Microsoft Word Samaradorlikning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va tushunchasi

2.
 
Mu=Q/Is
 
 
Bu yerda: Mu - mehnat unumdorligi;
Q - mahsulot hajmi qiymat ko’rinishida; Is 
- ishlovchilar (ishchilar) soni.
Mahsulotning mehnat sig’imi mehnat unumdorligiga teskari kattalik bo’lib, 
sarflangan mehnat miqtsorining ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga nisbati sifatida 
aniqlanadi:
3.
 
T = Is/Q
Bu mehnat sig’imining korxona miqyosida o’lchanishidir makrodarajada esa 
mehnat sig’imining uch turi bo’ladi: texnologik, to’la va xalq xo’jaligi mehnat 
sig’imi. Mehnat sarfini hisobga olish jihatiga qarab, u yana uch turga: rejali mehnat, 
me’yortiv mehnat va haqiqiy (amaldagi) mehnat sig’imlariga bo’linadi. Mehnat 
sig’imi bevosita sarf (asosiy xodimlar sarf qilgan mehnat) bo’yicha, to’la sarf 
(yordamchi xodimlar sarf qilgan mehnat) bo’yicha hamda umumiy ijtimoiy 
mahsulot yoki milliy daromad qiymatiga nisbati bilan belgilanadi. Ayrim 
komplekslar va ularning tarmoqlarida, korxonalarda esa, moddiy sarflar
mikdorining qiymatiga nisbatan belgilanadi:
Fond qaytimi (G’
k
) va fond sig’imini (G’
s
) aniqlash formulasi quyidagicha:
G’
k 
= Q/F
Bu yerda: Q- mahsulot hajmi, qiymat pul ko’riniishda;
F — asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymati.

---

10 
G’
S 
= F/Q
Fond qaytimi qanchalik yuqori va fond sig’imi qanchalik past bo’lsa, ishlab 
chiqarish va mehnat qurollaridan foydalanish samaradorligi shunchalik yuqori 
bo’ladi va aksincha. Mashina va uskunalardan unumli foydalanish, ishlab chiqarish 
texnologiyalarini takomillashtirish hamda xodimlar malakasini oshirish, fond 
qaytimini ko’paytirishshshg muhim zahirasi hisoblanadi.
Bozor 
sharoitlarida 
korxona 
xo’jalik 
faoliyati 
samaradorligining 
umumlashtiruvchi yoki mezon ko’rsatkichi sifatida rentabellik yoki kapitalning 
daromadliligini qabul qilish mumkin. Bu ko’rsatkich kuyidagi formula asosida 
hisoblanadi: