Microsoft Word Qezenfer pashayev net son doc
Yüklə 1,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
B i b l i o q r a f i y a 15 ruma, Dərbəndə... qədər uzanan böyük coğrafiyanın ədəbiyya- tına, folkloruna və tarixinə, ləhcəsinə dair qiymətli əsərləri onun elmi-ədəbi düşüncəsinin universallığına, genişliyinə və bütövlüyünə də nümunədir. Qəzənfər Paşayevin böyük mənada vətəndaşlığın və universal düşüncəsinin kamil ifadəsi olan əsərləri seçilmiş mövzuya dərin, əsaslandırılmış professional elmi münasibətin də real göstəricilərindəndir. Azərbaycan oxucusuna təqdim edilmiş yeddicildlik “Seçilmiş əsərləri” Qə- zənfər Paşayevin 75 illik ömür yolunun, zəngin həyat təcrübə- sinin, müdriklik və kamilliyinin, zəhmətkeşlik və fədakarlığı- nın nümunəsi kimi meydana çıxmışdır. Bu, Azərbaycan ədə- biyyatşünaslıq elmində yaranan ilk yeddicildlik kimi də mühüm əhəmiyyətə malikdir. Heç şübhəsiz, universal düşüncə- yə, coxcəhətli yaradıcılıq fəaliyyətinə malik olan Qəzənfər Pa- şayevin yarım əsrlik fəaliyyətində İraq-türkman mühiti, Kərkük dünyası ilə bağlı sanballı tədqiqatlar aparıcılıq təşkil edir. Haqlı olaraq onu “Kərkük sevdalı ədəbiyyatşünas”, “Kər- kükün mənəvi səfiri” kimi dəyərləndirirlər. Tərcümeyi-halının cəmisi 6 ili İraq-türkman elləri ilə bağlı olan Qəzənfər Paşayev artıq yarım əsrdən çoxdur ki, Kərkük mövzusunda eyni sevda ilə yazıb-yaratmaqda davam etməkdədir. Fikrimcə, Qəzənfər Paşayev Azərbaycan kərkükşünaslıq elminin qüdrətli yaradıcı- sıdır. Qəzənfər Paşayevin digər mövzularda yazılmış əsərləri- nin əhəmiyyətini heç aşağı salmadan bütün yazdıqlarını tərəzi- nin bir gözünə qoysaq, yenə də Kərkük tədqiqatları ağır gələr. Yarım əsrə yaxındır ki, İraq-türkman ədəbiyyatı, Dəclə-Fərat sahilləri, Kərkük-ədəbi mühiti, folkloru, ləhcəsi deyiləndə, ilk növbədə Qəzənfər müəllim göz önünə gəlir. Böyük bir qismi keçmiş sovet rejiminin sərt ideoloji qadağaları dövründə yaran- mış bu sanballı əsərlər bu gün də öz aktuallığını və elmi səviy- yəsini saxlayan Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının çox sanballı Kərkük cildlərindən ibarətdir. Qəzənfər Paşayev İraq-türkman Qəzənfər Məhəmməd oğlu Paşayev 16 ədəbiyyatının Azərbaycandakı səlahiyyətli səfiridir. Hesab edi- rəm ki, Azərbaycan kərkükşünaslığının görkəmli yaradıcısı olan Qəzənfər Paşayev, ümumiyyətlə, kərkükşünaslıqda söz sahibi olan alimdir. Nəinki Azərbaycanda, yaxud da dünyanın başqa bir yerində, hətta Kəkükdə belə kərkükşünaslıqda Qə- zənfər Paşayevlə müqayisə edilə biləcək tədqiqatçı göstərmək çətindir. Vaxtilə İraq-türkman ədəbiyyatının və elmi-ictimai fikrinin görkəmli nümayəndəsi Əbdüllətif Bəndəroğlu da etiraf etmişdi ki, “Qəzənfər Paşayevin “İraq-türkman folkloru” kita- bına bənzər bir kitab indiyə qədər