Microsoft Word Qasimov-ias docx
Yüklə 3,02 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tapılmış sənədlər D t Tapılma- mış sənədlər D
- Axtarışın dəqiqliyi
- Axtarışın dolğunluğu
- Seçim (yığım) qabiliyyəti
142 dərəcəsidir. Məzmunları istifadəçinin informasiya tələba- tına cavab verən sənədlər pertinent, cavab verməyənlər isə qeyri-pertinent sənədlər adlanır. Qeyd etmək lazımdır ki, pertinentlik anlayışı mahiyyət etibarı ilə faktiki relevantlıq anlayışına yaxındır. Aydındır ki, tapılmış sənədlərin relevantlıq dərəcələri axtarışın key- fiyyətindən, yəni İAS-ın "intellektual qabiliyyətindən", pertinentlik dərəcəsi isə istifadəçidən, onun mövzu sahəsini bilməsi səviyyəsindən, öz tələbatını ifadə və təsvir etmək bacarığından asılı olur. Təbii ki, burada İAS-ın axtarış apa- ratı, eləcə də informasiya-axtarış dili böyük rol oynayır. İAS tərəfindən tapılan relevant sənədlər relevantlıq də- rəcəsinə görə nizamlanmış, yəni sıraya düzülmüş siyahı şəklində istifadəçiyə təqdim edilir. Siyahının əvvəlində daha relevant sənədlər, sonra isə nisbətən az relevant olan- lar və s. gəlir. Praktikada informasiya axtarışının nəticəsinin keyfiy- yəti və İAS-ın işinin səmərəliliyi əsas iki qarşılıqlı əlaqəli parametrlə xarakterizə olunur: - axtarışın dəqiqliyi; - axtarışın dolğunluğu. Bu anlayışları şərh etmək üçün aşağıdakı işarələmələri qəbul edək. Tutaq ki, D – informasiya massivində olan sə- nədlərin sayı, D r – informasiya massivində olan bütün re- levant sənədlərin sayı, D n – informasiya massivində olan bütün qeyri-relevant sənədlərin sayı, D t – İAS tərəfindən relevant sənəd qismində tapılıb istifadəçiyə verilmiş sə- nədlərin ümumi sayı, D nt – informasiya massivində olan, lakin İAS tərəfindən tapılıb istifadəçiyə verilməmiş sənəd- lərin ümumi sayı, D tr – İAS tərəfindən tapılıb verilmiş və istifadəçinin sorğusuna həqiqətən relevant olan sənədlərin sayı, D tn – İAS tərəfindən tapılıb verilmiş, lakin sorğuya 143 relevant olmayan sənədlərin sayı, D rn – informasiya mas- sivində sorğuya relevant olan, lakin İAS tərəfindən tapılmayan sənədlərin sayı, D nn – informasiya massivində sorğuya relevant olmayan və İAS tərəfindən tapılmayan sənədlərin sayıdır (şək.4.4). Tapılmış sənədlər D t Tapılma- mış sənədlər D nt Relevant sənədlər D r Qeyri-relevant sənədlər D n D nn D tr D rn D tn Şək.4.4. İnformasiya axtarışının əsas meyarları 144 Aydındır ki, D = D r + D n = D t + D nt D r = D tr + D rn D n = D tn + D nn D t = D tr + D tn D nt = D rn + D nn ifadələri doğru olar. Axtarışın dəqiqliyi İAS tərəfindən tapılıb verilmiş sə- nədlərin ümumi sayının bu sənədlər arasında istifadəçinin sorğusuna həqiqətən relevant olanlarının sayına tərs nis- bəti ilə xarakterizə olunur. tn tr tr t tr D D D D D P , (4.1) burada P (“precision” sözünün baş hərfi) – axtarışın dəqiqliyidir. Axtarışın dolğunluğu İAS tərəfindən tapılıb verilmiş və istifadəçinin sorğusuna həqiqətən relevant sənədlərin sayının informasiya massivində olan bütün relevant sənəd- lərin (tapılan və tapılmayan) sayına nisbəti ilə müəyyən olunur. rn tr tr r tr D D D D D R , (4.2) burada R (“recall” sözünün baş hərfi) – axtarışın dolğun- luğudur. 145 Başqa sözlə, dolğunluq və dəqiqlik terminlərini aşağı- dakı kimi izah etmək olar: dəqiqlik – İAS-ın relevant ol- mayan sənədləri axtarışın nəticəsinə daxil etməməsi, yəni istifadəçiyə verməməsi, dolğunluq isə İAS-ın informasiya massivində olan bütün mümkün relevant sənədləri tapıb istifadəçiyə təqdim etməsi qabiliyyətidir. İAS-ın işinin nəticəliliyinin qiymətləndirilməsi üçün “seçim qabiliyyəti” və “küy” adlanan parametr də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Seçim (yığım) qabiliyyəti İAS tərəfindən tapılıb veril- miş qeyri-relevant sənədlərin sayının axtarış aparılan in- formasiya massivində olan bütün qeyri-relevant sənədlərin sayına nisbəti ilə müəyyən olunur. nn tn nt n nt D D D D D E , (4.3) burada E (“election” sözündən) – axtarışın seçim qabiliy- yətini göstərir. Axtarışın dəqiqliyinin əksi olan küy parametri İAS tərəfindən tapılıb verilmiş sənədlərin ümumi sayının bu sənədlər arasında istifadəçinin sorğusuna qeyri-relevant olanlarının sayına tərs nisbəti ilə xarakterizə olunur və ax- tarışın nəticəsində qeyri-relevant sənədlərin olması dərə- cəsini göstərir. tn tr tn t tr D D D D D P N 1 1 , (4.4) burada N (“noise” sözünün baş hərfi) – axtarışın “küy” parametridir. Yüklə 3,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|