Microsoft Word politologiya cavab az docx
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
görə insanların ünsiyyətinin daha təkmilləşmiş formasıdır. Onun fikrincə, dövlətdə hakimiyyət heç bir varlıya, heç bir kasıba deyil, ancaq quldarların orta təbəqəsinə məxsus olmalıdır. Aristotel dövlət formalarını «normal» (monarxiya, aristokratiya və politiya) və «qeyri-normal» (tiraniya, oliqarxiya və demokratiya) növlərinə ayırırdı. Ən yaxşı dövlət formasını o, «orta olanı» - politiyanı qəbul edir və bu dövlət formasını monarxiyanın və demokratiyanın müsbət elementlərinin birləşməsində görürdü. Tiraniyanın isə ən pis dövlət forması olduğunu göstərir.
Bu dövrün cəmiyyətin ictimai həyatının bütün sahələrində olduğu kimi, onun siyasi həyatında da mühüm dəyişikliklərlə əlamətdar olduğu ə ksəriyyət tərəfindən qəbul edilir. Hər şeydən əvvəl, həmin dövr bəşər tarixində böyük bir dövrə – antik demokratiya və onunla əlaqədar siyasi mədəniyyətin çiçəklənməsi dövrünə, iqtisadi, mənəvi və siyasi müstəqilliyə malik olan bir sıra polislərin (şəhər-dövlətlərin) varlığı dövrünə son qoydu. Bundan əlavə orada təkhakimiyyətlilik (monarxiya və tiraniya, ən yaxşı halda isə oliqarxiya) dövrü başlayır ki, bu da ən ümumi tənzimetmə və dövlətin xalqdan ayrı düşməsi kimi xarakterizə olunur. Antik dövrdən fərqli olaraq ellinizmdə azad insanların, xüsusilə, filosofların fəlsəfi dünyagörüşündə olduğu kimi, siyasi baxışları, görüşləri və düşüncələri də daha artıq azadfikirlik, plyuralizm mövqelərindən deyil, bir daha hakim dairələrin maraqları əsasında təzahür tapır. Bu cəhət ellinizm dövrünün sonlarında, daha dəqiq desək, erkən xristianlığın meydana gəldiyi tarixi bir şəraitdə getdikcə qüvvətlənir. Ellinist insanı – bu daha, artıq suveren polisin vətəndaşı deyil, əksinə, nəhəng bir monarxiya dövlətinin daxilində öz hüquqlarını (əlbəttə, azad insanlara xas olan) itirən insana çevrilir. O, daha öz dövlətinin idarəolunmasında iştirak etmir və qarşılıqlı şəkildə dövlət və insan bir- birindən ayrı düşür. Butun hakimiyyət monarxın başçılığı altında hərbi- bürokratik aparatın əlində cəmləşir. Ellinist monarxları özlərini birbaşa dövlətlə eyniləşdirirlər. Bu dövrdə siyasi azadlıq demək olar, öz funksiyasını itirir. Ellinizm siyasi fikir tarixində ən öndə gedən mütəfəkkirlər Demosfen və sokrat olmuşdur. Demosfen (e.ə. 384-322) öz siyasi baxışlarında monarxiya, tiraniya idarə etmə formalarını tənqid edərək, antimakedon partiyasına başçılıq edirdi. Öz nitqlərində Demosfen monarxiya dövlət quruluşuna qarşı çıxaraq, afinalı həmvətənlərini azadlıq uğrunda mübarizəyə səsləyirdi. O, yunanlıları makedoniyalılardan, Yunanıstanı isə Makedoniyadan müstəqil, demokratik xalq kimi qəbul edirdi. Makedoniya çarı haqqında öz fikrini belə bildirirdi ki, «o nəinki yunan deyil, hətta yunanlılarla heç bir ümumi ə laqəsi yoxdur «, eyni zamanda «o həm də elə bir ölkədən deyildir ki, onunla hörmətlə danışasan, əksinə elə bir ölkənin sakinidir ki, əvvəllər hətta həmin ölkədə adicə bir qulu da qaydasında almaq olmazdı». sokrat (e.