Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
63 şaxələnmiş trayektoriyaları yaranır. Şaxələnmə sürətlə meydana gəlir. Bu zaman şaxənin bir qolundan digər şaxələr yaranır. Bu o deməkdir ki, ilkin trayektoriyalar üzrə siyasi hadisələrin təkrar olaraq tez-tez törədilməsi nəticəsində ilkin sadə trayektoriyalar bir müddətdən sonra baza
trayektoriyalarına çevrilir. Baza trayektoriyasına xidmət üçün köməkçi trayektoriyalar yaranır. Sonradan isə köməkçi trayektoriyaların da əksəriyyəti baza trayektoriyasına çevrilir. Siyasi inkişafın əsas xüsusiyyətləri də məhz baza trayektoriyalarının tez-tez yaranması prosesləri ilə müəyyən edilir. Siyasi hadisələrin baza trayektoriyaları ilə tez-tez törədilməsi məhz siyasi inkişafın əsaslarını müəyyən edir. Məsələn, iqtisadiyyat baza trayektoriya istiqamətidir. Eləcə də istehsal sahələrinin yaradılması da baza sahələrdir. Bu baza istiqamətlər üzrə siyasi
hadisələrin tez-tez
törədilməsi (iqtisadiyyatın təkmil şəkildə tez-tez olaraq idarə edilməsi) təbii olaraq siyasi inkişafa səbəb olur. Siyasi hadisələr cəmiyyətin ümumilikdə dinamik hərəkət vəziyyətində olmasını təmin edir. Hərəkət vəziyyətləri də öz növbəsində idarəedilən aktiv vəziyyətindən idarəedilən passiv vəziyyətinə keçidlə xarakterizə olunur. Siyasi sistem fəaliyyət göstərərək daima siyasi qurum yaratma və mövcud siyasi qurumun strukturunda dəyişiklik etmək kimi funksiyasını yerinə yetirir. Siyasi inkişaf zamanı siyasi sistemin ümumilkdə hərəkət vəziyyəti nisbi normal hərəkət vəziyyətindən daha da fəal olur. Siyasi sistem sürətli hərəkət trayektoriyalarının yaranmasını zəruri edir. Siyasi sistem tələb edir ki, siyasi hadisələr maraqların təmin edilməsinə istiqamət- lənsin. Siyasi sistemin trayektoriyaları arasında birləşmələr də mövcud ola bilər. Belə ki, siyasi hadisələr iki və ya daha çox trayektoriya üzrə törədildikdə müəyyən məsafədən və zamandan sonra maraq və tələbatların birləşməsi naminə trayektoriyalar birləşdirilə bilər. Bu zaman siyasi hərəkət trayektoriyasında siyasi enerji zolaqları da gücləndirilə bilər. Həmin anda siyasi enerji zolaqları siyasi hadisələrin sürətini daha da artıra bilər. Burada gücün birləşdirilməsi prinsipi ortaya çıxa bilir. Birləşmiş güc də
64 siyasi hadisələri sürətlə törətməyə səbəb olur. Təkanvericilik burada əsas amilə çevrilir. Siyasi sistem siyasi hadisələri birləşdirə və ya birləşmiş hadisəni tələbata və şəraitə müvafiq olaraq parçalaya bilər və ayrı-ayrı istiqamətlərə yönəldə bilər. Burada birləşmə və parçalanma proseslərinin kökündə də məhz maraq və tələbat amilləri mühüm rol oynayır.
Siyasi inkişaf zamanı tələbat və maraqlar artdığından və bu baxımdan da siyasi hadisələrin sayının çoxaldılması zərurətə çevrildiyindən maraq və tələbatların təmin edilməsi üçün siyasi hərəkətlərin də istiqamətləri daima genişlənmə xüsusiyyətlərinə malikdir. Eyni zamanda maraq və tələbatlara müvafiq olaraq trayektoriyaların sayı da çoxaldılır. Belə ki, siyasi trayekto- riyaların genişlənməsi prosesləri daima baş verən və təkrar olaraq törədilən siyasi hadisələrdən meydana gəlir. Bu bir növ yeni salınmış bir yola və bu yoldan keçən avtomobillərin gündən-günə sayının çoxalmasına bənzəyir. Əgər yeni salınmış yol istiqa- mətində ticarət, istehsal və xidmət obyektlərinin sayı çoxalarsa və yaşayış məskənlərinin sayı çoxaldılarsa, onda həmin yolda avtomobillərin sayı da çoxaldılacaqdır. Bu yoldan istifadə etməklə yeni obyektlərin də inşasını yerinə yetirmək olar. Siyasətdə də bu cür proseslər mövcuddur. Məsələn, sosial sahədə siyasəti həyata keçirmək və gücləndirmək üçün bir-birinin ardınca tez-tez müəyyən islahatlar həyata keçirilir, eyni və oxşar məzmunlu siyasi hadisələr törədilir. Həmçinin siyasi qurumlar tərəfindən tez-tez siyasi qərarlar qəbul edilir və icrası təmin edilir. Siyasi vasitələrin hərəkət vəziyyəti, hərəkət prosesləri eyni istiqamətdə mövcud olan siyasi hərəkət trayektoriyalarını genişləndirir. Həmçinin yeni trayektoriyalar yaradılır. Məsələn, aidiyyatı baş qurum tərəfindən verilən qərarları və nəticələrini daha da möhkəmləndirmək və təsirli etmək üçün üçün tabeli və aşağı səlahiyyətə malik olan
65 qurumlar əlavə qərarlar qəbul edir və icrasını təmin edirlər. Tələbata və maraqlara müvafiq olaraq baş qurum tərəfindən tez- tez törədilən siyasi hadisələrin ardıcıl düzülüşü baza trayekto- riyasını gücləndirir. Bununla yanaşı, kənar trayektoriyalar da yaranır. Siyasi inkişaf zamanı siyasi vasitələrin hərəkət trayekto- riyaları tez-tez yaranır. Trayektoriyalar bir mərkəzdən çıxaraq ətraflara doğru uzanır. Bu o deməkdir ki, baza trayektoriyası köməkçi trayektoriyaların yaranmasına xidmət edir. Bütün trayektoriyalar şəbəkəsi isə siyasi sistemin işlək mexanizmini formalaşdırır və siyasi sistemin siyasi qurumlarını-siyasi institutlarını bir-birinə bağlayır. Siyasi qurumlar arasındakı əlaqə tellərini, yollarını siyasi trayektoriyalar təşkil edir. Siyasi sənədlər isə zəncirin həlqələri (tellərin birləşmələri) rolunda çıxış edir. Siyasi inkişaf zamanı siyasi trayektoriyalardan ötürülmələr tez-tez həyata keçirilir. Siyasi inkişaf vəziyyətində siyasi qurumlar şaxələnmiş formada artdığından siyasi trayektoriyaların da sayı da artırılır. Siyasi trayektoriyaları siyasi qurumlar yaradırlar. Bu baxımdan siyasi qrumların özlərinin mövcudluğu da yeni-yeni trayektoriyaların meydana gəlməsinə səbəb olur. Qarşılıqlı təsir prosesləri nəticəsində yaradılma prosesləri baş verir. Siyasi inkişaf zamanı elə də olur ki, siyasi hadisələrin trayektoriyaları yoxa çıxır, eyni zamanda bir formadan, bir istiqamətdən başqa forma və istiqamətlərə keçir. Məsələn, dövlətin hər hansısa bir sahəsində siyasi prosesləri həyata keçirmək üçün tez-tez yeni siyasət qurumları yaradılır, yaxud da mövcud siyasi qurumların fəaliyyəti vəzifə və səlahiyyət baxımından kiçilir, yaxud da böyüyür. Bütün bu proseslər siyasi şəraitlərdən formalaşır. Siyasi tələbatdan meydana gəlir. Törəmə trayektoriyalar arasında da əlaqələr yaranır. Törəmə trayektoriyalar bir müddətdən sonra baza trayektoriyasına keçir. Ola da bilər ki, bir və ya bir neçə baza trayektoriyası da öz formasını itirsin və ölçüsü kiçilsin, ya da tamamilə yox olsun. Bu hər şeydən öncə həmin trayektoriyada siyasi hadisələrin törədilməsinin dayandırılması ilə əlaqəli ola bilər. Siyasi hərəkətlərin trayektoriyaları və siyasi hadisələrin
Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|