi yanaşaraq, onun yalnız gücün vasitəsilə həyata keçirilə bilməsini irəli sürürdü. Makiavellinin fikrincə, «Knyaz» yaxud «Hökmdar» - bu gücün dəyişilməz apologiyasıdır. Faktiki olaraq Makiavelli istismarçı siniflərin qəddar diktaturasının carçısı idi.
nəinki bir sıra siyasi fikirlər irəli sürmüş, həmçinin o ngiltərə dövlətində mühüm vəzifələrdə çalışmışdır. Belə ki, 1504-cü ildə parlament üzvü seçilən Tomas Mor, 1523-cu ildə parlamentdə icmalar palatasının sədri seçilmiş, 1529-cu ildə isə lord-kansler təyin edilmişdir. Lakin, o mühüm demokratik prinsiplərə cavab verən parlament sistemində çalışmasına baxmayaraq heç bir zaman burjuaziyanın ideoloqu deyil, yalnız əzilməkdə olan xalqın mənafelərinin təmsilçisi kimi çıxış edirdi. Tomas Mor tarixə özünün məhşur əsəri olan «Utopiya» ilə düşmüşdür. Bu əsərində o, ən yaxşı dövlət quruluşu haqqında fikirləri ilə çıxış edirdi ki, belə bir dövlətin və cəmiyyətin istismarçı cəmiyyətlərdə ola bilməməsi qənaətinə gəlir. Şərin kökünü Tomas Mor xüsusi mülkiyyətin olmasında görürdü. O, həmçinin deyirdi ki, dövlət varlıların sadə xalqı istismar etmək üçün hökm aparatı vasitəsidir. «Utopiya» ideal ictimai quruluşun belə bir təsvirini yaradırdı ki, orada xüsusi mülkiyyət yoxdur, hamı çalışır və heç bir varlı, heç bir yoxsul yoxdur. Xarakterikdir ki, Tomas Mor özünün ictimai həyat idealını irəli sürərkən orada istehlaka deyil, istehsala yer verirdi. Burada istehsal orta əsr ə l əməyiniə əsaslanırdı. Bununla yanaşı Morun «Utopiya»sı gələcək yeniliklərlə bağlı bir sıra elementlərə də malikdir: istehsalın və bölgünün mərkəzləşdirilmiş təşkilinin üstünlükləri haqqında, bütün vəzifəli şəxslərin seçkili olması ideyası və s. Cəmiyyətdə möhtəkirliyi, yararsızlığı aradan qaldırmaq üçün Tomas Mor bütün vətəndaşlardan fiziki əməklə çalışması fikrini irəli sürürdü. Onun fikrincə, fiziki işdən yalnız iki vətəndaş kateqoriyası – müvəqqəti ictimai funksiyanı yerinə yetirənlər və bir də elmi fəaliyyətlə məşğul olanlar azad ola bilər. Frensis Bekon (1561-1626) özünün siyasi baxışlarına görə güclü mərkəzləşmiş dövlətin tərəfdarı olmuşdur ki, bu cür dövlət kapitalist münasibətlərinin inkişaf maraqlarına uyğun gəlirdi. Bekon cəmiyyət həyatında birinci dərəcəli əhəmiyyəti ticarət və sənayenin inkişafına verirdi. O yazırdı ki, ticarət «siyasi bədənin» başlıca arteriyasını müəyyən edir. Frensis Bekonun «Yeni Atlantida» əsərində onun utopik görüşlərinə rast gəlinir. O, «qızıl əsr»i arzulayırdı və onun fikrincə, buna maariflənmənin və müxtəlif texniki ixtiraların yolu ilə çatmaq mümkündür. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|