Microsoft Word son dialektik corafiya docx
Yüklə 93,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağazeynal A. Qurbanzadə
- İnsan coğrafiya elminin xronologiyası
- Eduard Taylor
- Dialektik coğrafiya
Ağazeynal A. Qurbanzadə 112 Təkаmül məktəbinin nümаyəndəsi Аdоlf Bаstiаn “Tаriхdə insаn” və “Аdi təfəkkür” əsərlərində əsaslı olaraq insаnlаrın еyni təfəkkür qаbiliyyətinə mаlik оlmаsı və bəşər mədəniyyətinin vаhidliyi hаqqındа fikirləri elmi mənbələrdə konseptual dəyər kimi qəbul edilir. A.Bastinin insаn təkamülün tarixini və tə- fəkkürünə dair araşdırmalarının əsasında aşağıdakı mənbələr daha çox önəmli sayılır: insan nəslinin və şüurunun vаhidliyi; insanın əqli tərəqqisi; insanın ətrаf mühit ilə əlaqəsi. Аrхеоlоq və еtnоlоq Cоn Lеbbоk “Mədəniyyətin bаşlаnğıcı” adlı tarixi- xroloji mənbələrə əsaslanan əsərində insаn cəmiyyətinin və mədəniyyətinin başlanğıc mənbələrinin təhlillərinə üstünlük verilmişdir. İnsan coğrafiyasının fəlsəfəsinin tarixində Еduаrd Tаylоrun tədqiqtlarının elmi-metodoloji baxışlarının idealogiyası və təsnifat göstəricilərinin elmi mək- təblərinin tərəfindən idealoji mənbə kimi qəbul olunmuşdur. Е.Tаylоrun “Bə- şəriyyətin qədim tаriхinə dаir tədqiqаtlаr” və “Аntrоpоlоgiyа” аdlı əsərlərində insan coğrafiyasının inkişafında xüsusi mövqeyi vardır. Bu əsərlərdə müəllif sivilizаsiyаların qovuşduğu məkanlarda insan coğrafiyasının inkişаf formaları- nın əsаslаndırmаğа çаlışmışdır. E.Taylorun ideyasına görə аyrı-аyrı хаlqlаrın məişət və mədəniyətlərinin arasında fərqli cəhətlərin yaranmasına səbəb həmin хаlqlаrın Yer kürrəsində qеyri-bərаbər inkişаfı və məskunlaşması ilə əlaqələn- dirirdi. İnsan coğrafiya elminin xronologiyası İnsan coğrafiyası elmi klassik elmlər sisteminə daxildir. Onun əsas elmi məzmununa ümumi fəlsəfi dünyagörüşünün ideya mənbələrinə söykənən coğ- rafiya elminin tədqiqatçılarlnln rasional fuksiyaları daxilildir. Nəzəri-metodoloji və praktiki funksiyası baxımdan insan coğrafiya elminin təkamülü və onun dialektik formalaşması elm tarixinin zərurətindən irəli gəl- Eduard Taylor: Etnoqrafiya və antropologiya elmi- nin banilərindən sayılır. İnsan həyat tərzinin aktivləşdirilməsinə dair ideyaları coğrafiya elmində aktuallıq kəsb etmişdir. Mədəniyyə- tin inkişaf tarixinin nəzəri baxışları coğrafiya elm mək- təblərində dəyərli tədqiqatlardan sayılır. Dialektik coğrafiya 113 mişdir. Məntiqi olaraq, dialektik coğrafiya elmin inkişafı ilkin olaraq elm tari- xinin tələblərinə uyğun yeniləşmiş, rasional dialektik funksiyalarını özündə birləşdirməklə coğrafiya elminin sisteminə çevrilmişdir. Ümumi elmi fəlsəfə- sinin tədqiqat obyektlərinin metodologiyasının müstəfisində insan coğrafiya elminin tədqiqat mövqe strukturları reallığa çevrilmiş, geniş mənada qlobal- laşan coğrafiya elmi təsnifatına daxil olmuşdur. Elm tarixinin evolyusiyon mənbələrinin reallıqları göstərir ki, hər bir elmi- nin fəlsəfi mənbələrinə uyğun formalaşması və dinamik inkişafının qanunauy- ğunluqlarına malikdir. Bu baxımdan insan coğrafiya elminin təkamül modeli- nin çərçivəsi “coğrafi mühit – zaman-insan” idealogiyasına əsaslanmış, yeni- ləşmiş və müasirləşmişdir. Nəticə etibarı ilə ümumi coğrafiya elminin təfəkkü- rünün çərçivəsində insan coğrafiya elminin özünəməxsus nəzəri-metodoloji predmeti və tədqiqat obyekti vardır. İnsan coğrafiya elminin xronoloji modelinin sosial-fəlsəfi anlamı və tədqi- qat obyekti önəmli sayılır. Tədqiqat obyektin əsas ideya məzmununda sosial strukturun modelləşməsi, praktikası və kartoqrafik təhlillərinin aparılmasından ibarət olmasıdır. 110 Bu cəhətdən Le Pleya tərəfindən aparılan tədqiqatlarının nəticələri və praktikası insan coğrafiya elmi üçün məqsədli hesab edilir. İnsan coğrafiya elminin inkişafında ABŞ-ın Vaşinqton elmi məktəbinin coğrafları = R.J.Charley, W.L.Garrison, R.L.Morril və b. = tədqiqat işləri in- san coğrafiya elmi modelinin yaranması və dinamikasında mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. ABŞ Milli Akademiyası və Milli Elmi-Tədqiqat Şurasının konfranslarında insan coğrafiyası elminə xüsusi bölmələr ayrılır. Burada sosial coğrafiya, krea- tiv coğrafiya, qlobal bəşəri coğrafiya və s. elmlərinə dair konstruktuv məruzə- lər hazırlanır. Tədqiqat işlərinin praktiki istiqamətləri coğrafiya elminin yeni- ləşməsinə və təsnifatına yeni ideyalarla zənginləşməsində faydalı elmi mənbə kimi qəbul olunur. İnsan coğrafiya elminin funksional məntiqi İnsan coğrafiya elminin məntiqinin təsnifatında demək olar ki, kompleks tədqiqat funksiyalarının çərçivəsini özündə tamamlayır. Məntiqi olaraq dialek- tik coğrafiya elminin çərçivəsini funksional modeli kimi qəbul etsək, insan coğrafiyası həmin çərçivənin bir hissəsidir. Coğrafiya elmində insan faktoru məna ifadəsində yanaşma müxtəlifliyinin önəmi mövcuddur. Bu önəm siste- mində insan fərdinin bütün fəaliyyətinin kompleksi coğrafi məkanla bağlıdır. 110 Urban sociology. London. 1998. Ağazeynal A. Qurbanzadə 114 Təbiətşünaslıq elmlərinin evolyusiyon baxımından təhlili göstərir ki, insan coğrafiyasının funksional dəyərləri bütün elmlər taxrixinin epoxolarında kon- struktiv olmuş və dialektik tədqiqatlarında mövqeli məzmun kəsb etməsi ilə fərqlənmişdir. Nəticə etibarı ilə dialektik coğrafiya elmi sisteminin metodolo- giyasının tamamlanmasında insan coğrafiya elminin funksional məntiqi mo- delləri praktiki cəhətdən effektli olmaqla yanaşı, həm də ümumi elmi idealoji əhəmiyyət daşıyır. İnsan coğrafiya elmi təsnifatının funksional məntiqinin tərkibində insan fər- dinin genezisi və evolyusiyası fonunda təhlillərinin aparılması zəruriyyəti ya- ranmışdır. İnsan coğrafiyasının genezisi ilə məşğul olan elmi mərkəzlərində “antropogenez” konsepsiyasına dair geniş miqyasda müqayisəli elmi-praktiki əhəmiyyətli tədqiqatlar aparılmışdır. Elmi tədqiqatlarda antroloqlarının rolu və mövqeyi şox aktuallıq kəsb edir. Bu sahədə ingilis antropoloqu Luis Likinin araşdırmaları elm mərkəzlərində qəbul olunmuşdur. L.Likin tərəfindən Oldo- vay mağarasında (Tanzaniya) ilk insan skletinin fraqmentlərinin tapılması və müəyyən olunması mühüm elmi kəşflərindən biridur. 111 Morfoloji, fizoloji və psixoloji müqayisələrinin nəticələrinə əsasən, insan fərdi vahid növdən (homo sapines), vahid kökdən əmələ gəlməsi haqqında ba- xışlarının elmi mənbələrində öz təsdiqini tapmışdır. 112 Antropoloji tədqiqatlar göstərir ki, habililis mərhələsindən sonra insan evol- yusiyası arxantroplar: qədim insan erası ilə əvəz olunmuşdur. Arxantroplar 800-300 min il bundan əvvəl Avroavraziya coğrafi məkanında yaşaması haq- qındakı ideyalarının elmi əhəmiyyəti çox böyükdür. 113 Müasir insanın genezisinə dair elmi araşdırmalarında iki mühüm ideya hökm sürür: 111 Происхождения человека. М., 2002. 112 Наука и человечество. М., 1998. 113 Polь Клобаль. Пространство в географии человека. М., 1995. Luis Liki: radioizotop metodu ilə ilk insan skletinin yaşı 2 mln. ilə yaxın olmasını təyin etmiş və bunu Homo habilis (ağıllı insan; beynin çəkisi 650 sm 3 ) adlandırmışdır . Yüklə 93,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|