Microsoft Word politologiya cavab az docx
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Jan Jak Russo
- Klod Adrian Helvetsinin
Bekonun bu baxışları onun Böyük Britaniyanın dünya hökmranlığı ideyası ilə yoğrulan mürtəce siyasi görüşləri ilə birləşirdi. Bekona görə, heç bir dövlət, yaxud xalq təkcə öz imkanlarına əsasən yaşaya bilməz. Bununla o ngiltərə burjuaziyasının müstəmləkəçilik siyasətinə haqq qazandırır və yazırdı ki, «… xalq öz varını, sərvətini digər xalqın hesabına olmadan inkişaf etdirə bilməz». Bekon müharibəni «siyasi bədənin» zəruri çalışması hesab edirdi; sülh dövrü isə, ona görə, cəsurlugun aşağı düşməsinə aparıb çıxarır. 10 XVIII əsr fransiz maarifçilərin siyasi baxışları Bu dövrün ictimai-siyasi proseslərinin, xüsusilə inqilabi ideyalarının yayılmasında və formalaşmasında fransız maarifcilərinin baxışları böyuk rol oynamışdı. Ş
islahatçı bir mütəfəkkir olmuşdur. Monteskyenin başlıca əsəri olan «Qanunların ruhu haqqında» (1748) yeni dövrdə cəmiyyətdə sosial-siyasi prosesləri, xüsusilə, onların demokratik cəmiyyətin prinsiplərinə uygun ə sasında işlənilməsini real bir formada təzahür etdirir. Burada Monteskye ideyasının əsas mütərəqqi cəhəti ondan ibarət olmuşdur ki, ona görə, ictimai həyat öz təbiəti etibarilə qanunauyğunluqlara tabedir. O, qəti şəkildə T. Hobbsun insanların təbii vəziyyəti haqqında olan ideyasından irəli gələn «hamının hamıya qarşı müharibə vəziyyətində» olması fikrinə qarşı cıxırdı. Onun fikrincə, insanların təbii vəziyyəti onların arsında sülh və bərabərlik deməkdir. Monteskye burjua hüquq nəzəriyyəsinin yaradıcılarından biri olaraq, belə hesab edirdi ki, hüquq insanların ağılı əsasında şərtlənir. Fransız mütləq monarxiyasına qarşı çıxaraq, o təsdiq edirdi ki, Fransa üçün inqilabi dəyişikliklər deyil, ingilis nümunəsində olan islahatların həyata keçirilməsi zəruridir. Monteskyenin siyasi idealı – konstitusiyalı «maarifçi» moanarxiyadan ibarətdir ki, bu da vətəndaşın azadlığı və hakimiyyətin qanunverici, icraedici və məhkəmə bölgüsünün təminatçısıdır. Hakimiyyətin bölgüsü haqqında Monteskye təlimi Fransa inqilabi zamanında bir çox burjua ideoloqlarının siyasi nəzəriyyələrinin əsasını təşkil etmişdir. Monteskyenin irəli sürdüyü hakimiyyətin bölgüsü, prinsipi, hər şeydən ə vvəl hakimiyyətin bir şəxsin əlində cəmlənməsini aradan qaldırır. kincisi, bu prinsip xalq kütlələrinin siyasi azadlıq və hüqularının həyata keçirilməsini şərtləndirir, üçüncüsü, bu prinsip hakimiyyət orqanlarının – qanunverici, icraedici, məhkəmənin – müstəqil formada öz səlahiyyətlərini bir – birindən asılı olmadan həyata keçirilməsini təmin edir. Jan Jak Russo (1712-1778) dövlət və cəmiyyətlə bağlı siyasi fikirlərini «insanlar arasında bərabərsizliyin əsasları və mənşəyi haqqında» (1755) və « ctimai müqavilə, yaxud siyasi hüququn prinsiplərinə dair» (1762) əsərlərində irəli sürmüşdür. Birinci əsərdə Russo ciddi bir şəkildə cəmiyyətin bərabərsizliyinə