Microsoft Word risale1-22. 01. 2013. doc
Yüklə 2,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Üçüncü müqəddimə
- Məsələ 28
378
rın artığına satılması, yalnız nağd olduqda caizdir. Onların nisyə satılması isə yuxarıda qeyd olunduğu kimi, mübahisəlidir. Buna əsasən, misal üçün, on Azərbaycan manatını borc verən şəxs öz bor- cunu ondan az, məsələn, doqquz nağd manata sata bilər. Həmçinin onu öz qiy- mətindən az olan başqa pula, məsələn, doqquz Türkmənistan manatına nağd olaraq satması caizdir, nisyə satması isə caiz deyildir. Bu şərtlə ki, onun tələb vaxtı çatsın. Çünki vaxtı çatmamış tələbi müəyyən borca satmaq caiz deyildir.
(əskinaslar kimi) maliyyə etibarı yoxdur və sadəcə olaraq borcu isbat edən sənəd hesab olunur və bunu göstərir ki, onda dərc olunan məbləğ onu imza edən şəxsin üzərində və verkselin adına çıxarılan şəxsə aiddir. Buna əsasən, alış-verişlər onların üzərində cərəyan etmir, əksinə, həmin malların üzərində cərəyan edir ki, bu vərəqlər onların göstəricisidir. Həmçinin əgər alıcı satıcı- ya barat, yaxud veksel versə, malın qiymətini ödəmiş olur. Buna görə də, əgər həmin sənəd itsə, yaxud satıcının yanında tələf olsa, onun malından tə- ləf olmur və alıcı borcdan xilas olmur. Amma əskinas versə, onun hər qiy- mətini ödəmişdir və tələf olduqda da, satıcının malından tələf olur. Məsələ 28: Vekseller iki növdür: 1. Həqiqi borcları göstərən vekseller; belə ki, onu imzalayan şəxs vekse- lin adına yazıldığı şəxsə borclu olur. 2. Qeyri-həqiqi (zahiri) borcu göstərən veksellər. Birinci halda tələbkar borclunun boynunda olan öz müddətli tələbini nağd olaraq ondan az məbləğə sata bilər. Məsələn, əgər onun alacağı 100 manat olsa və onu 90 manata nağd olaraq satsa (əlbəttə, onun müddətli satışı caiz deyildir, çünki borcun borca satışı qəbilindən sayılır) və bundan sonra bank və yaxud başqa şəxs borcludan (vekseli imzalayandan) almağa haqqı olduğu zaman onun qiymətini tələb edə bilər. İkinci halda isə qeyri-həqiqi (zahiri) olan tələbkar üçün vekseli satmaq caiz deyildir. Çünki həqiqətdə heç bir borc mövcud deyil və onu imzalayan şəxsin “zimməsi” də məşğul deyil, sadəcə olaraq endirmə məqsədi daşıyır. Odur ki, “dostluq vekseli” adı ilə məşhurdur. Bununla belə, onun endirilməsini başqa şəkildə qanuni hesab etmək olar. Belə ki, vekseli imzalayan şəxs istifadə edən şəxsi vəkil edir ki, vekselin miqdarını imzalayanın “zimmə”sində başqa pula və onun qiymətindən ucu- zuna satsın. Məsələn, əgər veksel 50 İraq dinarı dəyərində olsa və onun həqi- qi dəyəri 1100 manat olsa, istifadə edən imzalayan şəxsin tərəfindən vəkil olaraq 50 İraq dinarı onun zimməsində 1000 manata satır. Bu alverdən sonra vekseli imzalayan şəxsin zimməsi 50 İraq dinara məşğul olur və imzalayanın mülkü olan 1000 manatdan istifadə edən onu alır. Sonra istifadə edən şəxs 1000 manatı imzalayanın vəkili olaraq öz boynunda olan 50 İraq dinarın mü- qabilində onun özünə satır. Nəticədə onun zimməsi imzalayan şəxs üçün imzalayanın banka borclu olduğu 50 İraq dinar miqdarında borclu olur. 379
Lakin bu yolun az faydası vardır. Çünki yalnız o yerdə faydalıdır ki, en- dirim xarici valyuta ilə baş versin. Ölkə daxilində işlənən pullara gəldikdə isə heç bir təsiri yoxdur. Çünki onun alverlə təshih olunması – sayla alverdə artığına satmağın iradlı olduğuna diqqət yetirməklə – mümkün deyildir. Amma bankda zahiri vekselin qiymətinin borc olaraq endirilməsi belədir ki, borc alan və vekseldən istifadə edən vekselin rəsmi qiymətindən az olan bir məbləği bankdan borc alsa və bankı vekseli imzalayana (ki, borclu deyil- dir), onun bütün qiymətinin hamısını köçürmək üçün həvalə etsə, bu riba və haramdır. Çünki bankın vekselin məbləğinin bir miqdarının azaldılması şərti həqiqətdə artıq qazanc almaqdır və bu, haramdır. Hətta bu artıq alınan hissə möhlət müqabilində olmasa, əksinə borcun qeydə alınması və onun əldə edilməsi kimi, müəyyən bank əməliyyatlarının icrası müqabilində olsa belə, haramdır. Çünki borc verənin borc alana haqqı yoxdur ki, onun üçün maliy- yə gəliri olan şərt qoysun. Yuxarıdakı hökm xüsusi banklara aiddir. Müştərək və yaxud dövlət banklarına gəldikdə isə, ribadan xilas olmaq üçün belə etmək olar ki, istifadə edən vekseli endirim edərkən satış və borc məqsədində olmasın, əksinə onun məqsədi sahibi məlum olmayan bir mal əldə etmək olsun. Bu halda şəriət ha- kiminin icazəsi ilə onu almaq, sonra istifadə etmək olar. Hər zaman müddə- tin axırında bank vekseli imzalayana müraciət etsə və onun qiymətini ödə- məyə vadar etsə, imzalayan da ödədiklərinin əvəzini almaq üçün istifadə edənə müraciət edə bilər; əgər onun istəyi ilə imzalamış olsa. 14. Bankda işləmək Bank əməliyyatı iki qisimdir:
icra olunmasında nümayəndəlik, onları qeydə almaq, şəhadət vermək və ala- nın xeyrinə olaraq artıq ribalı qazanc almağı misal göstərmək olar. Həmçinin ribalı alış-verişlər olan şirkətlərin alış-verişləri ilə əlaqədar əməliyyatlar və yaxud şərab ticarəti ilə məşğul olanlar, onların paylarını satmaq, onlar üçün akredetiv açmaq haram əməliyyatlardan hesab olunur. Bu əməliyyatların hamısı haramdır və belə bölmələrdə işləmək caiz deyil və zəhmət haqqı almaq da olmaz. 2. Yuxarıda qeyd olunan əməliyyat müstəsna olmaqla, caiz olan bank əməliyyatlarında işləmək və əmək haqqı almaq caizdir. Məsələ 29: Əgər ribalı alış-verişdə artıq verən müsəlman olmasa, istər xarici bank olsun, istərsə də başqası, bu halda, qeyd olunduğu kimi, bu artıq hissəni almaq müsəlmana caizdr. Nəticədə belə ribalı alış-verişin icrası ilə əlaqədar bank əməliyyatları bölməsində və sair yerlərdə işləmək caizdir. Məsələ 30: İslam ölkələrindəki dövlət banklarında və yaxud müştərək banklarda mövcud olan əmlak sahibi bilinməyən əmlak sayılır ki, şəriət Yüklə 2,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|