117
Vurulmuş ziyanın ödənilməsi hüququna malik olan şəxs vəfat
etdikdə, qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda vurulmuş ziyanın
ödənilməsi hüququ Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə
nəzərdə tutulmuş qaydada onun vərəsələrinə keçir.
Azərbaycan Respublikasmm ərazisində Azərbaycan
Respublikasının təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə
orqanları tərəfındən hər hansı şəxsin qanunsuz olaraq:
− tutulması, müttəhim qismində cəlb edilməsi, həbsə alınması
və saxlanılması, məhkum olunması, əmlakının müsadirə
edilməsi;
− barəsində olan cinayət işinin istintaqı ilə əlaqədar götürmə və
axtarış aparılması, əmlakı üzərinə həbs qoyulması, işdən
(vəzifədən) kənarlaşdırılması və ya onun hüquqlarını
məhdudlaşdıran digər prosessual hərəkətlərin həyata
keçirilməsi;
− barəsində əməliyyat-axtarış tədbirlərinin həyata keçirilməsi;
− barəsində islah işləri, inzibati həbs və ya cərimə növündə
inzibati tənbeh tətbiq edilməsi nəticəsində hər bir şəxsə:
qanunsuz hərəkətlər nəticəsində onun itirdiyi mənfəət və digər
gəlirlər; müsadirə olunmuş və ya məhkəmə tərəfindən dövlət
nəfinə yönəldilmiş, yaxud təhqiqat və ya ibtidai istintaq
orqanları, əməliyyat-axtarış fəaliyyətini həyata keçirən
orqanlar tərəfındən götürülmüş, eləcə də üzərinə həbs
qoyulmuş əmlak (o cümlədən, pul əmanətləri və onların faizi,
qiymətli kağızlar və onlarm faizi, şəxsin iştirakçısı olduğu
təsərrüfat birliyinin nizamnamə fondundakı payı və bu paya
müvafiq olan əldə edilməmiş gəlir və digər dəyərlər);
məhkəmə məsrəfləri ilə bağlı ondan tutulmuş məbləğlər;
hüquqi yardımın göstərilməsi ilə əlaqədar ödənilmiş
məbləğlər; vurulmuş mənəvi ziyan ödənilməlidir.
Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının
qanunsuz hərəkətləri nəticəsində şəxsin əmlakına vurulmuş ziyanın
ödənilməsi dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına həyata keçirilir.
118
Qanununda nəzərdə tutulmuş ödənilməli olan məbləğlərin
miqdarı şəxsin işdən (vəzifədən) kənarlaşdırıldığı, təyin olunmuş
cəzanı çəkdiyi dövrdə əldə edilməmiş gəliri nəzərə almaqla
müəyyən edilir.
Müsadirə olunmuş və ya məhkəmə tərəfindən dövlət nəfinə
yönəldilmiş, yaxud təhqiqat və ya ibtidai istintaq orqanları,
əməliyyat-axtarış fəaliyyətini həyata keçirən orqanlar tərəfindən
götürülmüş, eləcə də üzərinə həbs qoyulmuş əmlak (o cümlədən,
pul əmanətləri və onların faizi, qiymətli kağızlar və onların faizi,
şəxsin iştirakçısı olduğu təsərrüfat birliyinin nizamnamə
fondundakı payı və bu paya müvafiq olan əldə edilməmiş gəlir və
digər dəyərlər) natura formasında, bu mümkün olmadıqda isə, onun
dəyəri dövlət və ya onu əvəzsiz olaraq eldə etmiş müəssisə, idarə
və təşkilatların hesabına ödənilir.
Evlərin və digər tikililərin dəyəri, yalnız bu əmlakın natura
şəklində qalmadığı, şəxsin dəyərcə bərabər olan yaşayış sahəsinin
və ya digər tikililərin əvəzsiz olaraq onun mülkiyyətinə
verilməsindən imtina etdiyi hallarda və ya həmin şəxsin yaşayış
evlərinin və digər tikililərin dəyərinin ödənilməsinə razılığı
olduqda ödənilir. Yaşayış sahəsinin və digər tikililərin dəyəri
mövcud bazar qiymətlərinə əsasən müəyyən edilir.
Əmlakın dəyəri onun ödənilməsi haqqında qərarın qəbul
edildiyi vaxtda mövcud olan qiymət əsasında ödənilir. Əmlakın
zədələnməsi və ya köhnəlməsi hallarında vurulmuş ziyan tam
həcmdə ödənilməlidir.
