Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
182 heyətinin nümayəndələri ilə Tehran Mərkəzi hökumətin nümayəndələri Ağa Bəyat və Dövlətşahı arasında Ağa Sərrac Milar (Zəkaül-dövlənin) mənzilində bir para rəsmi danışıqlar ə mələ gəldi ki, tarixi cəhətdən əhəmiyyətə malik olduğuna görə onun rəsmi hissəsinin burada qeyd olunur. əvvəlcə Ağa Bəyat bir neçə gün əvvəl Ağa Pişəvəri ilə onların arasında gedən danışıqların ətrafında müxtəsərcəsinə danışıb, öz məmurlarının haqqından mərkəzi hökumətin və əla həzrət humayunun tərəfindən nümayəndə olduqlarını və bu məmuriyyətin Azərbaycana qarşı son dərəcədə əlaqədar olduqlarına görə öz öhdələrinə aldıqları xüsusilə qeyd etdilər. Sonra Azərbaycan Demokrat Firqəsinin rəhbərliyi altında bütün Azərbaycan üzərində əmələ gəlmiş milli hərəkatın əhəmiyyəti və bu nehzətin nəticəsində təşkil edilmiş milli konqrə (Azərbaycan Milli Məclisi) və Azərbaycan milli heyəti iş üstə gəlməsi haqqında danışıb, axırda qeyd etdilər ki, bir neçə gün əvvəl Ağa Pişəvəri ilə danışıq apardıqda belə qərar gəlmişdik. Ağa Pişəvəri Azərbaycan millətinin tələblərinin siyahısını mərkəzi hökümətə xəbər vermək üçün onlara göstərsinlər. Bu zaman Ağa Pişəvəri milli Müəssisan Məclisi tərəfindən milli heyətə verilmiş ixtiyaratın hüdudu və məmuriyyətlərinin barəsində tozih verib, habelə milli konqrənin təsvibinə yetişmiş və ə lahəzrət hümayuni, rəis məclis, baş vəzir və demokrat dövlətlərin siyasi nümayəndələrinə müxabirə (teleqraf) olunmuş elamiyə (deklarasion) dan və habelə 14 (təqsimat çahadəhganə) hissədən ibarət olan təsmimlərdə və Müəssisani- Məclisinin təsvibinə yetişmiş bəyaniyədən bir nüxsə Ağa Bayata göstərdilər. Xüsusilə qeyd etdilər ki, bizim əsas tələblərimiz Azərbaycan milli konqrənin tutduğu təsmim mövcibincə təyin oub və bu elamiyələrdə qeyd edilmişdir. Ağa Pişəvəri yenə əlavə olaraq, dedilər ki, milli heyət konqrə tərəfindən tapşırılmış vəzifələri son dərəcədə ciddiyyətlə yerinə yetirib, seçki işini müvəffəqiyyətlə əncam verib və bir neçə günə qədər də Azərbaycan milli məclisi təşkil tapacaq. Öz 191 vergiləri vüsül etmək (almaq) üçün müstəqil surətdə rəftar etsinlər. Halbuki, qanun mövcibincə jandarm məmurlarının hüquqi işlərə müdaxilə etmək ixtiyarı yox idi. ərbab fəqət məhkəmə vasitəsilə istədiyini vüsul etməli idi. Bədbaxtlıq bundadır ki, randa heç vaxt qanun müraat olunmamış məxsusən kənd, məşrutə və ədliyyədən bəhrə aparmışdır. Məsələn, nehzət başlamadan əvvəl Ağa Əziman Azərbaycanda müddəyiülümumluq vəzifəsini ifa edərkən bu məsələni irəli sürüb, jandarm başçılarını və ümumiyyətlə jandarm və polis məmurlarının hüquqi işlərə qarışmasına etiraz etdiyinə görə onu işdən ixrac edərək Tehrana aparmış, orada uzun müddət işsiz qalmağa məcbur etmişdilər. Məşrutəxahlıq iddiasına baxmayaraq Həkimi Azərbaycanda əmniyyəti pozub şureş etmək üçün açıq surətdə qanunu ayaq altına alıb, maliklərin vergi məsələsini jandarm məmurlarına kif mayəşayanə tapşırmaqla qanun məşrutə üsuluna böyük və şiddətli zərəbələr endirməkdə idi. Bu isə Azərbaycanın mürtəce maliklərindən olan məclis nümayəndələrinin göstərişi ilə əmələ gəlmişdi. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, randa hələ indiyanədək kəndli ilə ərbabın münasibətini təyin etmək üçün heç bir qanun qoyulmamışdı. ərbab istədiyi vaxt özündən yeni vergi ixtira edir və onu vüsul etmək üçün heç bir mümanetə təsadüf etmir. Bununla belə bənabərin əgər, haman qələd ran qanunu əsası nöqteyi-nəzərindən belə yazılsa, dövlətin jandarm vasitəsilə ə rbab üçün vergi toplamağa ixtiyarı ola bilməzdi. Iki vətəndaşın bir-birindən olan iddialarını təyin etmək ədliyəyə və məhkəməyə aid olan məsələdir. Onu başqa bir yol ilə həll etmək fəqət müəyyən məqsəd üzərində idi. Əslən məhkəmənin rəsmi qərarı və müddəyül-ümumun əmri olmadan ran qanun ə sası mövcibincə kimsənin azadlığını məhdud etmək, evinə daxil olmaq olmaz. Buna baxmayaraq, o günlərdə Həkiminin ə mri mövcibincə Azərbaycan kəndlilərinin özləri qarət olunub, jandarmlar tərəfindən öldürülmüşdü. Iş bununla qurtarmış olsaydı dərd yarı idi. Bədbəxtanə dövlətin təmayül və başda 190 Dövlət idarələrində ədliyyə