nə İraq türkmanları tərəfin- dən, nə də İraq türkmanlarının folkloru ilə məşğul olan xarici alim və tədqiqatçılar tərəfindən yazılmamışdır”. Digər sahələri, fərqli coğrafiyaları əhatə edən və ya Azərbaycan ədəbiyyatına həsr olunmuş sanballı elmi əsərlərini yüksək qiymətləndirmək- lə bərabər, eyni zamanda, etiraf edilməlidir ki, professor Qə- zənfər Paşayev Kərkük ağırlıqlı görkəmli Azərbaycan ədəbiy- yatşünasıdır. O, Kərkük ağırlıqlı Azərbaycan ədəbiyyatşünaslı- ğının fədakar müəllifidir. “Əsərləri”nin yeddicildliyinə “Azər- baycan kərkükşünaslığının banisi” adlı sanballı bir ön söz yaz- mış akademik Tofiq Hacıyevin dəqiq ifadə etdiyi kimi, Qəzən- fər Paşayevin ardıcıl və mükəmməl tədqiqatları ilə “kərkükşü- naslıq elm sahəsinin yaranması” hadisəsi baş vermiş, kərkükşünaslıq “öz zilinə” çatmışdır. Fikrimcə, Azərbaycan kərkükşünaslığının yaradılması bütövlükdə elm tariximizin əhəmiyyətli hadisələrindəndir. Ayrı-ayrı vaxtlarda Kərkük mövzusunda yazılmış əsərlərini ilk dəfə olaraq toplu şəkildə bir yerdə əks etdirən yeddicildlikdəki tədqiqatlar ədəbiyyatşü- naslıq elmimizin kərküknaməsi kimi dərin mənaya malikdir. Kərkük sözünün etimologiyasından tutmuş Kərkük ellərində yaşayan türkmanların mənşəyinə, tarixinə, soykökünə, dil-ləh- cə xüsusiyyətlərinə, milli mənsubiyyətinə, əlaqələrinə, folklo- runa, etnoqrafiyasına və yazılı ədəbiyyatlarına, coğrafiyasına B i b l i o q r a f i y a 17 qədər hər nə varsa, hamısı haqqında Qəzənfər müəllimin əsər- lərində dəqiq, elmi cəhətdən əsaslandırılmış və zəhgin biliklər öz əksini tapmışdır. Bu qiymətli əsərlər möhtəşəm bir kərkük- şünaslıq ensiklopediyasının elmi-məlumat bazasını təşkil edə bilər. Qəzənfər Paşayev həmin zəngin ədəbi-tarixi məlumatla- rın, folklor nümynələrinin, etnoqrafik məlumatların bir çoxunu özü toplayıb, ilk dəfə elmi dövriyyəyə gətirmiş, həm də nəzəri cəhətdən dəyərləndirib qiymətləndirmişdir. O, Azərbaycan kərkükşünaslığının Fərhadıdır. Əksər məqamlarda Qəzənfər Paşayev bir neçə toplayıcının, mətnşünasın və tədqiqatçının işini təkbaşına görmüşdür. Yeddicildlik “Seçilmiş əsərlər”də xüsusi yer tutan “İraq-türkman folkloru” monoqrafik tədqiqatı “ölümsüz bir tarixə” sahib olan yarım milyondan çox əhalisi olan Kərkük elatının milli ruhunun ifadəsi kimi yaranmış folk- lorun toplanılması və tədqiqinə həsr olunmuş “şah əsərdir” (Bəndəroğlu). Müəllif İraq-türkman folklorunu “Azərbaycan folklorunun qüdrətli qolu” kimi görsə də, bu coğrafiyada for- malaşmış şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrinin özünəməxsus- luqlarını da müəyyən etmiş və təhlil edib dəyərləndirərək ümu- miləşdirmişdir. “İraq-türkman folkloru” monoqrafiyası İraq coğrafiyasındakı türkman folklorunun elmi cəhətdən ümumi- ləşdirilmiş salnaməsidir. Mövzu