Microsoft Word S. Nergiz dissertasiya doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
13 technology – Avropada informasiya texnologiyalarının strateji tədqiqatları və inkişafı üzrə proqram), DARPA (The Defense Advanced Research Projects Agency of USA – ABŞ-ın müdafiə sahəsində perspektiv tədqiqatlar proqramının idarə edilməsi) və yaponların V nəsil maşın layihəsi vardır. 80-ci illərin ortalarından başlayaraq süni intellektin kommersiyalaşdırılması prosesi gedir. Bu sahəyə illik kapital yatırımları ildən-ilə artır, sənaye ekspert sistemləri yaranır və özü öyrənən sistemlərə maraq artır. Süni intellekt elm kimi üç nəsil araşdırmalardan ibarətdir. Aşağıdakı cədvəldə süni intellekt və biliklər mühəndisliyi tarixindən, Makkallok və Pitsin 1943-cü ildəki ilk işlərindən başlayaraq indiki müasir sistemlərdə ekspert sistemlər, qeyri-səlis məntiq və neyron hesablamalara qədər bütün mərhələlər verilmişdir.
Süni intellektin yaranması (1943 – 1956) – Makkalok və Pits: Sinir fəaliyyətinə xas fikrin
məntiqi hesablanması, 1943. – Türinq: Hesablama maşını və intellekt, 1950. – Şennon: Şahmat oyunu üçün kompüterin proqramlaşdırılması, 1950. Süni intellektin inkişafı (1956 – 1960-cı illərin sonu) – Makkarti: LISP – süni intellektin proqramlaşdırma dili – Nyuel və Saymon: Məsələlərin universal həlledicisi (GPS), 1961. – Kullian: Biliklərin təqdim olunması üçün semantik şəbəkələr, 1966. – Minskiy: Biliklərin təqdim olunması (freym) üçün quruluş, 1975. Qeyri-səlis çoxluqlar və qeyri- səlis məntiq (1960-cı illərin ortaları və sonra) – Zadə: Qeyri-səlis çoxluqlar, 1965. – Zadə: Qeyri-səlis alqoritmlər, 1969. – Mamdani: Qeyri-səlis məntiqin linqvistik sintezin köməyi ilə təqribi mühakimələrdə tətbiqi, 1977.
14 Süni neyron şə bəkələrin yaranması (1965-ci il və sonra) – Hopfild: Neyron şəbəkələr, 1982. – Koxonen: Özü düzələn topoloji xəritələr, 1982.
– Rumelhart və Makkleland: Verilənlərin paralel emalı, 1986.. Ekspert sistemlərin yaranması və inkişafı (1970-ci illərin əvvəli – 1980-ci illərin ortaları) – Feygenbaum, Buhanan və başqaları (Stenford universiteti): DENDRAL ekspert sistemi – Feygenbaum, Şortlif: MYCIN ekspert sistemi – Stenford araşdırmalar mərkəzi: PROSPECTOR ekspert sistemi – Kolmeroe, Kovalski və başqaları (Fransa):
Təkamül heablamalar (1970-ci illər və sonra) – Rehenberq: Təkamül strategiyalar – bioloji informasiya prinsipi ilə texniki sistemlərin optimallaşdırılması, 1973. – Holland: Təbii və süni sistemlərə adaptasiya, 1975.
– Koza: Genetik proqramlaşdırma: Təbii seçim vasitələri ilə kompüter proqramlaşdırması, 1992. – Fogel: Təkamül hesablama – maşın intellektində yeni fəlsəfə istiqaməti, 1995. Sözün köməyi ilə hesablama (1980-ci illərin sonu və sonra) – Neyqoç: Ekspert və qeyri-səlis sistemlər, 1985 – Kosko: Neyron şəbəkələr və qeyri-səlis sistemlər, 1992. – Kosko: Qeyri-səlis təfəkkür, 1993. – Yaqer və Zadə: qeyri-səlis çoxluqlar, neyron şə bəkələr və “yumşaq hesablamalar” (Soft computing), 1994. – Kosko: Qeyri-səlis mühəndislik, 1996. – Zadə: Sözlərin köməyi ilə hesablamalar, 1996.
