Microsoft Word S. Nergiz dissertasiya doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 ilə işləyən və müəyyən mənada eksperti əvəz edən və ya ona kömək edən sistem yaratmaq istəyiriksə bütün bu sadaladığımız funksiyaları sözügüdən sistemin quruluşuna daxil etməyə cəhd etməliyik. Aşağıdakı şəkildə intellektual sistemlərin ümumiləşdirilmiş quruluşu, komponentləri və əlbəttə ki, onu əhatə edən mühit verilmişdir. Bütün bu komponentlərlə yanaşı vacib, biliklərə əsaslanan, mövcudluğu konkret məsələlərlə müəyyən olunan hər bir sistem üçün müxtəlif vəzifələr təyin edilir Hər bir idarə edən sistem üçün BB və ona uyğun, biliklərlə işləyən çıxış mexanizmi lazımdır. Adətən intellektual sistemlər son istifadəçi ilə, ekspertlə, bilik mühəndisi ilə, daxili verilənlər bazası (VB) ilə və tətbiqi proqram təminatı ilə qarşılıqlı əlaqədə olurlar. stifadəçi intefeysi məhdud təbii dildə danışığın daxil edilməsi və həm də vizual təqdimatla (qrafika, texniki görmə) əlaqəni təmin edir. stifadəçi qismində insan-operator və ya qapalı dövri əməliyyatlarda istehsal prosesinin özü çıxış edə bilər. Bir çox istehsal prosesində verilənlərin avtomatik qəbulu və emalı, həm də idarəetmə üzrə əks əlaqə vasitələri lazım olur. Bilik mühəndisi ilə intellektual sistemlər adətən BB-nin komponentlərini almağa və modifikasiya etməyə icazə verən quruluş redaktorların köməyi ilə əlaqələndirilir. ntellektual sistemlərin tətbiqi proqram təminatı ilə qarşılıqlı əlaqəsi xüsusi hesablamalar vaxtı hiss olunur. Belə ki, verilənlərin emalı üzrə standart ə məliyyatların altməsələ qismində istifadə edilmə məcburiyyəti tez-tez yaranır. ntellektual sistemlərin inteqrə olunmuş istehsal idarəetmə sistemi, nternet və paylanmış VB ilə əlaqəsi verilənlər və biliklərin alınması, idarəetmənin müxtəlif ierarxiyalarına yerləşdirilməsi üçün istifadə olunur. Bundan əlavə daxili VB və nternet ilə qarşılıqlı əlaqəni təşkil edir. Adətən istehsalın idarə edilməsi məsələlərində ekspert tərəfindən biliklərin üç səviyyəsindən istifadə edilir: reflektiv, yəni qeyri-iradi reaksiyaların səthi biliklərinə uyğun “qabiliyyət”; standart mühakimə halları üçün qaydalar; qeyri-adi və çətin hallar üçün qaydalara deyil, konkret prinsiplərə əsaslanan dərin biliklər. 18 BB-nin layihələşdirilməsi zamanı intellektin dərin bilikləri hesaba alması cəhdi vacibdir. ntellektual sistemlərin layihələşdirilməsinin və onların arxitekturasının seçilməsində sadəcə mövcud istehsal obyektini qiymətləndirən müstəqil proqram təminatı hazırlamaq lazım deyil. ntellektual sistemlərin prosesin müxtəlif elementlərinə yaxınlaşmasına, idarəetmə və təşkilatın texnoloji zəncirin əsas həlqəsi kimi çıxış etməsinə cəhd etmək lazımdır. ntellektual sistemlərin yaradılması zamanı tədqiqat sahəsi haqqında biliklərin təqdim olunma üsulu və insanın xəyalının modelləşdirilməsi, düşüncə metodları və qərar qəbulunda seçimlər mühüm əhəmiyyət kəsb edir. ntellektual sistemin yaradıcısı (biliklər mühəndisi) uzun müddət BB-nin yaradılması üçün informasiya mənbəyi rolunu oynayan mütəxəssis-ekspert ilə həmin sahə üzrə birgə işləyir. Bir neçə iterasiya (təkrar) nəticəsində sistemdə biliklərin təqdim olunma sxemi və məntiqi çıxarış strategiyası seçilir. Biliklərin