Microsoft Word risale1-22. 01. 2013. doc
Yüklə 2,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11. Xarici valyutaların alış-verişi
- 12. Artıq götürmək
- İkinci müqəddimə
375
Məsələ 22: Həvalənin qisimləri və onun şəriət hökmlərində qeyd olu- nanlar eynilə şəxslərə verilən həvalədə də doğrudur. Belə ki, şəxs müəyyən bir məbləği bir şəxsə verib, ondan başqa bir şəhər üçün həvalə ala bilər və yaxud müəyyən bir məbləği bir şəxsdən alıb, onu başqa bir şəxsə həvalə ve- rərək, bunun müqabilində də əmək haqqı alsın.
sı arasında heç bir fərq yoxdur. Birincisi belə ola bilər ki, həvalə edilən şəx- sin yanında maliyyə hesabı olsun, ikincisi odur ki, belə olmasın.
Bəzən banklar ona əmanət olaraq qoyulan pul sahibləri arasında püşk atır və onları banka daha çox pul qoymağa təşviq etmək üçün adları çıxan şəxslərə müəyyən mükafat və hədiyyələr verir. Bankların bu işi düzgündürmü? Məsələ 24: Bu məsələnin bir qədər izaha ehtiyacı vardır. Belə ki, əmanət qoyan şəxslər əmanət qoyma işini püşk atmaqla şərt etməyiblərsə və banklar sadəcə olaraq onların təşviq edilməsi, banklara daha çox pul qoyulması və başqalarının hesab açmağa təşviq edilməsi üçün bu işi görmüşdürsə, həm bu işi, həm də püşkdə adları çıxanların həmin mükafatları alması caizdir. Amma müştərək, yaxud dövlət bankları olarsa, onları alıb istifadə etmək üçün şəriət hakimindən icazə almalıdır. Lakin bank xüsusi olarsa, hədiyyələri alıb onlar- dan istifadə etmək caizdir və şəriət hakiminə müraciət etməyə ehtiyac yoxdur. Amma banka pul qoyanlar öz pul qoymalarını borc müqaviləsi və bu kimi müqavilə əsnasında püşk atmaqla şərt etsələr, bank da bu şərti icra etmək məqamında püşk atarsa, bu iş caiz deyildir. Eləcə də bu halda adına püşk çıxmış şəxsin hədiyyələri alması şərtə sadiq qalmaq ünvanı ilə olsa, caiz deyil, amma bu şərt olmasa, caizdir.
Bank xidmətlərindən biri də öz alıcısının nümayəndəsi olaraq vekselin hesaba köçürülməsidir. Belə ki, onun vaxtı çatmazdan əvvəl bank, vekseli imza edən şəxsin vaxtın çatmasından və onun miqdarından xəbərdar edir ki, onu ödəmək üçün hazırlaşsın. Bank vekselin məbləğini əldə edəndən sonra onu öz alıcısının hesabına köçürür və yaxud nağd olaraq ona verir, əvəzində isə əmək haqqı alır. Həmçinin bank öz alıcısının nümayəndəsi kimi, qəbzin hesaba köçürülməsi ilə əlaqədar onun şəhərində, yaxud başqa şəhərdə bu işi görür, qəbz əlində olan şəxs onun hesaba köçürülməsini istəmədiyi vaxt onun tərəfindən nümayəndə kimi hesaba köçür və bu xidmətin müqabilində muzd alır.
haqqı almasının bir neçə surəti vardır: 376
1. Vekselden istifadə edən onu həvalə edilməyən banka verir, müəyyən qədər əmək haqqı vermək müqabilində həmin məbləğin hesaba köçürülməsi- ni istəyir. Zahirən, bu xidmət və onun müqabilində əmək haqqı almaq caizdir; bu şərtlə ki, bank yalnız vekseli hesaba köçürsün. Lakin onun ribalı qazancını hesaba köçürmək caiz deyildir. Bu iş müqabilindəki əmək haqqını fiqhi (hü- quqi) baxımdan “cüalə” hesab etmək olar ki, bunun əsasında tələbkar öz tələ- binin hesaba köçürülməsini bank yolu ilə istəyir. 2. Vekseldən istifadə edəni onu həvalə edilən banka təqdim edir, lakin bank onu imza edən şəxs qarşısında borclu deyil və yaxud ona həvalə edilən puldan başqa bir pul borcludur. Belə olan halda, bankın bu həvaləni qəbul etməsi müqabilində (əvvəlki halda qeyd olunan şərtlərlə yanaşı) əmək haqqı alması caizdir. Çünki borclu olmayan şəxsin həvaləni qəbul etməsi və yaxud həvalədə qeyd olunan şey- dən başqa bir cinsə borclu olsa, vacib deyildir. Buna görə də, bu haqdan gü- zəştə getmək və xidmət işlərini yerinə yetirmək üçün bir şey almağın eybi yoxdur.
verməyə işarə edərək onu banka həvalə edir ki, vaxtı çatdıqda, onun hesabın- dan çıxılsın və həmin məbləğ vekselə malik olan şəxsin hesabına köçürülsün və yaxud nağd olaraq ona verilsin. Burada vekseli imzalayan öz tələbkarını özünün borclu olduğu banka həvalə etmiş olur. Həvalə edilənin (bankın) bu həvalə ilə razılaşması lazımdır və bank tərəfindən onun qəbul olunmadığı halda, nüfuzlu deyildir. Deməli, banka bu həvalənin, eləcə də həvalə verənin borcunu ödəmək müqabilində müəyyən qədər zəhmət haqqı alması caizdr.
Bankların işlərindən biri də xarici valyutaların alış-verişi, eləcə də öz alı- cılarının, xüsusilə xarici mal gətirən alıcıların ehtiyaclarını təmin etmək üçün kifayət qədər valyuta dəyişdirmək və valyuta alverini icra etməkdir ki, nəti- cədə valyutanın alış və veriş qiymətlərinin fərqli olmasından qazanc əldə edir.
Məsələ 26: Valyutanın bazar qiymətinə və yaxud ondan az, ya da daha artıq qiymətə alveri istər nağd olsun, istərsə də müddətli (nisyə), düzgündür.
Bankda cari hesabı olan hər bir şəxs, qoyduğu puldan artıq olmayan məbləği oradan götürə bilər. Bəzən bank etimad etdiyi bəzi hesab sahiblərinə malik olduqları puldan artıq götürməyə icazə verir. Bu işə “artıq götürmə” – deyilir. Bank bu yolla özü üçün müəyyən məbləğdə qazanc nəzərdə tutur.
377
Məsələ 27: Artıq götürmək, həqiqətdə əlavə qazanc qaytarmaq məqsədi ilə bankdan borc götürməkdir və nəticədə ribalı və haram borcdur. Bankın əlavə məbləğdən tələb etdiyi qazanc ribalı və haram qazanclardan sayılır. Əlbəttə, əgər bank müştərək və ya dövlət bankı olsa, onların əlavə götür- mək borc ünvanı ilə yox, əksinə şəriət hakiminin icazəsi ilə sahibi bilinmə- yən malını əldə etmək məqsədi ilə olsa, eybi yoxdur. 13. Barat vekseli Bir neçə müqəddimə:
dən:
1. Alver bir əvəz müqabilində malın özünü alıcının mülkiyyətinə keçir- məkdir. Halbuki borc “misli” olduqda malın mislini, “qiymət”i olduqda isə qiymətini ödəməyə iltizam verməsi müqabilində malı mülkiyyətə keçirməyə deyilir.
1
gün, artıq alınan hissə isə batildir.
alverdə belə deyildir, ölçü və çəki ilə satılan əşyalarda (peymanə və yaxud çəki ilə alış-veriş olunan əşyalarda) əgər bir cinsdən olsalar, artıq alınan müt- ləq şəkildə haramdır. Əgər cinsləri müxtəlif olsa, yaxud ölçü və çəki ilə satı- lanlardan olmasa, bu halda alış-veriş nağd olarsa, artıq alınan riba deyil və alış-veriş düzgündür. Lakin alış-veriş müddətli olsa, məsələn, 100 yumurtanı sonradan təhvil verəcəyi 110 yumurtaya satsa, yaxud 20 kq düyünü bir aydan sonra təhvil alacağı 40 kq buğdaya satsa, bu alış-verişin ribalı olmaması mü- bahisəlidir, vacib ehtiyata əsasən, ondan uzaq olmaq lazımdır.
onların artığına, ya əskiyinə satılması, yaxud dəyişdirilməsi bir cinsdən ol- madığı təqdirdə, nağd və nisyə olarsa, caizdir. Lakin bir cinsdən olarsa, onla-
1 Bəzən iddia olunur ki, alverin borcla digər cəhətdən də fərqi vardır. Belə ki, alverdə əvəz və onun qarşısında verilən mal müxtəlif olmalıdır və onsuz alver gerçəkləşmir. Halbuki borcda belə bir fərq lazım deyildir. Nəticədə digər bir şəxs 100 manatı 110 manata müştərinin adına satırsa, o ikisinin arasında fərq olmalıdır. Məsələn, fərz edək ki, biri Azərbaycan manatı, digəri isə Türk- mənistan manatı olsa, əgər hər ikisi Azərbaycan manatı və hər ikisi eyni növdən və eyni çapdan olarsa, alver formasında olan borcdur. Bir cinsdən olduqlarına görə artıq alınan haram sələmdir. Lakin bu söz aydın deyildir. Çünki əvəz olaraq verilən iki şeyin arasında fərqin gerçəkləşməsi üçün alverin inşa olunması zamanı bu ikisinin fərqli olması kifayətdir. Məsələn, malın əvəzində verilən şəxsə onun əvəzi isə boynunda külli ola bilər. Bundan əlavə, bu nəzər 20 kq buğdanı nisyə surətində olan alverin düzgün olmasını lazım tutur. Halbuki bunun ribasız borc olduğu iddia olunur, baxmayaraq ki, alver surətində olsa da, deyənin sözü bunu etiraf etdiyi kimi, bu hal iki misldən birini hökmdən olandan artığa satmaqdır ki, bu da riba və haramdır.
Yüklə 2,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|