Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
286
—
d biyyat: 
 
1. .Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.304-308 
2. N.Abdullayeva. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi. Bak , 
ADPU-nun n ri, 1999, s.110-112 
3. N.Abdullayeva. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi üzr  
xüsusi seminar materiallar . Bak , “Maarif” n riyyat , 1975, 
s.60-75, 190-195, 225-226 
4. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , “As-
poliqraf LTD” MMC, 2004, s.328-338 
5. .Abdullayev. Müasir Az rbaycan dilind  tabeli mür kk b 
cüml l r. Bak , “Maarif” n riyyat , 1974, s.160-182 
6. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , Az rt drisn r, 1962, 
s.185-195 
7. E.H s nova. Mür kk b cüml l rin polipredikativliyi. Bak , 
Az rbaycan Dövl t Univerisiteti, 1986, s.47-48 
8. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisind n praktikum. Bak , 
ADU-nun n ri, 1978, s.55-57 
 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
287
—
 
 
Õ
ÿÁÿРÁÓÄÀàÚÖÌËÿÑÈ 
 
 
X b r budaq cüml si haqq nda m lumat.  X b r budaq 
cüml si ba  cüml nin i ar   v zliyi il  ifad  olunmu   x b rinin 
m nas n  izah edir, ayd nla d r r. M s.:  M hk m d n xahi im 
budur ki, m ni haqs z t hqirl rd n qorusun. Dünyada  n xo b xt, 
n b xt v r övlad odur ki, ata-anas n n haqq-say n  itirmir.  
H r iki misalda ba  cüml   vv l, budaq cüml  sonra i l nir. 
H r iki misalda budaq cüml  ba  cüml y  ki ba lay c s  il  ba la-
n r. Budaq cüml l r ba  cüml nin budur, odur sözl rinin m nas n  
izah edib ayd nla d r r. Bel  cüml l ri sad l dirdikd  budaq 
cüml   t rkib 
klind  ba  cüml nin x b rinin yerin  qoyulur: 
M hk m d n xahi im m ni haqs z t hqirl rd n qorumaqd r.  
Ba qa tabeli mür kk b cüml l rd  ba  cüml d   q lib söz 
i l n  d  bil r, i l nm y  d  bil r. Lakin x b r z ruri üzv oldu u 
üçün ba  cüml d  q lib söz mütl q i l nir.  
X b r budaq cüml sinin tipl ri. Ba   v  budaq cüml l rin 
yerin , ba lay c  vasit l r  gör   x b r budaq cüml sinin iki tipi 
vard r. 
Birinci tip.Birinci tipd  ba  cüml   vv l, budaq cüml  sonra 
i l nir. Budaq cüml  ya yaln z intonasiya il , ya da ki ba lay c s  
il  ba lan r. M s.: Amma a adan t v qqem budur,  g r iltifat n z 
olsa, b nd y  bir yab   ta el y siniz. M nim siz  v siyy tim odur 
ki, dediyim sözl ri atama yetir siniz. Düzü budur ki, o vaxt daha 
can-dill  çal rd q. ( .V liyev)  ltimas m odur ki, xan h zr tl ri 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
288
—
m n   s nacaq versinl r. ( . f ndiyev) H qiqi azadl q odur ki, 
insanlar yaltaq, r zil olma a m cbur edilm sin. ( . f ndiyev)  
Bu tipin özünü d  ba  cüml d ki x b rin növün  gör  
müxt lif qruplara ay rmaq olar:  
1.Ba  cüml nin x b ri  budur, odur, bu idi, o idi, bu imi , o 
imi  sözl ri il  ifad  olunur v  budaq cüml  vasit si il  izah edilir. 
M s.:  Yegan   m sl h t  odur ki, biz quyunu 100 metr d  
d rinl dir k. Mehdinin arzusu bu idi ki, gec-tez yen  r ssaml a 
qay ts n.  gid  odur, atdan dü  atlana, igid odur, h r  zaba 
qatlana. (atalar sözü) Qaz   a a, sözün  sli  budur ki, bizim 