Ödənilməli olan əmlakı əvəzsiz olaraq əldə etmiş müəssisənin,
idarənin və təşkilatın ləğv edildiyi və ya vurulmuş ziyanın
ödənilməsi üçün onların vəsaiti çatışmadığı hallarda, əmlakın
dəyəri (əmlakın dəyərinin çatışmayan hissəsi) dövlət büdcəsinin
vəsaiti hesabına ödənilir.
Qanunsuz məhkum edilməsi nəticəsində yaşayış sahəsindən
istifadə etmə hüququndan məhrum edilmiş şəxsə müvafiq icra
hakimiyyəti orqanları tərəfındən həmin yaşayış sahəsi bir ay
müddətində, bu yaşayış sahəsi natura şəklində qalmadığı hallarda
119
isə, bununla əlaqədar edilmiş müraciətdən sonra altı ay müddətində
həmin yaşayış məntəqəsində ailə tərkibi və yaşayış sahəsinə dair
qüvvədə olan normalar nəzərə ahnmaqla növbədənkənar eyni
dəyərli abadlaşdırılmış yaşayış sahəsi verilməlidir.
Ödənilməli olan əmlakı əldə etmiş şəxs, bu əmlakın vurulmuş
ziyanın ödənilməsi qaydasında əvvəlki sahibinə qaytarılması ilə
əlaqədar əvəzində dövlətdən abadlaşdırılmış, dəyərcə və bütün
digər əlamətlərlə bərabər olan əmlakı və ya onun dəyərini tələb
etmək hüququna malikdir. Belə tələb, irəli sürüldükdən sonra bir
ay müddətindən gec olmayaraq dövlət tərəfindən təmin edilir.
Bununla əlaqədar bürün mübahisələr məhkəmə qaydasında həll
olunur.
Şəxsin barəsində mənfı fıkrin formalaşmasına, onu əhatə edən
şəxslərlə münasibətlərin pisləşməsinə gətirib çıxaran və digər
mənəvi xarakterli mənfı nəticələr mənəvi ziyan hesab edilir.
Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının
qanunsuz hərəkətləri nəticəsində şəxsə vurulmuş mənəvi ziyan
mülki qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş qaydada ödənilir.
Qanunsuz məhkum edilməsi və ya cinayət məsuliyyətinə cəlb
edilməsi ilə əlaqədar işdən (vəzifədən) çıxarılmış və ya işdən
(vəzifədən) kənarlaşdırılmış şəxs, əvvəlki işə (vəzifəyə) bərpa
edilməli, bu mümkün olmadıqda isə, (müəssisənin, idarənin,
təşkilatın ləğv edilməsi, vəzifənin ixtisar olunması) dövlət
məşğulluq xidməti tərəfindən başqa müvafiq (əvvəlki işinə bərabər
olan) işlə (vəzifə ilə) təmin edilməlidir.
Bu maddənin birinci hissəsində nəzərdə tutulmuş hallarda işdən
(vəzifədən) çıxarılma haqqında əmək kitabçasında edilmiş qeyd
etibarsız hesab olunur. Şəxsin tələbi ilə onun işdən (vəzifədən)
çıxarılması haqqında əmək kitabçasında müvafiq qeyd aparmış
orqan və ya onun vəzifəli şəxsi beş gün müddətində etibarsız hesab
olunmuş qeydin olmadığı əmək kitabçasının dublikatını ona
verməlidir.
120
Şəxsin cinayət və ya inzibati məsuliyyətə cəlb edilməsi, yaxud
məhkum edilməsi haqqında məlumatlar dərc edildikdə onun tələbi
ilə, həmin şəxs vəfat etdikdə isə onun qohumlarının, yaxud
təhqiqat orqanının, müstəntiqin, prokurorun və məhkəmənin tələbi
ilə bu məlumatları dərc etmiş orqan on gün müddətində qeyd
olunan məlumatları təkzib etməlidir.
Şəxsin tutulma, həbsdə olma, cəza çəkmə müddətləri və işdən
(vəzifədən) kənarlaşdırılması ilə əlaqədar işləmədiyi müddət həm
ümumi əmək stajma, həm də ixtisas üzrə və fasiləsiz staja daxil
edilir.
