Microsoft Word saboloo versiya azerbaiganuli doc

 
40
7. Mətn əsasında ehtimal etmək olar ki,: 
 
a) B xətli yazı Minosun Kretasında yaradılmışdır, ancaq sisteminin mürəkkəbliyinə görə o 
kontinental Yunanıstanda yayıla bilməmişdir 
b) Yunanlar Minosun yazı  ənənələrinə rasional münasibət bəsləmişlər: A xətlinin bütün 
işarələrindən  istifadə etmiş və əlifba yazısından bir neçə qrafema əlavə etmişlər 
c) Yunanlardan əvvəlki tayfalar tərəfindən yaradılmış B xətli yazı  əlifba yazısının 
inkişafının təməlini qoymuşdur 
ç)  Minos yazısının (Kreta yaxud A xətlinin)  şifrinin açılması  bəlkə  də Ege dənizi 
hövzəsində yunanlardan əvvəl yaşamış qeyri-hindavropa mənşəli xalqın etnik mənsubiyyəti 
məsələsini həll edə biləcəkdir. 
 
Sonuncu, bir növ yekun sualına cavab verilməsi bütün mətnin ətraflı düşünülməsini, yazılar 
barədə verilən arayışların qarşılıqlı əlaqələndirlməsini tələb edir. Cavabın hər variantını müzakirə 
edək: 
(a) Cavabda göstərilən fakt mətndəki B xətli yazı haqqında verilən arayışlara uyğun gəlmir. 
Minos Kretası, yunanlardan əvvəlki sivilizasiya dövründəki Kreta deməkdir, B xətli isə yunan 
yazısıdır. Bundan əlavə, mətndə onun kontinental Yunanıstanda da yayıldığı qeyd olunmuşdur (V 
abzas). 
(b) V abzasda B xətli yazının A xətli  əsasında necə formalaşmasından söhbət gedir. 
Yunanlar “A xətlinin bəzi işarələrindən  istifadə etməmişlər”.  Əlifba yazısından isə yeni işarələri 
əxz edə bilməzdilər, çünki B xətli ancaq sillaboqramlardan və ideoqramlardan istifadə edir (o 
dövrdə əlifba yazısının mövcudluğu barədə mətndə heç nə deyilməmişdir). Cavabın bu variantında 
isə həmin hadisə qeyri-düzgün əks etdirilmişdir. 
c) Cavab düzgün deyildir, çünki artıq dəfələrlə deyildiyi kimi, B xətli yazı yunan yazısıdır, 
yunanlardan  əvvəlki tayfalar tərəfindən deyil, yunanlar tərəfindən yaradılmışdır (yunanlardan 
əvvəlki A xətli yazıdır). 
ç) Düzgün cavabdır. Mətnin  əvvəlində Ege dənizi hövzəsində yunanlardan əvvəl 
məckunlaşmış tayfaların mövcudluğu barədə məsələ qaldırılmışdır. A xətli yazı məhz yunanlardan 
əvvəlki sivilizasiyada yaradılmışdır (onu Minos yazısı da adlandırırlar). Mətndə  həmçinin deyilir 
ki, bu yazının  şifri hələ açılmamışdır. Onun şifrinin açılması – A xətli ilə yazılmış yazıların 
oxunması, onu yaratmış xalqın mənşəyi barədə alimlərə mühüm məlumat verərdi. Beləliklə, mətn 
həqiqətən (ç) cavabında irəli sürülən ehtimalı bildirməyə əsas verir. 
 
 
 