ə. 436-338) Demosfendən fərqli olaraq öz siyasi görüşlərində monarxiya quruluşunun tərəfdarı kimi cıxış etmişdir. O, Makedoniya çarını məhz yunan kimi, yunan qəhrəmanı Herakl kimi dəyərləndirir. Əgər Demosfen üçün başlıcası – Afinanın azadlığı və müstəqilliyi idisə, sokrat isə bütün nailiyyətlərin əldə olunmasını ümumi ellinlilərin «vəhşilərə» qarşı birgə çıxış etməsində görürdü. sokrat «Şərq- Qərb» problemləri sahəsindəki nəzəriyyəçilərdən birincisi idi. O qəti şəkildə Avropa və Asiyanı öz ərazi-mədəni səviyyələri baxımından prinsipial bir ə sasda qarşı-qarşıya qoyur, bütün Asiya xalqlarının vəhşi olduğunu göstərir və onların ellinlilərdən varlı olmasını avropalılar üçün ədalətsizlik və təhqir kimi sayırdı. 8 Orta əsrlərdə Şərqdə siyasi fikrin inkişafı Şə rqdə siyasi və hüquqi fikrin inkişafı islam dini ideologiyasının yaranması ilə daha möhtəşəm forma aldı. Bu, sadəcə sonuncu dünyavi dinin yaranması deyil, əsl realliqda ərəb dünyasında qəbilə siyasi münasibətlərinin tayfa dövlət quruluşu ilə əvəz olunması demək idi. Onun böyük ərazilərə yayılması yeni ictimai-siyasi münasibətlərin – feodalizmin ə sasını qoymuş oldu. Orta əsrlərdə Şərq siyasi ideyaların inkişafında Əl-Fərabinin, Əl- Biruninin, bn-Sinanın, bn-Röşdün, bn-Xaldunun və b. misilsiz rolu olmuşdu. Bunların hamısı üçün xarakterik olan cəhət onda idi ki, siyasi və hüquqi baxışların və yeni dövlət quruluşunun əsasında islam dini ideologiyasını götürürdülər. Lakin, həmin mütəfəkkirlərin hər biri ayrılıqda olduqca dəyərli fikirləri ilə də öz zamanlarının siyasi və hüquqi münasibətlərinə böyük töhvə vermişdir. Ə l-Fərabi (870-950) siyasi fikrinin əsasını dövlətin öz sakinlərini ə dalətli və səxavətli idarəetməsinin təşkili və onun mühafizə üsullarını öyrənib, həyata keçirmək təşkil edir. O, bu prosesdə xalqın da özünün fəal iştirakını nəzərdə tutur, və hesab edir ki, əhali cəmiyyətin siyasi həyatına mühüm təsir göstərən xeyir və rifahın hardan gəldiyini nəzərdən qaçırmamalı, onun nadan və şər qüvvələrdən mühafizə olunmasına daim səy göstərməlidir. Onun fikrincə, siyasətin ali məqsədi ədalətlə, haqqa nail olmaqdır. bn-Sina (980-1037) siyasi təliminin mahiyyətini siyasi hakimiyyəti, dövlət rəhbərliyini düzgün həyata keçirmək təşkil edirdi. O da, bu məsələdə Əl-Fərabi kimi, idarəetmənin «səxavətli», yaxud «pis» təşkilini doğuran səbəbləri oyrənməyə üstün yer verirdi. bn-Röşd (1126-1198) özünün siyasi baxışlarında Aristotelin siyasi ideyalarının davamçısı kimi çıxış edirdi. O, cəmiyyətin sinfi-iyerarxik təşkilini zəruri və qanunauyğun hal hesab etmişdir. Ona görə, dövlət başçısı daha bacarıqlı olmalı və öz siyasi hakimiyyətini ədalətli qanunlar əsasında qurmalıdır. bn-Xaldunun (1332-1406) siyasi fikri öz ifadəsini «Müqəddimə» və «Nəsihətlər kitabı» əsərlərində tapmışdır. Məhz o, şərq siyasi fikir tarixində
Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|