Microsoft Word riyaziyyatin tedrisinde umumilesdirme 2009. doc
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
_____________Milli Kitabxana_____________ 156
vasitələrinin seçilməsi həmçinin şagirdlərin yaş və fərdi xüsusiyyətləri ilə şərtlənir. Aşağı siniflərdə induktiv, yuxarı siniflərdə isə deduktiv mühakiməyə üstünlük verilir. Üsulun seçilməsi məktəbin konkret şəraitindən və müəllimin ümumiləş- dirməni nə dərəcədə mənimsəməsindən də asılıdır. Riyaziyyatın tədrisində ümumi- ləşdirmə didaktikanın təlim üsulları haqqında ümumi göstərişini riyaziyyatın xüsu- siyyətlərinə uyğun şəkildə həyata keçirməklə öyrənilməlidir. Riyaziyyatın xüsusiy- yətlərini nəzərə alaraq ümumi təlim metodlarını konkretləşdirmək və formasını dəyişməkdən əlavə bunları riyaziyyatın özündə istifadə edilən idrak əməliyyatları ilə tamamlamaq da bu fənnin tədrisi metodikasının mövzusuna daxil olan məsələdir. Elmi metodların təlimdə əks olunmasının qoyulması problemi tamamilə qanunidir. Birincisi, təlimin məqsədinə təkcə müəyyən elmi faktlar məcmusunun mənimsənilməsi deyil, habelə elmdə istifadə edilən, bu faktlara nail olma metodları daxildir. İkincisi, elmi tədqiqat metodları bu elmdə yeni biliklər qazanmaq metodudur, təlim metodları – bu təlim (idrak) fəaliyyətində yeni bilikləri mənimsəmək metodudur. Odur ki, təlim üsulları, baxılan elmdə istifadə olunan idrak metodlarını əks etdirməlidir. Riyaziyyatın özünün metodlarının inikası olan xüsusi təlim metodları şagirdlərin riyazi təfəkkürünün inkişafında mühüm yer tutur. Belə təfəkkür bir tərəfdən riyaziyyatın müvəffəqiyyətlə mənimsənilməsi üçün lazımdır, digər tərəfdən isə riyaziyyatın ümumi didaktik üsullarla məqsədəuyğun öyrənilməsi təfəkkürün inkişafı üçün geniş imkanlar yaradır. Beləliklə, riyaziyyatın öyrənilməsinin üsulları sistemi didaktikanın hazırladığı və riyaziyyatın xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılmış ümumi üsullardan və bu elmin özündə istifadə edilən, əsas idrak metodlarının inikası olan, xüsusi üsullardan ibarətdir. Riyaziyyatın tədrisində ümumiləşdirmə də şagirdlərin idrak fəaliyyətidir. Psixologiyada bu fəaliyyətin üç əsas komponenti öyrənilir: 1) ümumi məntiq təfəkkür priyomları; 2) əqli fəaliyyətin xüsusi (baxılan halda riyaziyyat üçün) priyomları; 3) biliklər sistemi Ümumi – məntiq təfəkkür priyomlarına induksiya və deduksiya, analiz və sintez, analogiya, ümumiləşdirmə və mücərrədləşdirmə, xüsusiləşdirmə, _____________Milli Kitabxana_____________ 157
konkretləşdirmə, təsnifat aiddir. Bu priyomlar istənilən məzmunda, şərh edilə və mənimsənilə bilər. Lakin onların riyaziyyatın tədrisində tətbiqi başqa bilik sahələrinə tətbiqindən əsaslı surətdə fərqlənir. Onlar bir tərəfdən məktəb riyaziyyatının məntiqini, digər tərəfdən onun mənimsənilməsi priyomlarını əks edir, başqa sözlə təlimin məzmunu və metodları arasındakı əlaqəni müəyyən edir. Riyaziyyata aid olan xüsusi əqli fəaliyyət priyomları həqiqi aləmin dərk olunmasında, bu elmdə istifadə olunan idrak metodlarının əsasında durur: öyrənilən hadisələrin, proseslərin (xarici aləmin dərk edilməsinin daha səmərəli metodlarından biri, proqnozlaşdırma və müxtəlif proseslərin idarə edilməsi) riyazi modellərin qurulması metodları, riyaziyyat üçün xarakterik olan, xüsusən riyazi modellərin qurulmasında istifadə edilən mücərrədləşdirmənin müxtəlif üsulları, həqiqi varlığın riyazi modelinin qurulması əsaslarından biri olan, hökmlərin doğruluğunun müəyyənləşdirilməsinin riyaziyyatda qəbul edilmiş üsullarını xarakterizə edən və eyni bir riyazi nəzəriyyənin müxtəlif sahələrə tətbiqinə