Minarələrdən azan səsi gəlirdi: Namaza gedin! Namaza gedin! İbadət
yatmaqdan xeyirlidir!
Mən yatmırdım, gözlərimi yumub xalçanın üstündə uzanmışdım. Sərhəd
stansiyası olan Yalamanın qarşısında təhdid edən otuz min rus əsgəri
gözlərimin qabağından çəkilmirdi.
- Nino, - dedim. - Hava çox istidir. “Oyuncağımız” da bu cür istiyə
vərdiş etməyib. Sən də ki, ağacları, kölgəli yerləri və şırıltı ilə axan suları
sevirsən. Yay vaxtı Gürcüstana, valideynlərinin yanına getmək
istəməzdinmi?
- Yox, - deyə Nino ciddi cavab verdi.
Mən ona başqa bir söz demədim. Lakin Nino fikirli-fikirli qaşqabağını
tökdü.
- Biz birlikdə çıxıb getməliyik, Əli xan. Şəhər çox istidir. Axı sənin
Gəncədəki malikanən bağ-baxçalarla əhatə olunmuşdur. Gəl gedək oraya.
Ora sənin yurdundur, “oyuncağımız” da kölgədə yatıb yuxulaya bilər.
Mən buna etiraz edə bilməzdim. Ertəsi gün qatarla yola düşdük.
Vaqonumuz Azərbaycanın yeni dövlət gerbi ilə bəzənmişdi.
Gəncə dəmir yolu stansiyasından uzun, geniş və tozlu bir yol bizi şəhərə
aparırdı. Kilsə və məscidlər yastı evlərlə əhatədə idi. Şəhərin müsəlman və
erməni məhəllələrini biri-birindən suyu çəkilmiş bir çay ayırırdı. Mən
Ninoya yüz il bundan qabaq əcdadım İbrahim xanın rus gülləsi ilə
vurulub, can vermiş olduğu daşı göstərdim.
Malikanəmizin bayırındakı gölməçədə tənbəl camışlar uzanmışdılar.
Suyun içində yalnız onların başı görünürdü. Havada süd qoxusu vardı,
üzüm salxımlarının gilələri isə inək gözləri boyda idi. Kəndlilər başlarının
ortasını ülgüclə qırxdırmışdılar. Onların başlarının sağ və sol
tərəflərindəki uzun saçları qabağa daranmışdı.
Ağacların əhatəsində isə taxta eyvanlı balaca bir ev vardı.
“Oyuncağımız” atları, itləri və toyuqları görəndə gülümsədi.
Biz evi səliqəyə salıb, burada yerləşdik. Mən bir neçə həftəlik nazirliyi,
müqavilələri və sərhəd stansiyası olan Yalamanı yaddan çıxartdım.
Biz çəmənlikdə uzanıb yatırdıq. Nino da çəmənin acı saplaqlarını
çeynəyib atırdı. Onun günəşdən qaralmış sifəti Gəncə səması kimi aydın
və sakitlik içindəydi. Onun iyirmi yaşı var idi. Ona şərqli zövqü ilə
baxılsaydı, çox incə quruluşlu idi.
- Əli xan, bu “oyuncaq” mənimdir. Gələn dəfə oğlan olacaq, onu sən
götürərsən, təpə-təpə gəzdirərsən. Sonra “oyuncağın” gələcəyi üçün ən
incəliklərinə qədər planlar cızmağa başladı. Planda tennis, Oksford,
fransız və ingilis dilləri... daha nələr yoxdu. Tam Avropa nümunəsi...
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
Mən heç bir şey demədim. Çünki “oyuncağımız” lap balaca idi və
Yalamada otuz min rus əsgəri dayanmışdı. Biz çəmənlikdə böyük
ağacların kölgəsində xalça sərib yemək yeyərdik. Nino, camışların
uzandıqları gölməçələrdən bir az aralıdakı çayda çimirdi. Başlarında
balaca yumru papaqları olan kəndlilər bizə gəlir, xanlarına baş əyir və
səbətlərdə şaftalı, alma, üzüm gətirirdilər. Biz heç bir qəzet oxumurduq,
məktub da almırdıq. Dünya bizim üçün malikanəmizin sərhədində
qurtarırdı. Bura az qala Dağıstan qədər gözəl idi.