Fəhlələrin və dövlət qulluqçularının, eləcədə üzvlük əsasında
(kooperativ və digər müəssisələrdə) işləmiş şəxslərin, bu maddənin
birinci hissəsində göstərilmiş müddətlərin əlavə edilməsi şərtilə
hesablanmış əmək stajı, həmin şəxslərə imtiyazların və
müavinətlərin, o cümlədən təqaüdlərin və dövlət sosial sığortası
üzrə ödənişlərin təyin edilməsi zamanı nəzərə alınır. Bu staj
fəhlələrə və qulluqçulara imtiyazlı təqaüdlərin və xidmət işlərinə
görə təqaüdlərin təyin edilməsi, ixtisas üzrə iş müddətinin
davamından asılı olaraq aylıq maaş dərəcəsinin (vəzifə maaşının)
müəyyən edilməsi və birdəfəlik mükafatlandırma və ya xidmət
illərinə görə faiz artırmalarının ödənilməsi zamanı nəzərə
alınmalıdır.
Şəxsin tutulma, həbsdə olma, cəza çəkmə müddətləri və işdən
(vəzifədən) kənarlaşdırılması ilə əlaqədar işləmədiyi müddətlər,
yaşla əlaqədər imtiyazlı təqaüdlərin teyin edilməsi zamanı,
təqaüdün təyin edilməsi üçün müraciət etmiş şəxsin istəyi ilə, onun
qanunsuz məhkum edilməsindən və ya cinayət, yaxud inzibati
məsuliyyətə cəlb edilməsindən əvvəlki, yaxud cinayət və ya
inzibati məsuliyyətdən və ya cəza çəkməkdən azad edilməsindən
sonrakı işinə bərabər tutulur.
Qanunsuz məhkum edilməsi ilə əlaqədər hərbi və ya digər
rütbələrdən, dərəcələrdən və adlardan, dövlət mükafatlarından və
təltiflərdən məhrum edilmiş şəxsə həmin hərbi və ya digər rütbələr,
dərəcələr və adlar, dövlət mükafatları və təltiflər geri qaytarılır.
121
Şəxs barəsində bəraətverici hökm çıxarıldıqda, cinayət
hadisəsinin olmaması, əməlində cinayət tərkibinin olmaması və ya
şəxsin cinayət törətməkdə iştirakının sübut edilməməsi ilə bağlı
cinayət işinə xitam verildikdə və ya cinayət işinin başlanması rədd
edildikdə, habelə inzibati hüquqpozma haqqında işə xitam
verildikdə, təhqiqat orqanı, müstəntiq, prokuror, yaxud məhkəmə
həmin şəxsə onun pozulmuş hüquqlarının bərpa edilməsi və
vurulmuş ziyanın ödənilməsi qaydasını izah etməli və onun istəyi
ilə bir ay müddətində öz qəran haqqında əmək kollektivinə mə
lumat verməlidir.
Ziyanın məbləği qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş qaydada
məhkəmə tərəfindən müəyyən edilir.
Şəxsin çıxarılmış qərarla razılaşmadığı hallarda, o Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada
həmin qərardan yuxarı məhkəməyə şikayət verə bilər.
Şəxsin müraciətinə əsasən vurulmuş mənəvi ziyanın ödənilməsi
məsələsi mövcud qanunvericiliyə müvafiq olaraq məhkəmə
tərəfindən bu maddənin birinci hissəsinə uyğun olaraq həll edilir.
İstintaq və ya inzibati icraat müddətində və ya cəza çəkdiyi
dövrdə şəxsə vurulmuş mənəvi ziyanın ümumi məbləği
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş
qaydada məhkəmə tərəfindən müəyyən edilir.
Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının
qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş ziyanın
ödənilməsi barədə işlər üzrə ziyan çəkmiş tərəf məhkəmə
məsrəflərinin ödənilməsindən azad olunur.
Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının
qanunsuz hərəkətləri nəticəsində hərbi qulluqçulara vurulmuş ziyan
«Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə
orqanlarının qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə
vurulmuş ziyanın ödənilməsi haqqında» Azərbaycan
Respublikasının Qanununa müvafiq olaraq ödənilir.
122
İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında
Konvensiyanın 7 saylı Protokolu
Maddə 4. İki dəfə məhkum edilməmək və ya
cəzalandırılmamaq hüququ.