Süni intellekt indiyə qədər iki istiqamətdə öyrənilib: Soft Computing və Hard Computing. Bizim danışdığımız intellektual sistemlər müasir dünyada bu iki 15 istiqamətin sintezi kimi inkişaf etməkdədir. Lakin bu yeni istiqamətdə çalışılır ki, ağırlıq birinciyə (Soft Computing) verilsin. Bütün bunlara baxmayaraq ikinci istiqamət bizim üçün daha çox maraq kəsb edir: istehsal, proseslərin idarə edilməsi, marketinqin idarə edilməsi, maliyyə menecmenti, bank sferası, fond birjası kimi sahələrdə istifadə olunan tətbiqi intellektual sistemlər və ekspert sistemlər. Bütün bunlardan belə nəticə çıxarmaq olar ki, intellektual sistemlər süni intellektin bir hissəsi olaraq onunla paralel inkişaf edib və etməkdədir.
Şə kil 1. Süni intellekt sahəsində tədqiqatların əsas istiqamətləri 16
1.2. ntelektual sistemlərin quruluşu və layihələşdirilməsi Süni intellekt sistemlərinin quruluşu haqqında danışdıqda ilk öncə konkret tədqiqat sahəsində biliklərin tətbiqi və problemin həlli çərçivəsində təşkilati struktur başa düşülür. Süni intellekt sistemlərinin komponentlərinin müvafiq quruluş, xüsusiyyət və funksiyalarına görə, əsasən də istehsal özəlliklərinə görə mühəndislik prinsipləri üzrə müəyyən edilir və istiqamətləndirilir. Bu prinsiplərin formalaşmasına müəyyən dərəcədə tədqiqat sahəsinin özünəməxsus təsiri var ki, bu da həll edilən məsələ və funksiyaların xarakterini intellektual sistemlərə həvalə edir. ntellektual sistemlərin ümumiləşmiş quruluşu istehsalın tədqiqat sahəsi üçün nəzərdən keçirilir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi istehsal müəssisələrində iqtisadi fəaliyyətin çoxlu sayda həlli tələb olunan məsələləri vardır. Sistemin inteqrasiyası probleminin uğurlu
həlli və
istehsalın avtomatlaşdırılmış idarə edilməsi müxtəlif səviyyədə onların intellektuallaşdırılması ilə bağlıdır. Avtomatlaşdırılmış istehsalın əsas funksional və təşkilati hissələrinə layihələşdirmə, planlaşdırma, istehsalın təşkili və dispetçerləşdirməsi, texnoloji proseslərin idarə olunması, diaqnozun təyin olunması və çevik törəmə sistemlərində texnoloji hissələrin robotlaşdırılması aiddir.
Yerinə yetirdiyi funksiyaların xarakterinə və fəaliyyət sahəsinə görə ekspertlərin bir neçə tipik vəzifəsi vardır. Onların analizi biliklərə əsaslanan törəmə sistemlərinin layihəsində istiqamətlənməyə xidmət edir. Bu vəzifələr bunlardır: izahat (interpretasiya), planlaşdırma, idarəetmə, layihələşdirmə, proqnozlaşdırma, dispetçerləşdirmə və monitorinq, diaqnostika. Ən əsası ekspert öz biliklərini yeniləşdirə (yəni, öyrənə), hərəkətləri izah edə bilə, qərarları əsaslandıra, vəziyyətin dəyişməsini proqnozlaşdıra, xarici mühitlə fəal əlaqədə olub müxtəlif xarakterli informasiya ala, bilikləri əsasında tapşırıq həll edə, lazım olan informasiya və faktoqrafik verilənləri yadda saxlaya bilər. Ona görə də öz bilikləri
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|