Oxunmuş mətnin düşünülməsi üçün ümumi tövsiyələr: 
•  Mətni diqqətlə oxuyun. Onun əsas ideyasını dərk etməyə çalışın; 
•  Yalnız mətnin məzmunu sizə tam aydın olduqdan sonra suallara cavab verməyə başlayın; 
•  Suala cavab verməzdən  əvvəl mətnin bu sualın bilavasitə aid olduğu hissəsini diqqətlə 
oxuyun (bəzən mətndə müvafiq parçanın axtarılmasını asanlaşdırmaq üçün sualda 
abzasın nömrəsi göstərilmişdir); 
•  Ehtimal olunan bütün dörd cavabı diqqətlə müzakirə edin. Qalan variantları da müzakirə 
etməmiş düzgün saydığınız ilk variantı dairəyə almayın; 
•  Cavabın bu və ya digər variantı məntiqi baxımdan düzgün, lakin verilən mətnə görə səhv 
ola bilər. Buna görə  də cavabı seçməzdən  əvvəl mətnin müvafıq hissəsini bir daha 
oxuyun (yoxlayın) və kontekstə görə düzgün olan cavabı seçin; 
•  Mətndə hər cavabın düzgünlüyünü yaxud qeyri-düzgünlüyünü təsdiq edən dəlillər tapın; 
•  Cavab yalnız qismən düzgün olduqda (suala qismən cavab verdikdə) da düzgün sayıla 
bilər, buna görə də ehtimal olunan hər cavabı diqqətlə müzakirə edin. 
 
 

---

 
41
Sərbəst iş üçün tapşırıqlar  
Адятян, дцшцнмяк габилиййятини йалныз инсан цчцн сяъиййяви олан хцсусиййят сайыр вя ону нитг 
габилиййяти  иля  ялагяляндирирляр.  Дцшцнъянин  ашкара  чыхарылмасынын  мцкяммял  формасы  мянтиги 
тяфяккцрдцр. Тябии олараг гаршыйа беля бир суал чыхыр: бу тяфяккцрцн йеэаня формасыдыр, йахуд онун диэяр 
формалары да вардыр? Тядгигатлар нятиъясиндя мцяййян едилдийиня эюря  тяфяккцрцн бир нечя инкишаф пилляси 
вардыр. Щяр бир пиллядя тяфяккцр мцхтялиф формада якс етдирилир. Онлардан ян садяси практики дцшцнъядир. 
Практики  дцшцнъя  анлайышы  алман  алими  В.  Келлеря  мяхсусдур.  Келлер  щейванын  (нитг 
габилиййятиндян  мящрум  олан)  аьыллы  щярякят  едиб-едя  билмяйяъяйини,  йахуд  инстинктдян  иряли 
эялмяйян  щярякят едиб-едя  билмяйяъяйини тядгиг  едирди.  Келлерин инсанабянзяр  меймунлар  цзяриндя 
апардыьы експериментлярин ясас принсипи беля иди: бирбаша йолла мягсядя наил олмаг мцмкцн олдугда, 
щейванын давранышыны инстинкт идаря едир. Анъаг мягсядя наил олмаг цчцн бирбаша дейил, «долайы йол» 
лазым  эялдикдя,  щейван  дцшцнъяли  щярякят  етмяйя  мяъбур  олур.  Келлерин  бцтцн  сынаглары  еля 
гурулмушдур ки, мягсядя наил олмаг цчцн щюкмян долайы йол сечмяк лазым эялир. 
Келлер  меймун  Коконун  ялини  йухарындан  асылмыш  банана  неъя  чатдырдыьыны  тясвир  едир. 
Коко  бананы  эюръяк  бирбаша  она  доьру  гачыб  вар  эцъц  иля  йухары  атылды,  лакин  мягсядиня  наил  ола 
билмяди. О эерийя дюндц, йеня дя диварын йанына гайытды вя бу щярякяти бир нечя дяфя тякрар етди. 
Сонра  орайа  гойулмуш  гутунун  йанына  эедиб  цстцня  чыхараг  банана  доьру  бахмаьа  башлады. 
Коконун  щярякятляриндя  эюзля  сечилян  йавашыма  щисс  олунурду.  О,  гутудан  дивара  гядяр  олан 
мясафяни  бир  нечя  дяфя  гят  етди.  Експериментчи  банана  портаьал  парчасы  да  ялавя  етди  вя  бу, 
меймунун щярякятиня ачыг-ашкар тясир эюстярди: Коко йеня дя гутунун йанына эетди, ону сцрятля 
диварын йанына апарыб цстцня чыхды вя яли мейвяйя чатды. 
Шимпанзенин  давранышында  щяр  ъцр  дцшцнъя  яламятляри  эюрмяк  олар:  бананы  эюрмяк  ону 
бирбаша йолла (сычрамагла) яля кечирмяк ъящдиня сябяб олур, щейванда илк нювбядя инстинкт ойаныр. 
Анъаг  мягсядя  наил  ола  билмядикдя,  Кока  о  йан-бу  йана  эязмяйя  башлайыр.  Кока  банандан 
узаглашыб  гутунун  йанына  эетдикдя,  инстинктин  ялейщиня  щярякят  едир,  йахуд  дцшцнмяйя  башлайыр. 
Онун  щярякятляринин  лянэидийи  нязяря  чарпыр,  еля  тяяссцрат  йараныр  ки,  санки  щейванда  спесифик 
тяяъъцблянмяк  щисси  баш  галдырмышдыр.  Тяяъъцблянмякля башланмыш  просес  дцшцнмяк  цчцн  зярури 
олан икинъи конкрет щалла – дярк етмякля баша чатыр: Портаьал парчасынын ялавя едилмяси иля йеня дя 
гутунун йанына эетмяси вя артыг мягсядйюнлц щярякят етмяси эюстярир ки, Коко мягсядя чатмаьын 
неъя  мцмкцн  олдуьуну  гяфлятян  «баша  дцшмцшдцр».  Щейванын  дцшцнмя  габилиййятинин  неъя 
олмасы онун давранышында, щярякятляриндя юзцнц якс етдирир. Давраныш бурада тяфяккцрцн мящсулу 
дейил, онун просесидир. Беляликля, тяфяккцр щялялик практикадан айрылмамышдыр. 
Беля бир факт диггяти ъялб едир: ня гядяр ки, дивардан банан асылмышды, мясяляни щялл етмяк цчцн 
Коканын  кифайят  гядяр  стимулу  йох  иди.  Портаьал  парчасынын  ялавя  едилмяси,  йахуд  стимулун 
ящямиййятинин  артмасы,  мягсядя  наил  олмаг  тялябатынын  эцълянмясиня  вя  мцвафиг  щярякятя  сябяб 
олду. Бу, тяфяккцрцн стимуллашдырылмасы цчцн тялябатын ня кими ящямиййяти олдуьуну айдын эюстярир. 
 
