Microsoft Word S. Nergiz dissertasiya doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
26 biliklər isə həmişə dolğun informasiya daşıyırlar. Biliklərin digər fərqləndirici xüsusiyyəti münasibətlərin mövcudluğu, məsələn, “tip-alttip”, “element-çoxluq” və s. formada olmasıdır. Biliklər, ayrı-ayrı hadisə və faktların birgə vəziyyətə uyğun əlaqələrin mövcudluğu ilə xarakterizə olunur. Bir çox tədqiqatçılar süni intellekt sistemlərində təqdim olan biliklərin tipini müəyyən etməyə cəhd göstərmişlər. Beləliklə, bu siyahı özündə birləşdirir: • Obyektin quruluşunu, formasını, xüsusiyyətlərini, funksiyalarını və imkanlarının vəziyyətini; • Obyektlər arasında və bu obyektlərin iştirakı mümkün olan əlaqələr və hadisələr; • Fiziki qanunlar; • ş və fəaliyyətin mümkün effektləri, hadisə və vəziyyətlərin yaranmasının səbəb və şərtləri; • Məqsəd, plan, razılaşma, mümkün niyyət və s. Feygenbaum öz növbəsində aşağıdakı biliklər tipini ayırır: • Ə traf-mühitin obyekt və kateqoriyaları haqqında; müvəqqəti ardıcıllıq və səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyən edən hadisələr haqqında; • Fəaliyyəti, yəni hər hansı bir işi yerinə yetirmək qabiliyyəti haqqında; • Metabiliklər, yəni “bizim biliklərimizin həcmində və ya bizim imkanlarımız daxilində biliklər”. Bütün sistemlər üçün ümumi xüsusiyyəti olan BTD-ni ayırmaq olar. Növbəti aspektlər bütün BTD-lərə xasdır: • Bütün BTD-lər iki mühitlə, təqdim edilən və təqdim edənlə bağlıdır. • Ə gər aşağıdakı məsələlər həll edilərsə, birlikdə BTD-lər təqdimatın əsasını təşkil edərlər: - Təqdim edilən mühit nədir? - Təqdim edən mühit nədir? - Təqdim edilən mühitin hansı aspektləri modelləşdirilib? - Təqdim edən mühitin hansı aspektləri modelləşdirilib? - Bu mühitlər arasında hansı uyğunluq var? 27 BTD-lər üçün ümumi olan bir sıra problemlər vardır. Bu problemlərə aşağıdakıları aid etmək olar: • Yeni biliklərin əldə olunması və onların əvvəlki biliklərlə qarşılıqlı münasibəti; • Assosiativ əlaqələrin təşkili; • Təqdim olunan elementlərin həcminə görə diapazonun seçilməsi “Obyekt və hadisələr nə dərəcədə ətraflı təsvir və daxili mühitin hansı hissəsi konkret sistemində təqdim oluna bilər?” sualı ilə əlaqədardır; • Semantik primitivlərin birmənalı olmaması və seçimi; • Modulluq və başa düşülməsi; • Biliklərin aşkarlığı və əlverişliyi; • Təqdim olunanların deklarativ və prosedur əlaqələrinin seçilməsi, sistemin iqtisadiliyinə, tamlığına, şifrələmənin asanlığına və başa düşülmə səviyyəsinə nə təsir edir. Biliklərin təqdim olunma modeli ümumi formada şərti olaraq konseptual və empirik hissələrə bölünür. Konseptual model problemin həlli üçün evristik metod təqdim edir. Metod evristikdir, bir halda ki, konseptual təsvir onun uyğun praktiki vəziyyətlərdə tətbiqinə təminat vermir. Konseptual model problemi müəyyən edir, onun qabaqcadan analizi üçün sərf olunan vaxtın azalmasını mümkün edir. Konseptual modelin praktiki istifadəsi onun empirik modelə dəyişdirilməsinin zəruriliyini yaradır. Biliklər bir qayda olaraq təsviredici xarakter daşıyan empirik modellər şəklində yığıla bilər. Bu modellər sadə qaydalar toplusundan tutmuş qərar qəbul edən şəxsin məsələnin həll etməsinin tam təsvirinə kimi şəklini dəyişə bilər. Biliklərin təqdim olunmasını şərti olaraq deklarativ və prosedur modellərə bölmək olar. Biliklərin təqdim olunmasının deklarativ modeli hər hansı tədqiqat sahəsinin probleminin təsviri bu biliklərin necə istifadə olunmasından asılı olmayaraq təxminlərə əsaslanaraq həll olunur. Buna görə də model iki hissədən ibarətdir: biliklərin quruluşunun statik təsvirlərindən və bu quruluşlarla əməliyyat aparan və 28 praktiki olaraq onların məzmunca dolmasından asılı olmayaraq çıxış mexanizmindən. Bununla yanaşı hansısa səviyyədə göstərilən təqdimolunma formalarının universal olması ilə müəyyən üstünlüyü olan biliklərin sintaktik və semantik aspektləri fərqləndirilir. Deklarativ modellərdə yerinə yetirilən prosedurların təsviri açıq şəkildə saxlanılmır. Bu modellər təqdim edilmələrin çoxluğunu ifadə edir. Tədqiqat sahəsinin vəziyyəti (mümkün qədər dolğun) sintaktik şəkildə təsvir olunur. Nəticənin çıxarılışı əsasən vəziyyətlər məkanında axtarış prosedurlarına əsaslanır. Prosedur təqdimatda biliklər prosedurlarda – xüsusi hərəkətlərin (xüsusi vəziyyətlərdə necə davranmalı) necə görünməsini müəyyən etməli olan, elə də böyük olmayan proqramlarda saxlanılır. Bununla yanaşı mühit və ya obyektlərin realizəsi üçün bütün mümkün vəziyyətlərin çıxışını təsvir etməmək də olar. Vəziyyət və hərəkətlərin vacib təsvirin generasiyası olan bir neçə ilkin vəziyyətlər və prosedurları saxlaması kifayətdir. Biliklərin prosedur təqdimatında semantika bilavasitə təsvir olunan BB-nin elementlərinə axtarış qərarlarının effektivliyinin yüksəlişi hesabına yerləşdirilib. Statik BB-nin prosedur hissəsi ilə müqayisədə semantikada axtarış qərarlarının effektivliyi aşağıdır. Onlar “dəyişməyən aksiomları” deyil, istənilən vaxt dəyişiklik edilə və ya silinə bilən, hal-hazırda istifadə olunan “müddəalar”ı saxlayırlar. Çıxışın ümumi bilik və qaydaları lazımi qədər aktivləşən, xüsusi məqsədyönlü prosedurlar formasında təqdim olunurlar. Prosedurlar bir-birilərini aktivləşdirə bilərlər. Onların icraları kəsilə və sonradan bərpa oluna bilər. Verilənlərin daxil edilməsi, dəyişiklik və ya silinməsi ə məliyyatını yerinə yetirən zaman aktivləşən “demon” prosedurların istifadəsi mümkündür. Prosedur modellərdə çıxış generasiyasının effektivliyinin yüksəldilməsi vasitəsi tətbiq haqqında biliklər sisteminə əlavələrdir, yəni konkret məsələnin həlli üçün biliklərin cəmlənməsinin istifadəsidir. Bu biliklər bir qayda olaraq həm də prosedur formada təqdim olunur.
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|