dairələrindən qəti bir cavab görməmiş kəndlilər dəstə-dəstə firqə komitəsinə gəlib oradan öz dərdlərinə əlac tələb edirdilər. Onların dərdlərinin əlacı o gün bizim imkanlarımızdan xaric idi. Gündəlik cari işə başımızı qarışdırsaydıq, qitən 21 Azər nehzətini vaxtında təşkil edə bilməzdik. Ona görə qəti surətdə bəzi yerlərdə kəndli hərəkatının qabağını almağa məcbur olurduq. O günlərdə bəzi Hizbi-Tudə üzvləri sadiq Tudə namına Tudəni irəli çəkib, mitinq, nümayiş vermək və tək-tək ittifaqlarda dövlət məmurlarının yerində oturmağı təklif edirdilər. Bu isə bizi təqib etdiyimiz yoldan çıxarıb, xırda macəralarla vaxtımızı əlimizdən ala bilərdi. Ona görə o gün bu kimi şüarlarla təzahür edən sabiq Tudə firqəsi başçıları ilə də üz-üzə gəlib onların solçuluqlarının qabağını almağa məcbur olurduq. Yuxarıda göstərdiyimiz əsas səbəblərə görə kəndlinin maliki kənddən qaçırıb, torpağı əlinə keçirməsi malikin keçmiş əsarət və dərəbəylik üsulunu saxlamağa çalışmasına görə kəndlərdə mübarizə get-gedə ş iddətlənir. Tehrandan müstəqim surətdə nehzəti boğub demokrat firqəsi üzvlüyünə yazılan kəndləri əzmək yolu ilə firqənin inkişafına və kəndlərdə nüfuz salmasına manelər törətmək üçün dəstur alan jandarmlar isə özlərinin vəhşiyanə hərəkətləri ilə bu mübarizənin daha şədid bir hal almasına bais olurdular. Jandarmların və dövlət məmurlarının himayət etdiyi ə rbablar isə daha həyasızlaşıb kəndlilər üzərində fişar və ə zablarını daha artırmağa çalışırdılar. Ona görə nehzətimiz qəti mərəhələyə varid olduğu günlərdə bütün Azərbaycan kəndliləri jandarmların zülm və əsarətindən cana doyub, səslərini ucaltmaqda idilər. Jandarmlar ərbabların köməyilə kəndliləri tutur, evləri yıxır-dağıdır, bərbad edir. Bir parası kiçik etiraz etdikləri halda jandarmlar dəstə-dəstə gətirib öldürüb, nəfəslərini kəsməyə çalışırdılar. Bu işdə Tehran çox ş eytənətamiz hiylələr işlədirdi. Həkimi bizim maliklərlə raiyyət arasında qurub, düzəltdiyimiz müvəfiqətnaməni qeyri-qanuni adlandırıb, jandarmlara tapşırmışdı. Ərbabların kəndi istədiyi 183 tərəfindən bir dövlət heyəti intixab edib Azərbaycanın daxili işlərinin idarə etməsinin öhdəsinə alacaqlar. Ağa Bayat elamiyəni mütaliyə etdikdən (oxuduqdan) sonra muxtariyyatdən məqsud nədir, deyə sual etdilər. Insan bu kələmədən qorxur. Başqa bir zad onun yerinə qoyulması yaxşıdır dedilər. Ağa Pişəvəri milli muxtariyyət sözünü izah etmək və mövzunun aydınlaşması üçün Amerika Birləşmiş Ş tatlarını misal olaraq deməklə bərabər, Azərbaycan xalqı üçün milli muxtariyyatın nə kimi əhəmiyyətə malik olduğu haqqında danışırdılar. Xüsusilə qeyd etdilər ki, bizim millətimiz adab və ə nənələrimizə məfkurə və ş üarlarımız, dilmaarif, mədəniyyətimiz, bir sözlə, ölkəmizin bütün təbii və iqtisadi şə raitini bizə milli muxtariyyətimizdən istifadə etmək icazəsi verir. Milli muxtariyyət Azərbaycan millətinin tələblərinin qarantisinin icra zaminidir. Bundan ötrüdür ki, Azərbaycan millətinin etdiyi demokratik hərəkatı mərkəzi hökümətin iğfal və aldadıcı siyasəti nəticəsində məşrutiyyət inqilabi dövrəsi Xiyabaninin Qiyami kimi ortadan getməsin. Ağa Bayat sual etdilər ki, məsələn, mərkəzi hökumətə nə miqdarda maliyat vermək istəyirsiz? Ağa Pişəvəri cavab verdilər ki, onun miqdarını təyin etmək çətin bir iş də deyildir. Siz bizim tələblərimizin əsaslarını qəbul edin. Sonra cüztiyyatın təmin etmək üçün asanlıqla iqdam edə bilərik. Ağa Bayat dedilər ki, xeyir. Gəlin əvvəlcə həmin cüziyyatda razılaşaq, razılaşmaqdan sonra əsas qismətlərdə bir ad tapılacaqdır. Ağa Dövlətşah da Ağa Bayatın köməyə çataraq əlavə etdilər ki, məsələn, sizin Milli Məclsinin qoyulmuş qanunlarının əsərinin Məclis- Ş urayi-Milli qanunlarının hansı hüduda qədər Azərbaycanda icra olunacağını əvvəlcə bilək. Bu sualata cavab verildi ki, ə lbəttə, qanunları vəz etdikdə Azərbaycanın daxili xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Ağa Bayatın işin cüziyyatı haqqında razılaşma əmələ gəldikdən sonra əsaslı qismətlər də Azərbaycan milli heyətinin bizim əsas tələblərimiz qəbul olunduqdan sonra cuzi məsələlər və onların hüdudunu təyin Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|