1. Биринъи абзасдакы ясас фикир ашаьыда садалананлардан щансында якс етдирилмишдир? 
а)  тяфяккцрцн тякмилляшмиш формасы йалныз инсан цчцн сяъиййявидир, чцнки йалныз о нитг 
габилиййятиня маликдир 
б)  мянтиги тяфяккцр йалныз инсан цчцн спесификдир, анъаг тяфяккцрцн диэяр формалары башга мяняви 
варлыглар цчцн дя сяъиййяви ола биляр  
ъ)  тяфяккцр мцхтялиф инкишаф мярщяляляриндя юзцнц фяргли формаларла якс етдирир, онларын арасында 
мянтиги тяфяккцр тякмилляшмишдир 
ч)  тяфяккцр даим инкишаф едир вя мцвафиг олараг мцхтялиф формаларла якс олунур, анъаг инсан цчцн 
йалныз мянтиги тяфяккцр сяъиййявидир 
 
2.  Келлерин  тясдиг  олундуьу  тягдирдя  щейванларда  практики  дцшцнъянин  мювъудлуьу  барядя  мцлащизя 
йцрцтмяйин мцмкцн олдуьу фярзиййяси ашаьыда садалананлардан щансы ъцмлядя якс етдирилмишдир? 
а)  нитг габилиййятиндян мящрум олан щейван аьыллы щярякят, йахуд инстинктля ялагядар олмайан 
щярякят едя билмир 
б)  щейван бирбаша йолла мягсядя наил ола билдикдя, онун щярякятини инстинкт ифадя едир 
ъ)  щейван долайы йолла мягсядя наил ола билдикдя, о инстинктив дейил, дцшцнъяли щярякят едир   
ч)  мягсядя наил олмаг цчцн щюкмян «долайы йол» сечмяйя мяъбур олан щейван дцшцнъяли дейил, 
инстинктив щярякят едир 

---