İsti yay günlərinin birində biz otağımızda oturmuşduq, birdən birə
uzaqdan dördnalla gələn bir atın nallarının səsini eşitdik. O dəqiqə eyvana
çıxdım. Qara çərkəz libası geymiş arıq bir adam atdan yerə hoppandı.
“İlyas bəy” deyə çığırdım və onu qarşılamaq üçün əlimi uzatdım. O,
salamımı almadı. O, neft lampasının işığında dayanmışdı, sifəti ağarmış,
yanaqları da çuxura düşmüşdü.
O təlaş içində “Ruslar Bakıya girdilər” dedi. Mən başımı tərpətdim, elə
bil bu əhvalat mənə çoxdan bəlli idi. Nino arxamda dayanmışdı. O,
yavaşca soruşdu:
- İlyas bəy, de görək, bu necə oldu?
Gecə Yalamadan rus əsgərləri ilə dolu qatarlar gəldilər. Onlar şəhəri
mühasirəyə aldılar və parlament təslim oldu. Qaça bilməyən bütün nazirlər
həbs olundular və məclis də dağıdıldı. Rus fəhlələri öz həmvətənlərinin
tərəfinə keçdilər. Bakıda bir nəfər də olsun əsgərimiz yox idi. Ordumuz isə
Ermənistan ilə sərhədə itirdikləri mövqelərdə durmuşdular. Mən könüllü
partizan dəstəsi yaratmaq istəyirəm.
Mən geri döndüm. Nino otaqda idi. Xidmətçilər də atları arabaya
qoşurdular. Nino bir yandan əşyaları yığır, bir yandan da öz ana dilində
“oyuncaqla” nə isə danışırdı. Sonra arabaya minib tarlaların içindən
keçdik. İlyas bəy yanımızca atla gedirdi. Uzaqda Gəncənin işıqları
görünürdü və bir anlığa keçmişlə indiki zamanın biri-birinə qaynaşdığını
hiss edən kimi oldum. Mərdəkan yolundakı qarpız bostanlarında belində
xəncər, üzü solğun və ciddi İlyas bəy, sakit qürurla dayanmış Nino gəlib
gözlərimin qabağında canlandı.
Gəncəyə gecə yarısı çatdıq. Küçələr narahat, həyəcanlı adamlarla dolu
idi. Erməni məhəlləsini müsəlman məhəlləsindən ayıran körpüdə atəş
açmağa hazır olan əsgərlər dayanmışdılar. Məşəllərdən hökumət binasının
üzərindəki yeni Azərbaycan bayrağına işıq saçırdı.
XXX
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
Gəncənin böyük məscidinin divarı yanında oturmuşdum. Məscidin
həyətində yorğun halda uzanmış əsgərlərə göz gəzdirdim. Çay tərəfdən
gələn pulemyotların səsləri məscidin həyətində də eşidilirdi.
Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin bir neçə günlük ömrü
qalmışdı.
Sonra həyətin bir küncündə oturub, keçmişin əbədiləşdirməli anlarını bir
daha tez-tələsik təlaşlı sətirlərlə dəftərimə qeyd edirdim.
Səkkiz gün bundan qabaq Gəncədə kiçik oteldə qaldığımız zaman mən
İlyas bəyə müraciət edib dedim:
- İlyas bəy, mən burada qalıram.
- Sən dəlisən, ağlını itirmisən, – deyə İlyas bəy cavab verdi.
Gecə saat üç idi. Nino yan otaqda yatırdı.
“Sən dəlisən, ağlını itirmisən” deyə İlyas bəy dediyi sözləri təkrar etdi və
otaqda gəzişməyə başladı.
Mən masanın baş tərəfində oturmuşdum və İlyas bəyin düşüncələrinə
əhəmiyyət vermirdim.
