Microsoft Word Samaradorlikning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va tushunchasi

KT.K=(A2-
Mu.d.k)(P2-IKK)
Bu yerda: A
2
— aylanma aktivlar (ishlab chiqarish zahiralari, tayyor mahsulot, 
pul mablag’lari, debitorlik qarzlari va hokazolar);
P
2
— majburiyatlar (kisqa muddatli qarzlar, qisqa muddatli kreditlar, byudjet 
oldidagi qarzlar, kreditorlik qarzlari va hokazo);
M
u.d.k
— muddati o’tib ketgan debitorlik qarzlari; I
kk
— 
uzoq muddatli qarz va kreditlar.
korxona moliyaviy mustaqilligining kamayishi (ko’payishi), kelajakda 
moliyaviy qiyinchiliklarga uchrash xavfining kuchayishi (pasayishi) haqida 
ma’lumot beradi hamda korxona o’z majburiyatlari oddida javob berishining 
kafolatlarini belgilab beradi. U quyidagi formula asosida hisoblanadi:

---

12 
K
MM 
= P / IB
Bu yerda: IB - korxona balansi aktivi yoki passivining yakuni.
Ko’rsatkichlar tizimini tayyorlagan mualliflar tomonidan korxonaning to’lovga 
qobiliyatligi yoki nochorligini aniqlovchi o’lchamlar belgilab berilgan. Masalan, 
to’lov qobiliyati koeffitsienti hamda xususiy va qarzga olingan mablag’lar nisbati 
koeffitsienti 2 dan kichik bo’lsa (K
t
k
<2; K
xkm
<2), moliya-viy mustakillik 
koeffitsienti 0,5 dan kichik bulsa (Km.m <0,5), xususiy aylanma mablag’lar bilan 
ta’minlanganlik koeffitsienti 0,1 dan kichik bo’lsa (K
xam
<0,1) korxonalar nochor 
deb topiladi.
Ishlab chiqarish-texnik vazifani hal etishning biror variantining 
ijtimoiyiqtisodiy afzalligini asoslab berish, taqdim etilgan variantlardan eng 
samaralisini tanlab olish maqsadida aniqlanadigan samaradorlik qiyosiy 
samaradorlik deb ataladi. Qiyosiy samaradorlik ikki va undan ortiq variantni 
taqqoslash va shu asosda bir variantning boshqa variantlardan ustunligi va 
optimalligini aniqlab beradi.
Optimal variantni tanlash hamda uni asoslash uchun qo’shimcha kapital 
mablag’larning qoplanish muddati yoki qiyosiy samaradorlik koffitsientini hisoblab 
chiqish va ular miqtsorini me’yortiv qiymati bilan taqqoslash kerak.
Xalq xo’jaligida yangi texnika, ixtirolar va ratsionalizatorlik takliflaridan 
foydalanishning iqtisodiy samaradorligini belgilash metodikasida samaradorlikning 
me’yortiv koeffitsienti xalq xo’jaligining hamma tarmoqlari uchun 0,15 ga teng 
qilib olingan.
Keltirilgan xarajatlarni aniklash eski texnika o’rniga yangisini yaratish va 
ko’llash natijasida hosil bo’ladigan iqtisodiy samarani baholashga xalq xo’jaligi 
nuktai nazaridan yondashishni taqozo etadi.
Yillik iqtisodiy samara — bu, yangi tsxnika, texnologiya va progressiv 
mahsulot turlarining, doehnat va ishlab chiqarishni tashkil etishning iqtisodiy 
samaradorligini tahlil etish va baholashda qo’llaniladigan muhim ko’rsatkichlardan 
biridir. Bu ko’rsatkich qiyos qilinadigan variantlar bo’yicha sarflangan xarajatlar 

---

13 
to’g’risidagi ma’lumotlar asosida quyidagi formula yordamida hisoblab chiqiladi: