Microsoft Word Shafag Asiman Seismic 3d eia 23 Aug 11 aze doc
Yüklə 5,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dalğa və axın rejimi
- Şəkil 5.2 ). Duzluluq
- Hidrokimyəvi rejim
- Cədvəl 5.1
BP Azərbaycan Şəfəq-Asiman Dəniz Bloku 3Ö Seysmik Kəşfiyyat Tədqiqatı Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi AETC/P140167_Rev03 40 nəzərə çarpır. Bu fərq yayda təxminən 3˚C-yə düşür; şimalda 25˚C-dən cənubda 28˚C-yə qədər. Dənizin ən soyuq hissələri şərq sahilindədir, burada temperatur qərbdə olduğundan 1- 2˚C aşağıdır. 100 m-dən aşağı dərinlikdə su sütununun abyssal qatının su temperaturları kiçik mövsümi dəyişkənliklə 5.7 0 C ilə 6.3 0 C arasındadır (Kosarev, 1974). Dənizin dərin sularında cüzi şaquli istilik fərqləri intensiv konvektiv qarışmaya görədir (Kosarev və Yablonskaya, 1994). Səth və dərin su təbəqələri arasında temperatur fərqləri mövsümi termoklinin (sürətli temperatur sıçrayışı sahəsi) formalaşmasına gətirib çıxarır. Termoklinin mövcudluğu üst və alt su təbəqələrinin qarışmasını məhdudlaşdırır. Cənubi Xəzərdə termoklin yazda (mart-aprel) 20-50 m arasında su dərinliklərində su sütununun üst təbəqələrində yaranmağa başlayır. Lakin, yayda və payızda termoklin fırtına hadisələrinin artan tezliyinin səbəb olduğu, üst təbəqələrdə şaquli qarışmada artımı əks etdirməklə dərinlik istiqamətində hərəkət edir. Termoklin dərinləşdikcə temperatur dəyişikliyinin intervalı azalır, bu, qış aylarında termoklin tədricən parçalanana qədər davam edir. Xəzər hər qış fəslində qismən donur; şimal hissə hər il qış fəslində donur, cənub hissədə isə yalnız sərt qış vaxtlarında buz əmələ gəlir (Kosarev və Yablonskaya, 1994). Şimali Xəzərdə böyük buz kütlələrinin yaranması qış hava temperaturunun aşağı olmasına görə deyil, həm də, suların duzluluğunun aşağı olması və dərinliklərin az olmasına görədir. BP Azərbaycan Şəfəq-Asiman Dəniz Bloku 3Ö Seysmik Kəşfiyyat Tədqiqatı Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi AETC/P140167_Rev03 41 50 0 46 0 47 0 48 0 49 0 51 0 52 0 53 0 54 0 55 0 47 0 46 0 45 0 44 0 43 0 42 0 41 0 40 0 39 0 38 0 37 0 36 0 N E W S BAKU ASTRAKAHN 0km 100km 200km 300km MAKHACHKALA 50 0 46 0 47 0 48 0 49 0 51 0 52 0 53 0 54 0 55 0 47 0 46 0 45 0 44 0 43 0 42 0 41 0 40 0 39 0 38 0 37 0 36 0 N E W S BAKU ASTRAKAHN 0km 100km 200km 300km MAKHACHKALA 18°c 17°c 16°c 15°c 14°c 13°c 50 0 46 0 47 0 48 0 49 0 51 0 52 0 53 0 54 0 55 0 47 0 46 0 45 0 44 0 43 0 42 0 41 0 40 0 39 0 38 0 37 0 36 0 N E W S BAKU ASTRAKAHN 0km 100km 200km 300km MAKHACHKALA 16°c (b) Annual salinity of surface layer water 50 0 46 0 47 0 48 0 49 0 51 0 52 0 53 0 54 0 55 0 47 0 46 0 45 0 44 0 43 0 42 0 41 0 40 0 39 0 38 0 37 0 36 0 N E W S BAKU ASTRAKAHN 0km 100km 200km 300km MAKHACHKALA (c) Annual temperature of surface layer (a) Annual temperature of air above Caspian 50 0 46 0 47 0 48 0 49 0 51 0 52 0 53 0 54 0 55 0 47 0 46 0 45 0 44 0 43 0 42 0 41 0 40 0 39 0 38 0 37 0 36 0 N E W S BAKU ASTRAKAHN 0km 100km 200km 300km MAKHACHKALA KEY Mild Winter Severe Winter (e) Positions of the edge of sea ice (d) Common circulation of sea waters Adapted from www.caspinfo.net with additional data from Kosarev and Yablonskaya (1995) Şəkil 5.2: Xəzər Dənizinin iqlimi və hidroloji strukturu Kosarev və Yablonskayadan alınan əlavə məlumatlarda www.caspinfo.net saytından uyğunlaşdırılmışdır (1994) (a) Xəzərin üzərində havanın