“Mən burada qalıram” təkrarən dedim. Könüllü partizan dəstələri
gələcəklər. Biz döyüşəcəyik. Mən, öz vətənimdən heç yana
qaçmayacağam.
Mən elə bil yuxuda danışırdım. İlyas bəy qabağımda dayanıb, kədərlə
tərs-tərs üzümə baxdı:
- Əli xan, mən səninlə bir yerdə məktəbə getmişik və böyük
tənəffüslərdə rus uşaqları ilə dalaşmışıq. Sən Naçararyanın maşınının
arxasınca düşdüyün zaman, mən sənin ardınca çapırdım. O gecə Ninonu
atımın yəhərinə oturdub evinə mən aparmışdım. Sisianaşvili darvazasının
yanında başı pozuq rus əsgərlərinə qarşı bir yerdə vuruşmuşuq. Amma
indi sən buradan çıxıb getməlisən. Ninonun və özünün yaxşılığı üçün və
bəlkə də bir daha sənə ehtiyacı olacaq vətənin naminə buradan getməlisən.
- İlyas bəy, sən burada qalırsansa, mən də qalıram.
- Mən burada ona görə qalıram ki, dünyada heç kimim yoxdur, təkəm.
Mən burada qalıram ona görə ki, mən zabitəm, əsgərləri döyüşə aparmağı
bacarıram və iki vuruş keçirmişəm. Bu iki vuruşda böyük təcrübə
toplamışam. Odur ki, inadlıq eləmə Əli xan, İrana get.
İrana da, Avropaya da gedə bilmərəm.
Mən pəncərəyə yaxınlaşdım. Bayırda məşəllər yanır və hər tərəfdən silah
şaqqıldamaları eşidilirdi.
- Əli xan, Cümhuriyyətimizin heç səkkiz günlük də ömrü qalmayıb. Mən
laqeydliklə başımı tərpətdim. Küçədən əlləri silahlı adamlar keçirdilər.
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
Yan otaqda ayaq səsi eşidib üzümü o tərəfə çevirdim. Nino gözləri
yuxulu-yuxulu qapıda durmuşdu.
- Nino, - dedim, – Tiflisə axırıncı qatar iki saatdan sonra gedir.
- Bəli, biz gedirik, Əli xan.
- Yox, sən uşaqla gedirsən. Mən isə sonra gələcəyəm. Mənim hələ ki,
burada qalmağım gərəkdir. Amma sənin getməyin vacibdir. İndi Bakıda
vəziyyət keçən dəfə olduğu kimi deyil. Vəziyyət tamamilə başqa cürdür.
Ona görə də sən burada qala bilməzsən. Nino, indi sənin körpən var.
Küçələrdə məşəllər yanırdı. İlyas bəy də başını aşağı salıb otağın
küncündə dayanmışdı.
Birdən Ninonun gözlərindən yuxu silindi. O, yavaş-yavaş pəncərəyə tərəf
gedib, bayıra baxdı. Sonra İlyas bəyə tərəf baxdı və otağın ortasına gəlib,
başını aşağı əydi.
- Bəs oyuncaq? - dedi. Bizim körpəmiz var, bizimlə getmək istəmirsən?
Gedə bilmirəm, Nino.
- Sənin ulu baban Gəncə körpüsündə şəhid olmuşdu. Mən bunu tarix
imtahanından bilirəm.
Nino qəflətən can verən yaralı bir heyvan kimi nalə çəkib yerə sərildi.
Onun gözləri qupquru idi, lakin bədəni tir-tir titrəyirdi. O, fəryad edərkən,
İlyas bəy otaqda dayanmayıb eşiyə atıldı.
- Nino, mən bir neçə gündən sonra sizin dalınızca gələcəyimə söz
verirəm. Nino hələ də fəryad içində idi. Küçələrdə camaat can verən
cümhuriyyətin coşqun himnini oxuyurdular.