dair məsələni qarşıya qoyur. Burada o ictimai həyatın bir sıra sahələrində xalqın ə leyhinə olan bərabərsizlikdən bəhs edir. Siyasi bərabərsizlik, onun fikrincə, cəmiyyət həyatının başlanğıc mərhələsində mövcud olmamışdı. Russoya görə, «təbii vəziyyət» dövründə, insanların bərabər olduğu bir zamanda xüsusi mülkiyyət və sosial tabecilik mümkünsüzdür. Xalq kütlələrinin sosial istismarının mənbəyini Russo məhz xüsusi mülkiyyətin yaranmasında görürdü. Xüsusi mülkiyyətə əsaslanan vətəndaş cəmiyyətinin yaranmasını, Russo bir tərəfdən, ilkin «təbii vəziyyət»lə müqayisədə bir addım irəli hesab edirdisə, digər tərəfdən, onu eyni zamanda bərabərsizliyin, yoxsulluğun, hər cür bəlaların təzahür etməsi kimi səciyyələndirirdi. Russo həmin təlimində insanların təbii bərabərsizliyinə səbəb olan xüsusi mülkiyyətin tamamilə məhv olunmasından bəhs etməsinə baxmayaraq, bunun ardınca o cəmiyyətin əsasını ancaq xüsusi mülkiyyətin saxlanmasında görürdü. Bununla yanaşı cəmiyyətin varlılara və yoxsullara bölünməsini məhv etməyi tələb etməklə, o xüsusi mülkiyyətin bölünməsinin bərabərləşdirici utopik nəzəriyyəsini irəli sürürdü. Burada o «təbii» tələbat prisipini, yəni hər bir kəsin özünün ehtiyacı müqabilində mülkiyyətə sahib olması ideyasını əsas tuturdu.
hökmdarla xalq arasında kompromissə əsaslanan hakimiyyətə üstünlük verir. Ona görə, xalqla hökmdar arasında razılıq əsasında olan hakimiyyət legitimdir. O, xalqın suverenliyini müdafiə edir və hakimiyyətdən xalqa qarşı zorakılıq məqsədlərinə istifadə edən dövlətin, o cümlədən «qanuni hökmdarın» vətəndaşların «təbii» hüquqlarını təhqir etməsini dövlətlə xalq arasında qəbul olunmuş razılığın pozulması kimi hesab edirdi. Didro XVIII əsr Fransa burjuaziyasının maraqlarını ifadə edərək mütləq monarxiyanın nümayəndəli idarə forması ilə əvəz olunmasını tələb edirdi.
Didroya görə, cəmiyyətin mənəviyyatı qanunvercilikdən və idarə formasından asılıdr. Ağılın tələbləri ilə üst – üstə düşən dövlət qanunları, onun fikrincə, mənəvi həyat üçün şərait yaradır, insanı azad, xeyirxah və savadlı edə bilər. Klod Adrian Helvetsinin (1715-1771) siyasi fikirlərinin əsasında dövlətlə cəmiyyətin mənəviyyatı arasındakı münasibətlər mühüm yer tuturdu. O yazırdı; «… Təcrübə sübut edir ki, xalqların xarakteri və ağlı onların hakimiyyət formaları ilə birlikdə dəyişilirlər; belə ki, hakimiyyətin müxtəlif formaları eyni bir millətə növbəcə gah yüksək, gah aşağı, gah daimi, gah dəyişkən, gah cəsur, gah da kölə xarakteri vermiş olur». Helvetsinin fikrincə, cəmiyyətin həyatı bütövlükdə qanunvericilikdən asılıdır, bu axırıncı isə, öz növbəsində insanların fikrinə tabedir. Bununla ə laqədar olaraq o yazırdı ki, «və mən belə bir qənaətə gəlirəm ki, xalqların bədbəxtçiliyini həmişə onların qanunlarının təkmilləşməmiş olması ilə həmçinin də onlar tərəfindən bir sıra əxlaqi həqiqətlərin bilməməzliyi ilə izah etmək olar».
Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|