1. Heç
kəs və ya hər hansı dövlətin qanunlarına və ya
cinayət-prosesual normalarına müvafiq olaraq, artıq bəraət aldığı
və ya məhkum edildiyi cinayətlərə görə, həmin dövlətin
yurisdiksiyası çərçivəsində cinayət qaydasında təkrar məhkum
edilə və ya cəzalandırıla bilməz.
2. Əvvəlki maddə, əgəryeni və ya təzədən ortaya çıxmış
faktlar barəsində məlumatlar varsa və ya əvvəlki araşdırma
zamanı işin gedişinə təsir göstərən əsaslı pozuntulara yol verilibsə,
müvafiq dövlətin qanunlarına və cinayət-prosessual normalarına
uyğun olaraq, işə təkrar baxılmasına mane olmur.
3. Konvensiyanın 15-ci maddəsinin müddəalarına müvafiq
olaraq, bu maddədən geri çəkilməyə yol verilmir.
Azərbaycan Respublikasının
qanunvericilik sistemi
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 64-cü
maddəsinə əsasən, heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum
edilə bilməz.
«Azərbaycan Respublikasında
İnsan hüquq və
azadbqlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi haqqında»
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununun 2-ci
maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 27-
ci maddəsində (müharibənin hüquqauyğun aparılması nəticəsində
baş verən ölüm halları istisna olmaqla), 28-ci maddəsinin I
hissəsində, 46-cı maddəsinin III hissəsində, 63-cü, 64-cü
maddələrində və 71-ci maddəsinin VIII hissəsində nəzərdə tutulan
hüquqlar məhdudlaşdırıla bilməz və onlara dair qeyd-şərtlər
müəyyən edilə bilməz.
123
Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 8-ci
maddəsinə əsasən, cinayət törətmiş şəxs haqqında tətbiq edilən
cəza və ya digər cinayət-hüquqi xarakterli tədbirlər ədalətli
olmalıdır, yəni cinayətin xarakterinə və ictimai təhlükəlilik
dərəcəsinə, onun törədilməsi hallarına və cinayət törətməkdə
təqsirli bilinən şəxsin şəxsiyyətinə uyğun olmalıdır.
Heç kəs eyni bir cinayətə göpə iki dəfə cinayət məsuliyyətinə
cəlb oluna bilməz.
Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinin
9-cü maddəsinə əsasən, inzibati xəta törətmiş şəxs haqqında tətbiq
edilən tənbeh ədalətli olmalıdır, yəni inzibati xətaların xarakterinə,
onun törədilməsi hallarına uyğun, qanuni və əsaslı olmalıdır.
Bir inzibati xətaya görə heç kəs iki dəfə inzibati məsuliyyətə
cəlb oluna bilməz.
İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında
Konvensiyanın 7saylı Protokolu
Maddə 5. Ər və arvadın hüquq bərabərliyi
Ərlə arvad bərabər hüquqlara malikdirlər və uşaqları ilə
münasibətlərdə, nikaha daxil olmaq, nikahda olmaq və boşanma
ilə bağlı bərabər mülki hüquqi cavabdehlik daşıyırlar. Bu maddə
uşaqların maraqlarına riayət olunması üçün zəruri tədbirlər
görməkdə dövlətlərə mane olmur.
Azərbaycan Respublikasının
qanunvericilik sistemi
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsi-
nin II hissəsinə əsasən, kişi ilə qadının eyni hüquqları və
azadlıqları vardır.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 34-cü
maddəsinə əsasən, ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara
qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideyinlərin həm hüququ
həm də borcudur.
124
Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinin 29-cu
maddəsi ər və arvadın ailə münasibətlərində hüquq
bərəbərliyini təsbit edir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında təsbit edilmiş qadın
və kişinin hüquq bərabərliyinə uyğun olaraq ər və arvad ailə
münasibətlərində bərabər şəxsi və əmlak hüquqlarına malikdirlər.
Analıq, atalıq, uşaqların tərbiyəsi və təhsili, eləcə də ailənin
digər məsələləri ər arvadın hüquq bərabərliyi prinsipinə uyğun
olaraq birgə həll edilir.
125
İSTİFADƏ EDİLMİŞ NORMATİV HÜQUQİ AKTLAR
1. İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında
Konvensiya - 4 noyabr 1950 - ci il.
2. İnsan hüquqlarının və esas azadlıqların müdafiəsi haqqında
Konvensiyasının 1 saylı Protokolu - 20 mart 1952-ci il.
3. İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında
Konvensiyasının 4 saylı Protokolu - 16 oktyabr 1963-cü il.
4. İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında
Konvensiyasının Ölüm cəzasının ləğvinə dair 6 saylı
Protokolu - 28 aprel 1983-cü il.
5. İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında
Konvensiyasının 7 saylı Protokolu - 22 noyabr 1984-cü il.
6. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası -12 noyabr 1995-ci
il.
7. «Azərbaycan Respublikasında İnsan hüquq və azadlıqlarının
həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi haqqında» Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiya Qanunu 24 dekabr 2002-ci il.
8. Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsi 30 dekabr 1999-
cu il.
9. Azərbaycan Respublikasının Cəzaların İcrası Məcəlləsi – 14
iyul 2000-ci il.
10. Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi 01 fevral
1999-cu il.
11. Azərbaycan Respublikası Cinayət Prosesual Məcəlləsi -14
iyul 2000-ci il.
12. Azərbaycan Respublikası Mülki Prosesual Məcəlləsi - 28
dekabr 1999-cu il.
13. Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsi 11
iyul 2000-ci il.
14. Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsi 28 dekabr 1999-
cu il.
126
15. Azərbaycan Respublikasında ölüm cəzasının ləğv olunması
ilə əlaqədar «Azərbaycan Respublikası Cinayət, Cinayət
Prosesual və İslah-Əmək Məcəllələrinə dəyişikliklər və
əlavələr edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikasının
Qanunu - 10 fevral 1998-ci il
16. «Polis haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 28
oktyabr 1999-cu il.
17. «Cinayət prosesində iştirak edən şəxslərin dövlət müdafiəsi
haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu -11 dekabr
1998-ci il.
18. «Dini etiqad azadlığı haqqında Azərbaycan Respublikasının
Qanunu 20 avqust 1992-ci il.
19. «Məlumat azadlığı haqqında Azərbaycan Respublikasının
Qanunu-19 iyun 1998-ci il.
20. «Siyasi partiyalar haqqında Azərbaycan Respublikasının
Qanunu 03 iyun 1996-cı il.
21. «Həmkarlar ittifaqları haqqında Azərbaycan Respublikasının
Qanunu- 24 fevral 1994-cü il.
22. «Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında Azərbaycan
Respublikasının Qanunu-13noyabr 1998-ci il.
23. «Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında Azərbaycan
Respublikasının Qanunu - 15 dekabr 1992-ci il.
24. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunu - 07 oktyabr
1992-ci il.
25. «Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında
Azərbaycan Respublikasının Qanunu - 30 sentyabr 1998-ci
il.
26. «Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqi
vəziyyəti haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu -13
mart 1996-cı il.
27. «Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə
orqanlarının qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə
vurulmuş ziyanın ödənilməsi haqqında Azərbaycan
Respublikasının Qanunu - 29 dekabr 1998-ci i1N:610-1Q
127
28. «Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında Azərbaycan
Respublikasının Qanunu - 26 iyun 1997-ci il.
29. «Notariat haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu -
26noyabr 1999-cu il.
30. «Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında Azərbaycan
Respublikasının Qanunu - 28 dekabr 1999 - cu il.
31. «Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər
haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu - 5 iyul 2000-
ci il.
32. «Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri haqqında
Azərbaycan Respublikasının Qanunu - 9 iyun 1998-ciil.
33. Referendum haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunu -30
dekabr 1997-ci il.
34. «Bələdiyyələrə seçkilərin qaydaları haqqında Azərbaycan
Respublikası Qanunu - 2 iyun 1999-cu il.
128
Aydın Məhəmməd oğlu Səfixanh
İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında
Avropa konvensiyasında insan hüquq və azadlıqları ilə bağlı
müddəaların Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik
sistemində təsbiti
Yığılmağa verilmişdir 10.01.2003. Çapa imzalanmışdır 07.03.
2003. Ofset kağızı. Fiziki ç. v. 8. Format 60x90 1/16. Ofset çapı.
Tiraj 500. Sifariş N»15.
«Azərnəşr» nəşriyyatı.
Bakı şəhəri, H. Hacıyev küçəsi 4.
«Atra» mətbəəsində çap olunmuşdur.
Bakı şəhəri, S.Vurğun küçəsi 110.
Dostları ilə paylaş: |