Nino birdən susdu və gözlərini mənə zillədi. Sonra ayağa durdu. Mən
çamadanı götürdüm. Qundaqdakı “oyuncaq” qucağımda idi. Biz evin
pilləkənlərindən səssiz-səmirsiz aşağı endik. İlyas bəy maşında bizi
gözləyirdi. Biz, adamlarla dolu olan küçələrdən keçərək dəmir yol
stansiyasına getdik.
- Üç, dörd gün döz, - deyə İlyas bəy Ninonun sakitləşdirirdi. Yalnız üç-
dörd gün. Ondan sonra Əli xan yenə də yanınızda olacaq.
Nino sakitcə “bilirəm” – dedi. Biz əvvəl Tiflisdə qalacayıq, sonra da
Parisə gedəcəyik. Bizim bağçalı bir evimiz olacaq, ikinci uşağımız da
oğlan olacaq.
- Bəli, Nino, bax elə bu belə də olacaq...
Mənim səsim aydın və inamlı idi. Nino əlimi sıxdı, sonra baxışlarını
uzaqlara çevirdi.
Dəmir yol relsləri uzun ilanlara bənzəyirdi. Qatar qaranlıqların içindən
əjdaha kimi çıxaraq perona yaxınlaşdı.
Nino məni tələsik öpdü.
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
- Salamat qal, Əli xan. Üç gündən sonra görüşərik.
- Əlbəttə, Nino orada görüşərik, sonra oradan da Parisə gedəcəyik.
Nino gülümsədi. Mən peronda dayanmışdım. Elə bil qapqara asfalta
mıxlanmış kimi yerimdən tərpənə bilmirdim. İlyas bəy onları vaqona
apardı. Nino kupenin pəncərəsindən bayıra baxırdı. Nino hürkmüş balaca
bir quş kimi sakit idi. Qatar yavaş-yavaş hərəkət etdiyi zaman Nino əl
elədi. İlyas bəy də qatardan yerə hoppandı.
- Biz şəhərə qayıtdıq. Mən bir neçə gün ömrü qalan respublikamız
barədə fikirləşirdim.
Səhər açılırdı. Ətraf kəndlərdən kənd sakinləri gizli saxladıqları
pulemyotları və başqa hərbi sursatları özləri ilə gətirirdilər. Şəhər silah
anbarına bənzəyirdi. Çayın o biri tərəfində yerləşən erməni məhəlləsindən
ara-bir güllə səsi eşidilirdi. Çayın o tayı artıq Rusiya torpağı idi. Qırmızı
süvari dəstələri sel kimi ölkəni bürümüşdülər.
Şəhərdə birdən-birə qalın qaşlı, qartal burunlu və gözləri çuxura düşmüş
bir adam peyda oldu. Bu şahzadə Mansur Mirzə Qacar idi. Bu adamın kim
olduğunu və haradan gəldiyini heç kim bilmirdi. O, İran taxtını əlində
tutan Qacarlar sülaləsindən idi və onun papağının qabağında bir gümüş
Aslan gerbi parıldayırdı. Özünü böyük Ağa Məhəmmədin varisi hesab
edən bu adam rəhbərliyi əlinə aldı. Rus alayları Gəncəyə doğru axmağa
başlamışdı. Şəhər Bakıdan gələn qaçqınlarla dolu idi. Onlar nazirlərin
güllələnməsindən, parlament deputatlarının həbsə alınmasından və
adamların bellərinə daş bağlanıb Xəzər dənizinin ən dərin yerlərinə
atılmasından danışırdılar.
Təzə Pir məscidini indi kluba çeviriblər. Qala divarları yanında namaz
qılmaq istəyən Seyid Mustafanı rus əsgərləri döydülər. Sonra onun
qollarını bağlayıb ağzına donuz əti dürtüblər. Bundan sonra Seyid Mustafa
İrana, Məşhəddəki əmisinin yanına qaçmağa müvəffəq oldu. Onun atasını
ruslar öldürmüşdülər.
Bu xəbəri gətirən Arslan Ağa mənim qabağımda dayanıb payladığım
silahlara baxırdı.
- Əli xan, mən də sizinlə birlikdə vuruşmaq istəyirəm.