Danaba   k ndind  bir dul övr t var. (C.M mm dquluzad ) 
vv la  budur ki,  q nd-çaya söz yox, pul ver c ks n. 
(C.M mm dquluzad ) Sizin qullu unuza g lm kd   q sdim  bu idi 
ki, bu  rzimi siz  yetirim. (C.M mm dquluzad ) Bunun m nas  o 
idi ki, qat -qat  gülm k  eytan s n tidir. (C.M mm dquluzad ) 
Son v siyy tim  budur ki,  v ziyy ti birinci növb d  xarici 
soy unçulardan qorumaq laz md r. (M.S.Ordubadi) Yax s  budur 
ki, yolda lar n   m n  dey s n. (M.F.Axundov) O birisi ç tinlik 
budur ki, gil m hlulu tez-tez ax b ged  bil r. (M.Hüseyn) Dediyim 
odur ki, i in, v zif nin yax s , pisi olmaz. ( .M likzad )  n böyük 
igidlik  odur ki,  m lub olanda da ruhdan dü m yib yen   d  
q l b  ümidil  ya ayasan.  
2.Ba  cüml nin x b ri bura, ora, buras , oras  sözl ri il  ifad  
olunur. M s.:  Xo b xtlik  buras d r ki,  q z da Yusifi ist yir. B la 
buras ndad r ki,  M hs ti xan m ya ayan m h ll ni da d rlar. 
(M.S.Ordubadi) Ancaq birc   t favütünüz  oradad r ki, onun 
saqqal  var, sizin saqqal n z yoxdur. Ancaq m s l   buras ndad r 
ki, pis m nzilin n  dem k oldu unu Sit mxan m da bilirdi. 
( bülh s n) 
3.Ba  cüml nin x b ri el dir, bel dir, el  idi, bel  idi, el  imi , 
bel  imi , bu imi   sözl ri il  ifad  olunur. M s.:  Sizin k ndin 
v ziyy ti  el dir ki, könd l n çaydan oraya at ç xarmaq olar. Siz 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
289
—
h rlil rin güman   bel dir ki,  k nd yerind  ancaq avamlar 
ya ay r. Eyvaz n i i  el dir ki,  n  öldüyü m lumdur, n  qald . 
(C.Cabbarl ) Mayorun niyy ti bel  imi  ki, “m h bb tl ” yana b 
ikimizi d   sir apars n, dü m n  t hvil versin. Bizimki d  bel  idi 
ki, fikirl , fikirl m  onsuz da h r  ey h ll olunmu du, daha bunu 
ç k-çevir  salma n n   m nas  var ax . ( . xl ) Dünyan n i i 
bel dir,  n   q d r bir yerd   i l yirs n i l , ax r  ayr l qd r. 
( . f ndiyev) V ziyy t  el  idi ki, bu sirri Mehmandan gizl tm k 
olmazd . (S.R himov)  
4.Ba  cüml nin x b ri  o,  bu sözl rinin  üçün, ötrü, gör  
qo malar  il  birl m si yolu il  ifad  olunur. M s.:  Bu i l r 
tamam  ondan ötrüdür ki,  ahbaz bir gün gözl rind n uzaq 
olmas n.  
5.Ba  cüml nin x b ri  bu, o+dem k sözü il  ifad  olunur. 
M s.: Bu o dem kdir ki, könüll r sevin rk n d llallar susmal d r.  
6. Ba  cüml nin x b ri bu, o + ibar t sözl ri il  ifad  olunur. 
M s.:  M qs dimiz  ondan ibar tdir ki,  m lli-ba l  baza yara-
daq. sas ç tinlik  ondan ibar tdir ki,  C nubi az rbaycanl lar 
q ddar  ran  ahlar ndan azad olsun. ( . f ndiyev) 
7.Ba  cüml nin x b ri  bu, o + olmaq sözü il  ifad  olunur. 
M s.:  S nin d  muzdun o olar ki, m nim kimi b yl  qohum 
olarsan.  ncim yin d   s b bi  bu oldu ki, Nata a M
did n 
brilliant üzük xahi  etmi di, o, gümü  üzük g tirmi di.Bu hidd tli 
nitqin n tic si o oldu ki, Kliftonun sakinl ri onu b l diyy d  ç x  
etm y  sövq etdil r v  onun namiz dliyini b l diyy   uras na 
ç xard lar.  
 
Qeyd:  X b r budaq cüml sinin birinci tipind  (ba  
cüml   vv l, budaq cüml  sonra g ldikd ) b z n 
budaq cüml l r h mcins olur. Bel  cüml l r   h m-
cins budaq cüml li polipredikativ x b r budaq cüm-

---