BB-da qurulması və çıxış mexanizminin, düşüncələrin və seçimin təşkili problemlərindən başqa izahetmə qərarlarının funksiyaları və çıxarılışları mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bir qayda olaraq intellektual sistemlər istifadəçilərin onlara olan inamının artmasından sonra öz nəticə və nəsihətlərini izah edir və təsdiqləyirlər. Yuxarıdakı şəkildə verilən intellektual sistemin quruluşu əlbəttə ki, ideal və universal deyil. Mövcud intellektual sistemlərdən heç biri sadalanan komponentlərin hamısını özündə birləşdirmir. Bununla yanaşı bu elementlərin varlığı abstrakt (mücərrəd) deyil, tətbiqi aspektdə intellektuallığa iddia edən sistemin müxtəlif funksiyalarının reallaşdırılmasını əks etdirir. Bu və ya digər komponent və əlaqələrin intellektual sistemə qoşulması müəyyən səviyyədə onun təyinatından, funksiyalarından, tədqiqat sahəsindən və istehsal prosesindəki qarşılıqlı əlaqə formasından asılı olaraq müəyyən edilir. Məsələn, izahetmə funksiyalarının nizamlama intellektual sistemlərinin bazası əsasında texnoloji proseslərin idarə edilməsi sistemində reallaşdırılması əlverişli deyil. Bir çox 19 komponentlərə isə demək olar ki, hər bir intellektual sistemin quruluşunda rast gəlmək olar. stənilən intellektual sistemin əsasını, özəyini BB və sistemə qoyulmuş həllin çıxış mexanizmi təşkil edir. Ümumi şəkildə desək, bu komponentlər sistemin iki ə sas intellektual xarakteristikasını təyin edir: istənilən bir şey haqqında biliklərin saxlanması bacarığı və bu biliklər üzrə əməliyyatların aparılması. Biliklərə ə saslanan qismən inkişaf etmiş sistemlərə öyrənə bilən, yeni bilikləri qavrayan, BB-ni genişləndirən, tədqiqat sahəsində dəyişən şərtlər və hadisələrdə biliklərin korrektə edilməsini təmin edən sistemlər aiddir. ntellektual sistemlərin layihələşdirilməsi zamanı daha çox vaxt və səy BB-nin yaradılmasına gedir. Belə ki, biliklərin yığılması, biliklərin təqdim olunma modelinin təşkili, onun quruluşunun verilməsi, BB-nin tam dolğunluğu ilə tamamlanması və onun daha sonra da aktual vəziyyətdə saxlanılmasını təmin etmək çox mürəkkəb məsələdir. BB-nin layihələşdirilməsi və reallaşdırılmasına keçməzdən əvvəl sistemi işləyib hazırlayanların BB-nin və intellektual sistemlərin ümumilikdə hazırlanması prosesi ilə bilavasitə bağlı olan bir neçə sualı həll etməlidirlər. ntellektual sistemlərin (o şərtlə ki, intellektual sistemlərin bu sahədə hazırlanması özünü doğruldacaq) hazırlanmasının ilkin mərhələsində həll ediləcək tapşırıqların həlqəsini müəyyən etməyə cəhd edək: • Problem sahəsinin (obyektin, tapşırığın, məqsədin) tədqiqi, yəni “BB nəyi ifadə edir” və “nəyə görə ifadə edir”; • Tədqiq olunan problem sahəsi kontekstində “bilik” məfhumunun təyini; • Biliklərin mənbəyini aydınlaşdırmaq, onlarla fəal və ciddi cəhdlə işləmək; • Tapşırıqların həlli üçün biliklərin tipinin müəyyən edilməsi; • Biliklərin quruluşunun müəyyən edilməsi üsulu, yəni “bilikləri necə təqdim etməli”; • Biliklərin təqdimatı üsulunun seçilməsi; • BB-nin quruluşunun müəyyən edilməsi; • BB-nin quruluş hissələri arasındakı qarşılıqlı xarakterin müəyyən edilməsi; • BB-nin doldurulması prosesinə hazırlıq. Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|