- Sən? Ay mürəkkəbə bulaşmış donuz çoşqası, sən də vuruşmaq
istəyirsən?
- Mən donuz balası deyiləm, Əli xan. Mən də hamı kimi öz vətənimi
sevirəm. Atam Tiflisə qaçdı. Mənə də bir silah ver.
Onun sifəti ciddi idi, gözlərini döyə-döyə üzümə baxırdı. Ona bir neçə
silah verdim. O, mənim komandanlığım altında körpünün başında vuruşan
dəstəyə qoşuldu. Rus əsgərləri körpünün o tayındakı küçələri tuturdular.
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
Biz günəşin qızmar istisində əlbəyaxa döyüşünə girişdik. Qarşımda enli
sifətləri və parıldayan üçkünc süngüləri gördüm. Birdən birə məni vəhşi
bir qəzəb bürüdü.
Süngülərimizi kəmərimizin səviyyəsinə endirdik. Qanla tər bir-birinə
qarışmışdı. Mauzerimin dəstəyindən tutub lüləyini yuxarı qaldıranda bir
güllə çiynimi sıyırdı. Atdığım güllənin zərbəsindən bir rus əsgərinin
kəlləsi partladı. Onun beyninin parçaları küçənin tozuna töküldü.
Xəncərimi sıyırıb bir əsgərin üstünə cumarkən, Arslan Ağanın bir rus
əsgərinin gözünə xəncər soxduğunu gördüm.
Uzaqlardan şeypurçuların səsləri gəlirdi. Biz bir küçənin tinində yerə
uzanıb, erməni evlərini selləmə atəşə tuturduq. Gecələr sürünə-sürünə
körpünün üstündən şəhərə qayıdırdıq. Üstünə patrondaş taxmış İlyas bəy
körpüdə oturub pulemyotun yerini müəyyən edirdi.
Biz məscidin həyətinə getdik. İlyas bəy ulduzların işığında uşaq ikən
dənizə çimməyə getməsindən, orada üzərkən burulğana düşüb az qala
batmağından və son dəqiqələrdə necə xilas olduğundan mənə danışdı.
Onun danışdıqlarından sonra şorba içdik, sonra da şaftalı yedik. Arslan
Ağa da yanımızda oturmuşdu. Onun tökülmüş dişlərinin yerindən qan
sızırdı. Gecə bir müddət tir-tir əsərək yanıma soxuldu.
- Qorxuram, Əli xan. Mən çox qorxağam.
- Elə isə silahı yerə qoy, otlaqlardan keçib Pula çayına çatarsan və çayı
keçib Gürcüstana yollanarsan.
- Mən bunu edə bilmərəm, çünki mən də o birilər kimi vətənimi sevirəm.
Mən ona daha bir şey demədim. Sübh açılana yaxın uzaqdan top səsləri
gəlməyə başladı. İlyas bəy əlində durbin məscidin minarəsində Qacarlar
nəslindən olan şahzadə Mansurun yanında dayanmışdı. Minarədə dövlət
bayrağı dalğalanırdı və kim isə Turan dövlətinin himnini oxumağa başladı.
Sifəti meyit sifəti kimi ağarmış, gözləri xəyallı bir nəfər adam dedi:
“Eşitmişəm ki, İranda Rza adlı bir nəfər peyda olub. O, minlərlə hərbçiləri
başına toplayıb onlara komandanlıq edir. Ankarada da Mustafa Kamal
ətrafında böyük bir ordu toplayıb. Biz əbəs yerə vuruşmuruq. İyirmi beş
min əsgər bizim köməyimizə gəlir”.
- Yox, - dedim. İyirmi beş min nəfər yox, iki yüz əlli milyon nəfər adam,
bütün dünya müsəlmanları bizim harayımıza gəlirlər. Amma onların
vaxtında buraya gəlib-gəlməmələrini ancaq Allah bilir.