geniş imkan yaradan aksiomatik metod. Göründüyü kimi riyaziyyatda istifadə olunan bütün idrak metodları nəticədə sanki, öyrənilən həqiqi varlığın riyazi modellərinin qurulması metodikasına inteqrasiya olunur. Bu tamamilə qanunidir, çünki riyaziyyatın son məqsədi həqiqi aləmi, özünə məxsus metod və vasitələrlə, öyrənməkdir. Riyazi modelləşdirmə metodu hazırda elmin müxtəlif sahələrində geniş tətbiq olunur və məhz onun vasitəsi ilə riyaziyyatın yeni-yeni tətbiqləri tapılır. Riyaziyyatın öyrənilməsi və bu zaman riyazi təfəkkürün ikişafında məsələlərin böyük rolu vardır. Bu məlum faktdır. Riyazi biliklərin mənimsənilməsi və şagirdlərin riyazi biliklərinin səviyyəsi həmişə məsələlər vasitəsilə yoxlanılmış, yoxlanılır və gələcəkdə də belə olacaqdır. Odur ki, riyaziyyatın öyrənilməsi üsulları probleminə məsələ həlli metodlarının mənimsənilməsi də daxildir. Şagird- lərə məsələ həll etməyi necə öyrətməli? Bu olduqca mürəkkəb və mühüm pedaqoji problemdir. Bu haqda kifayət qədər tədqiqatlar vardır. Burada yalnız onu qeyd etməklə kifayətlənirik ki, şagirdlərdə ümumiləşdirmə və xüsusiləşdirmə qabiliyyə- tini inkişaf etdirmək məqsədi ilə məsələlərdən daha çox istifadə etmək lazım gəlir. _____________Milli Kitabxana_____________ 158
Məktəb riyaziyyat kursunda müxtəlif alqoritmlərə baxılır. Çoxrəqəmli ədədlərin toplanması, kvadrat tənliyin həlli, verilmiş funksiyanın diferensialının və inteqralının tapılması alqoritmləri və s. Tədris materialının xüsusi hissəsini təşkil edən belə alqoritmləri necə öyrənməli? Əlbəttə, alqoritmləri hazır şəkildə də şagirdlərə təqdim etmək olar. Lakin bu metodun faydası azdır. Şagirdləri əsasən real idrak fəaliyyətinə yönəldən təlim üsulları onları eyni tipə aid olan məsələləri həll etmək üçün, ayrı-ayrı halları təhlil etmək və ümumiləşdirməklə axtarışlar aparmağı öyrətməyi tələb edir. Məktəb riyaziyyat kursunda çoxlu sayda standart olmayan məsələlər də vardır. Bunlar isbata, hesablamaya, qurmaya, cəbri ifadələrin çevrilməsinə, tənliklər, bərabər- sizliklər və s. aiddir. Standart olmayan məsələlər çox vaxt hər –hansı standart məsələyə gətirilir və uyğun alqoritmlərdən istifadə etmək zərurəti yaranır. Beləliklə, alqoritmləri bilmək nəinki standart məsələlər həllində, habelə standart olmayan məsələlər həlli üçün də lazımdır. Təlim üsullarından qarşılıqlı əlaqəli şəkildə istifadə olunur. Tədris prosesində (tədris materialının müəyyən bir bölməsinin öyrənilməsində) təkcə bir üsulun ayrıca tətbiqinə təsadüf etmək çətindir. Universal təlim metodu yoxdur. Bu və ya digər metodu hər bir mövzunun öyrənilməsi üçün seçmək olmaz. Müxtəlif təlim üsullarının seçilməsi və birləşdirilməsi əsasında obyektiv (təlimin məqsədi və məzmunu) və subyektiv (müəllim, şagird) faktlar durur. Təlimin məqsədi və məzmunu təlim üsullarını birqiymətli təyin etmir. Eyni bir məzmun hər dəfə qoyulan məqsədə nail olmaqla müxtəlif metodlarla öyrənilə bilər. Digər tərəfdən müxtəli müəllimlər tərəfindən tətbiq olunan eyni bir təlim üsulu müxtəlif nəticələr verə bilər. Müəllim riyaziyyatın ümumi, habelə xüsusi təlim üsullarının xüsusiyyətlərini yaxşı bilməlidir. Onları öyrənmək məqsədi ilə hər bir metoda digərindən təcrid edilmiş şəkildə, habelə məktəb riyaziyyat kursunun müxtəlif mövzuları üzərində bir-biri ilə əlaqədə baxmaq olar. Təlimin məqsədi, xüsusiyyəti və quruluşundan asılı olaraq müxtəlif metodların məqsədəuyğun seçilməsi və birləşdirilməsi haqqında müəyyən fikir demək mümkündür. Lakin bu fikirlər qəti olmayıb yalnız tövsiyyə xarakteri daşıyır. Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|