Microsoft Word politologiya cavab az docx
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Veniamin Franklin
- Tomas Ceffersonun
Helvetsi mütləq monarxiyanın əleyhdarı olmuşdur. Onun insanların fikir, mənəviyyat azadlığından, eyni zamanda bütün bunların həqiqi qanunvericiliyə əsaslanmasından bəhs etməsi sözsüz ki, demokratiyanın tərəfdarı olduğunu sübut edir. 11 Amerikada siyasi fikrin inkişafı. XX əsrin əsas siyasi ideyaları Qərbi Avropa ölkələrində olduğu kimi, Amerikada da XVII-XVIII ə srlərdə müxtəlif ideya – siyasi cərəyanlar arasında dövlət, hakmiyyət məsələlərində kəskin mübarizə getmiş və bu əsasda dərin siyasi fikirlər irəli sürülmüşdür. Lakin, Amerikada bu mübarizənin və onun ətrafındakı ideoloqların siyasi fikirlərin müəyyən dərəcədə özünə xas tarixi xüsusiyyətləri olmuşdur. Con Eliot (1604 - 1690) özünün siyasi baxışlarında insanların bərabərçiliyi ideyasından çıxış etsə də, amma, o, bu bərabərliyin hamılıqla gercək olan bu dünyada deyil, «axirət dünyasında» olacağını iddia edirdi. Buna görə də, Con Eliotun siyasi görüşlərinin dini xarakter daşıması mahiyyətcə daha realdır və bu özünü onun digər puritanlar və katoliklər ilə birlikdə faktiki olaraq quldarlığı müdafiə etməsindən irəli gəlir. Uliyam Foster özünün «Amerikanın siyasi tarixi oçerkində» yazır: «Məhşur puritant təbliğçisi Con Eliot heç də quldarlığa qarşı etiraz etmirdi. Hətta Birləşmiş Ş tatların müstəqilliyi elan olunduqdan sonra da ölkədə zəncirlərin azadlığı uğrunda hərəkatın geniş vüsət almasına baxmayaraq, cənub ştatlarda kilsə Bibliya mətinlərinə istinad edərək, demək olar ki, xristianlıq naminə yekdilliklə quldarlıq sistemini müdafiə edirdi». Eliot teokratik dövlət nəzəriyyəsini irəli sürür və belə hesab edirdi ki, hakimiyyət nəinki ruhani hakimiyyətə tabe olmalı, hətta öz funksiyasını ona verməlidir. Veniamin Franklin (1706-1790) özünün sosial-siyasi baxışlarında burjua qaydalarının ideoloqu kimi çıxış edirdi. Cəmiyyət həyatı son nəticədə nədən asılıdır sualına, Franklin belə cavab vermişdir: «Biliyin inkişafından». Franklin üçün bəşər cəmiyyətinin tarixi – zəkanın tarixidir. Bu məqsədlə də, o ağıla əsaslanan burjua demokratiyasının timsalında cəmiyyətin mütərəqqi inkişafının son məqsədini görürdü. Franklinin siyasi baxışlarında əxlaq məsələləri, xüsusilə, fərdi əxlaq mühüm yer tuturdu. Onun fərdi əxlaq ideyası siyasi baxışları ilə ayrılmaz şə kildə əlaqədar olmuşdur. Franklin Amerikada ingilis idarəçiliyinin «şəxsiyyətin müqəddəs hüquqlarına» qarşı istiqamətlənən qeyri-məhdud hakimiyyətini tənqid edirdi. Franklin dövlətin inkişafında xüsusi mülkiyyətin roluna böyük qiymət verməsinə baxmayaraq, eyni zamanda hətta kapitalın daha çox geniş maqnatlarının «fövqəladə mülkiyyət» adlanan
burjua-demokratik mövqeyinə öz mənfi münasibətini bildirirdi. Tomas Ceffersonun (1743-1826) siyasi baxışları onun «Virciyniya haqqında qeydlər» (1787) və «ABŞ-ın stiqlaliyyət Bəyannaməsi» (1776) ə sərlərində öz ifadəsini tapmışdır. Birinci əsərində o, Amerikada köləliyə qarşı çıxaraq bir sıra demokratik fikirlər irəli sürmüşdür. Cefferson insanların qanun qarşısında bərabər olmasının tərəfdarı olmaqla, həmçinin onların
silki məhdudlaşdırılması əleyhdarı olmuşdur. O, silki münasibəti qeyri-qanuni hesab edir və onu mürtəce qanunculuğun əks təbii məhsulu kimi qiymətləndirirdi. Təbii hüquq, onun fikrincə, insanları azad edir. Cefferson «ictimai müqavilə» nəzəriyyəsinə münasibətində bildirirdi ki, təbiətdə elə bir qeyri-özgə təbii hüquq mövcuddur ki, onun qarşısında insanlar heç bir vəziyyətdən imtina edə bilməzlər.