Mən körpüyə tərəf gedib pulemyotun arxasına keçdim. Sonra güllələr
barmaqlarımın arasından təsbeh dənələri kimi sürüşməyə başladı. Arslan
Ağa da yanımda oturub pulemyotuma güllə doldururdu. Onun rəngi
qaçmışdı, lakin gülümsəyirdi. Rusların tərəfində hərəkət hiss olunan kimi
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
mənim pulemyotum fasiləsiz şaqqıldayırdı. Qarşı tərəfdə hücum şeypuru
çalındı. Haradasa o yanda, erməni evlərinin arxasında Budyonnı marşının
səsi gəldi. Başımı qaldırıb aşağı baxanda körpünün altında qurumuş və
susuzluqdan çatlamış çay yatağını gördüm. Rus əsgərləri meydançanı
keçərək, aşağı əyilib, nişan alır və atəş açırdılar. Onların atdıqları güllələr
körpüyə dəyirdi. Mən bu hücuma qızğın bir atəşlə cavab verdim. Rus
əsgərləri oyuncaq kimi yerə sərilirdilər. Lakin, kəlləsi üstə çay sahilindəki
tozların üstünə yuvarlanan əsgərləri yeniləri ilə əvəz edirdilər. Onların sayı
minlərcə idi. Tənha qalmış pulemyotun şaqqıltısı Gəncə körpüsündə çox
zəif səslənirdi.
Birdən Arslan Ağa balaca uşaq kimi nalə çəkib qışqırdı. Olduğum yerdən
onun tərəfinə baxdım. O, körpünün üstündə üzüquylu sərilib qalmışdı,
onun ağzından qan gəlirdi. Mən təkrar pulemyotun düyməsini basdım.
Güllələr rus əsgərlərinin başına yağış kimi yağırdı. Şeypur səsi onları
yenidən hücuma qaldırdı.
Papağım çaya düşdü: bəlkə ona güllə dəymişdi, bəlkə də əsən külək onu
başımdan uçurmuşdu.
Mən bir anda pencəyimlə köynəyimin yaxasını açdım.
Düşmənlə mənim aramda yalnız Arslan Ağanın meyiti durmuşdu.
Deməli, insan qorxaq olsa da vətəni uğrunda qəhrəmancasına vuruşaraq
ölə bilərmiş.
Qarşı tərəfdə şeypur səsləri əsgərləri geri çağırırdı. Pulemyotu
susdurdum və mən tər içində, körpünün üstündə oturub, əvəz edilməmi
gözləyirdim. Onlar gəldilər. Yöndəmsiz və ağır adamlar Arslan Ağanın
meyitini sipər kimi pulemyotun qabağına qoydular...
İndi mən burada, məscid divarının kölgəsində oturub, qaşıqla şorbanı
içirdim. Məscid həyətinin girişində şahzadə Mansur dayanmışdı, İlyas
bəy* də əyilib xəritəyə baxırdı. Bir neçə saatdan sonra mən yenidən
körpünün üstündə dayanıb mövqe tutmalı idim. Bilirdim ki, Azərbaycan
Cümhuriyyətini yalnız bir-neçə günlük ömrü qalıb...
Mən ulu babam İbrahim xan Şirvanşirin xalqın azadlığı uğrunda canını
verdiyi sahilə şeypur səsi yenidən çağıranadək yatmaq istəyirəm.
“Əli xan Şirvanşir altıya on beş dəqiqə işləmiş Gəncə körpüsündə,
pulemyot arxasında tutduğu mövqeyində həlak oldu. Onun meyiti
körpüdən qurumuş çayın yatağına düşmüşdü. Bədənini səkkiz güllə dəlik-
deşik etmişdi. Cibindən xatirə dəftəri çıxdı. Allah imkan versə, bu dəftəri
onun arvadına çatdıracağam. Biz səhər erkən, rus qoşunları sonuncu
hücuma keçməzdən bir az əvvəl onu məscidin həyətində dəfn etdik.
Cümhuriyyətimizin ömrü Əli xan Şirvanşirin ömrü kimi sona çatdı”.
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
- -----------------
http://ekitabxana.com sayt
ı
ndan yükl
ə
nilib
Dostları ilə paylaş: |