etibarilə bu əsəri daha da zən- ginləşdirən və tamamlayan “Kərkük folklorunun janrları” mo- noqrafiyası ilə birlikdə hər iki əsər Azərbaycan kərkükşünaslı- ğının elmi abidəsidir. Xalq şairi Rəsul Rzanın 1959-cu ildə Kərkükə səfərindən sonra ədəbi-ictimai fikrə ayaq açan Kərkük folkloru mövzusu Qəzənfər Paşayevin geniş həcmli, sistemli tədqiqatları sayəsində məxsusi bir elmi istiqamətə çev- rilmişdir. XX əsrin yetmiş-səksəninci illərindən etibarən İraq- türkman ədəbiyyatı nümunələrini ayrı-ayrı janrlar üzrə toplaya- raq kitablar halında ardıcıl olaraq nəşr etdirən Qəzənfər Paşa- yev Azərbaycan folklorşünasları üçün zəngin bir müqayisə və Qəzənfər Məhəmməd oğlu Paşayev 18 araşdırma bazası yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Bu zəmində meydana çıxan tarixi-filoloji tədqiqatların əsasında Qəzənfər müəllimin zəngin toplama materialları və tədqiqatları dayanır. Qəzənfər Paşayev kərkükşünaslığının bünövrəsi olan “Kərkük dialektinin fonetikası” monoqrafiyasından başlanan yolu ildən- ilə genişlənərək kərkükşünaslığın təməlinə çevrilən elmi əsər- lərlə daha da möhkəmləndirmişdir. Bizə görə “İraq-türkman folkloru” və “Kərkük folklorunun janrları” monoqrafiyaları ilə birlikdə “Kərkük dialektinin fonetikası” kitabları geniş mənada İraq-türkman dünyasının qiymətli trilogiyasıdır. Əhatəli və sis- temli araşdırmalarla yanaşı, həm də böyük bir sevgi ilə yazıl- mış “Kərkük dialektinin fonetikası” monoqrafiyası özünün də- rin qatları etibarilə orijinal bir “Kərkük dialektinin poetikası” təsiri bağışlayır. Tədqiqatçı İraq türkmanları dialektinin fonetik xüsusiyyətlərini öyrənmək əsasında bu zəngin şivədə poetik semantikanın özünəməxsusluqları haqqında da aydın elmi tə- səvvürün formalaşmasına zəmin hazırlamışdır. Yeddicildlik “Seçilmiş əsərlər”dəki “Könüldən-könülə yollar görünür”, ”Kərkük dünyası” bölməsində toplanan tədqiqatlar İraq- türkman ədəbiyyatının müxtəlif dövrlərinə, ayrı-ayrı ədəbi şəx- siyyətlərinə, Kərkük türkmanlarının şifahi və yazılı ədəbiyyatı- nın aktual məsələlərinə həsr olunmuşdur. Xüsusən, tədqiqatla- rındakı “İraq-türkman ədəbiyyatının altun çağı”, yaxud “Füzuli çağı” haqqındakı elmi araşdırmalar ümumtürk ədəbiyyatının həmin mərhələsinə dair təsəvvürlərin daha da dərinləşdirilmə- sinə xidmət edir. “Füzulinin məzarı haqqında şayiə və həqiqət” məqaləsindən dahi şairin tərcümeyi-halının bir çox səhifələrini öyrənmək mümkün olur. Görkəmli alim Nəsirəddin Tusinin tərcümeyi-halının İraq səhifələrinə də Qəzənfər Paşayevin araşdırmaları işıq salır. Bundan başqa, İraq-Azərbaycan ədəbi əlaqələrinin tarixi və inkişaf yolu məsələsi də elmimizə bu bölmədəki məqalələr vasitəsilə Qəzənfər Paşayev tərəfindən Yüklə 1,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|