Orta əsrlərdə Azərbaycan fəlsəfi fikrinin görkəmli nümayəndəsi olan, bn Sinanın sevimli şagirdi olmuş Bəhmanyarın əsərlərində cəmiyyətin inkişafı ilə bağlı bir çox məsələlər şərh olunmuşdur. Bəhmənyar yaradıcılığında «Təhsil» kitabı xüsusi yer tutur. Bu kitab «Məntiq», «Metafizika» və əyani mövcud şeylərin halları «olmaqla üç metafizika» altı və «əyani movcud şeylərin halları» iki hissədən ibarətdir. Bəhmənyarın fəlsəfəsini öyrənmək üçün « zahat» («Əl-Təliqat») adlı ə səri də çox qiymətlidir. « zahat» kitabını Bəhmənyar bn Sinadan təhsil aldığı müddətdə yazmışdır. Feodalların ideoloqu olan filosof-hakim ictimai quruluşu təbii hesab edir, onu xeyirxah və gözəl quruluş kimi qiymətləndirirdi. O, istismarçı quruluşu tərifləyir, yoxsulluğa dözməyə çağırırdı. Bəhmənyar xüsusi mülkiyyəti qəbul edir, əsl səadətə çatmaq yolunu təhsildə, mənəvi təkmilləşmədə görürdü. Marağalı Əhvədi öz əsərlərində müdrik və elmli hökmdarın başçılıq etdiyi feodal dövlətini arzulayırdı. Hər bir fərdin əxlaqi, mənəvi kamilliyini, bunun vasitəsi ilə də bütün cəmiyyətin təkmilləşməsini o, öz idealına çatmaqda yeganə yol hesab edirdi. XII əsrdə Azərbaycanda sosial-siyasi fikir haqqında danışarkən dahi ş air Nizami Gəncəvini (1141-1209) xüsusi qeyd etmək lazımdır. N.Gəncəvi feodal cəmiyyətinin əsas bəlasını, nöqsanların başlıca səbəbini ədalətsizliyə, zörakılığa və qarətə əsaslanan dövlətin xarakterində görürdü. Onun siyasi idealı ilk əvvəl maarifçi monarx, sonralar xalq hakimiyyəti idi. Özünün bütün yaradıcılığı boyu şair ideal siyasi quruluş axtarmış və nəticədə hakimlərin və məhkumların olmadığı, bütün adamların zülmdən və zörakılıqdan azad olduğu xalq hakimiyyəti obrazını yaratmışdır. « qbalnamə»nin ikinci hissəsində Nizami öz qəhramanı sgəndərin inkişafındakı ən yüksək mərhələni – onun peyğəmbərliyini, ideal cəmiyyətlə qarşılaşmasını və ölümünü göstərir. Böyük ölkələri fəth edən, elmi və fəlsəfəni öyrənən müdrik şah nəhayət yer üzünün nadir möcüzəsi olan xəyali xoşbəxtlər ölkəsi ilə qarşılaşır. sgəndər xoşbəxtlər ölkəsinə çatdıqda gördükləri onu heyrətə salır - təmiz axar sular, məhsuldar tarlalar, hasarsız bağlar, çobansız sürülər, qapısı olmayan gözəl şəhər, qıfılsız
Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|