illik temperaturu (b) Səth su təbəqəsinin illik duzluluğu (c) Səth təbəqəsinin illik temperaturu (e) Dəniz buzunun kənarlarının vəziyyəti (e) Dəniz buzunun kənarlarının vəziyyəti (d) Dəniz sularının ümumi dövranı BP Azərbaycan Şəfəq-Asiman Dəniz Bloku 3Ö Seysmik Kəşfiyyat Tədqiqatı Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi AETC/P140167_Rev03 42 Dalğa və axın rejimi Küləyin gətirdiyi dalğalar Xəzərin bu hissəsinin üstün xüsusiyyətləridir və fırtınalı vəziyyətlərdə dalğa hündürlükləri 10 m-dən artıq ola bilər. Mərkəzi cənubi Xəzər üçün 20 il ərzində maksimum dalğa hündürlükləri və küləyin sürəti müvafiq olaraq 14 m və 26 ms -1 kimi qeydə alınmışdır. Şimal küləkləri il boyu üstünlük təşkil edir və ən böyük dalğalar payız/qış aylarında baş verir, ən az dalğa aktivliyi isə apreldə müşahidə edilir (İllik Dəniz Sorğu Kitabları, Vudvard-Slayd İnterneşnldə qeyd edilib, 1996). Xəzər faktiki qabarma və çəkilmənin olmadığı dəniz kimi təsvir edilə bilər. Üst təbəqələrdə qalıq axınlara əsasən külək hərəkəti təsir edir, ikinci, lakin mühüm rol sıxlıq dəyişkənliklərinin üzərinə düşür. Su obyektində hərəkətin digər səbəbləri sualtı relyefdir, bu, şimali, orta və cənubi Xəzər sahələri arasında bir qədər təcrid olunmaya aparıb çıxarır - sahil xəttinin konfiqurasiyası, şimaldan cənuba doğru fərqli su temperaturları, daxil olan çayların, xüsusilə Volqa çayının delta zonaları (Kosarev və Yablonskaya, 1994). Xəzər dənizində ümumi axın dövriyyəsinin ilkin modelləri Knipoviç (1921) və Mixaylovski (1931) tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. O vaxtdan etibarən bu modellərdə bir sıra müəlliflər tərəfindən düzəlişlər və əlavələr edilmişdir. Furman və Şukarovanın verdiyi məlumata görə (1995, Vudvard-Slayd İnterneşnl 1996-da qeyd edilib,), Xəzər dənizində külək, dəniz dibi relyefi və su temperaturu fərqlərinin təsir etdiyi geniş miqyaslı dövriyyə nümunələri baş verir. Şimali və orta Xəzərdə saat əqrəbinin əksinə hərəkət edən iki daxili dövriyyə nümunələri mövcuddur, cənubi Xəzərdə isə, iki burağan hərəkəti mövcuddur – qərbi antisiklon və şərqi siklon (Şəkil 5.2). Duzluluq Qapalı Xəzərdə duzluluq dünya okeanında olduğundan demək olar ki, üç dəfə azdır və orta hesabla 12.8 - 12.9 ‰ təşkil edir. Duzluluq Volqa və Ural deltalarının yaxınlığında 0.1 - 0.2 ‰ –dən başlayaraq orta Xəzərlə sərhəddə olan şelf kənarında 10 - 11 ‰ olmaqla, cənub- şərqdə maksimum 13.5 ‰-dək dəyişir (Şəkil 5.2b) (Kosarev və Yablonskaya, 1994). Orta Xəzərin qərb sahillərinə tökülən çayların şirinləşdirmə təsiri yarımada ətrafında bu şelf kənarı boyunca 12.5 ‰-lik suyun duzluluq izoxətti formasını izah edir. Xəzər dənizinin cənub- şərqinə çay axınlarının demək olar ki, olmaması bu hissədə müşahidə edilən yüksək səviyyəli duzluluğu izah edir, çünki duzluluq buxarlanmanın konsentrasiya təsirinə görə artır. Kontrakt Sahəsinin yaxınlığında səth suyunun duzluluğu bütün il boyu təxminən 12.5 – 13 ‰ olmaqla nisbətən sabit qalır. Bunun səbəbi bu ofşor sahədə şirin su axınının çpartlayışmazlığıdır. Hidrokimyəvi rejim Cənubi Xəzərin dərin sulu sahələri günəş işığının zəif daxil olması, sabit temperatur şəraiti və az həll olan oksigen səviyyələri ilə xarakterizə olunur. Kontrakt Sahəsinin yaxınlığında (20 km-liyində) səciyyəvi həll olmuş oksigen səviyyələri Cədvəl 5.1-də göstərilir. . Yüklə 5,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|