114
Azərbaycan Respublikasının
qanunvericilik sistemi
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 68-ci maddəsinə
əsasən, cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə
nəticəsində
zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş
şəxsin ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində iştirak etmək
və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır.
Hər kesin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli
şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində
vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır.
«Azərbaycan Respublikasında
İnsan hüquq və
azadlıqlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi haqqında»
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanunu 4-cü
maddəsinə əsasən,
− şəxsin səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən məhkum olunduqdan
sonra azadlıqdan
məhrum edilməsi;
− şəxsin məhkəmənin qanuni qərarına əməl etməməyə görə və
ya qanunla nəzərdə tutulan hər hansı öhdəliyin yerinə
yetirilməsini təmin etmək məqsədilə qanuni tutulması və ya
həbs edilməsi;
− şəxsin cinayət törətmiş olduğuna əsaslı şübhələr olduqda və
ya onun hüquq pozuntusu törətməsinin və yaxud bu əməli
törətdikdən sonra qaçıb gizlənməsinin qarşısını almağa əsaslı
zərurət olduqda, səlahiyyətli məhkəmə orqanına gətirilməsi
məqsədi ilə onun qanuni tutulması və ya həbs edilməsi;
− yetkinlik yaşına çatmamış şəxsin tərbiyəvi nəzarət məqsədi ilə
qanuni qərar esasında azadlıqdan məhrum edilməsi və ya
səlahiyyətli məhkəmə orqanına
gətirilməsi üçün qanuni
tutulması;
− yoluxucu xəstəlikləri yaymasının qarşısını almaq məqsədi ilə
şəxslərin, habelə ruhi xəstələrin, alkoqolizmə və narkomanlığa
düçar olmuş şəxslərin və ya avaralıqla məşğul olanların qanuni
tutulması;
−
115
şəxsin ölkəyə qanunsuz gəlməsinin qarşısını almaq məqsədi
ilə qanuni tutulması və ya həbs edilməsi, yaxud barəsində
məcburi çıxarılma və ya ekstradisiya tətbirləri
görülən şəxsin
qanuni tutulması və ya həbs edilməsi hallarından başqa bu
maddənin göstərişlərinə zidd olaraq tutulan və ya həbs olunan
hər bir şəxsin iddia ilə təmin olunan kompensasiya hüququ
vardır.
Azərbaycan Respublikası Cinayət Prosesual Məcəlləsinin
36-cı maddəsi, bəraət qazanmış şəxsin pozulmuş hüquq-larının
bərpasının təmin edilməsi əsaslarını müəyyən edir.
Cinayət prosesinin gedişində CPM-nin 55, 56-cı maddələrində
nəzərdə tutulmuş şəxslərin pozulmuş hüquq və azadlıqlarının
bərpasını və onlara vurulmuş ziyanın ödənilməsini tələb etmək
hüququ cinayət prosesini həyata keçirən orqan tərəfindən təmin
edilməlidir.
Vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə və ya cinayət nəticəsində
zərər çəkmiş, habelə təqsirsiz məhkum olunmuş, qanunsuz həbsdə
saxlanılmış, yaxud cinayət prosesi gedişində hüquqları digər
formada məhdudlaşdırılmış şəxslərin hüquqları CPM-si ilə və
Azərbaycan Respublikasının digər qanunları ilə müəyyən edilmiş
qaydada bərpa olunur.
«Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə
orqanlarının qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə
vurulmuş ziyanın ödənilməsi haqqında» Azərbaycan
Respublikasının Qanunu təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və
məhkəmə orqanlarının və ya onların vəzifəli şəxslərinin qanunsuz
hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş ziyanın dövlət
tərəfindən ödənilməsi hüququnun təmin edilməsinə yönəldilmişdir.
Bu Qanunun və Azərbaycan Respublikasının digər
qanunvericilik aktlarının müddəalarına əsasən Azərbaycan
Respublikasının ərazisində Azərbaycan Respublikasının təhqiqat,
ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanları tərəfindən hər
hansı şəxsin qanunsuz olaraq:
1)
116
tutulması, müttəhim qismində cəlb edilməsi, həbsə
alınması və saxlanılması, məhkum olunması, əmlakının
müsadirə edilməsi;
2) barəsində olan cinayət işinin istintaqı ilə əlaqədar götürmə
və axtarış aparılması, əmlakı üzərinə həbs qoyulması,
işdən (vəzifədən) kənarlaşdırılması və ya onun hüquqlarını
məhdudlaşdıran digər prosessual hərəkətlərin həyata
keçirilməsi;
3) barəsində
əməliyyat-axtarış
tədbirlərinin həyata
keçirilməsi;
4)
barəsində islah işləri, inzibati həbs və ya cərimə növündə
inzibati tənbeh tətbiq edilməsi nəticəsində həmin şəxsə
vurulmuş ziyan ödənilməlidir.
Birinci hissədə nəzərdə tutulmuş hallarda vurulmuş ziyan
təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının
vəzifəli şəxslərinin təqsirindən asılı olmayaraq tam həcmdə
ödənilir.
Fiziki şəxslərin hüquqlarmm və qanuni mənafelərinin, ictimai
və dövlət mənafelerinin pozulması hallarının vaxtında aşkar
edilməsi, qarşısının alınması və aradan qaldırılması məqsədilə
təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarmm
qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş ziyanın
ödənilməsi haqqında qanunvericiliyin eyni cür və dürüst icrası
dövlət tərəfındən qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada təmin edilir.
Vurulmuş ziyanın ödənilməsini tələb etmək hüququ
aşağıdakı hallarda yaranır.
1) bəraətverici hökm çıxarıldıqda;
2) cinayət hadisəsinin, əməldə cinayət tərkibinin olmaması və
ya şəxsin cinayət törətməkdə iştirakının sübut edilməməsi
ilə əlaqədar cinayət işinə xitam verildikdə və ya cinayət
işinin başlanması rədd edildikdə;
3) inzibati hüquqpozma haqqında işə xitam verildikdə yaranır.
Əməliyyat-axtarış tədbirlərinin cinayət işi başlamazdan əvvəl
keçirilməsi nəticəsində vurulmuş ziyanın
ödənilməsi hüququ belə
tədbirlər keçirildikdən dərhal sonra yaranır.
