Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 41 gah oxumir, heç unun işindən baş çıxarmaxolmii: – Meni də çağir, oni də (Bal.). Həmcins xəbərlərdən birincisi təsdiq, digəri inkar şəklində olarsa, bəzən ikinci xəbər işlənmir və bunu yox sözü əvəz edir: məs: – Qarrasa pis olar, qarramasa yox (Şə.). Ədəbi dildə olduğu kimi, bəzən şimal qrupu dialekt və şivələrində də bəzən həmcins üzvlü sadə cümlələrdə həmcins xəbərlərdən biri buraxılır, lakin fərq bundadır ki, ədəbi dildə birinci, şivədə isə axırıncı həmcins xəbər buraxılır: məs: – Onun ya ölisinivər, ya dirisini(Bal.). Bundan əlavə M. Cəfərzadə dialekt və şivələrin sintaksisində həmcins üzvlü cümlələrin mühüm yer tutduğunu qeyd etmiş. Belə cümlələrə həm monoloji həm də dialoji nitqdə təsadüf edildiyini qeyd etmişdir. Fərq burasındadırki, dialoji nitqdə cümlələr lakonik olub çoxlu söz işləməsinə yol vermir. Ona görə həmin cümlələrdəki həmcins üzvlərin sayının ikidən artıq olması bir üzvün digər üzvə görə təkrarlanması əslində mümkün deyil. Monoloji nitqdə isə çoxlu üzv işlətməyə bu və ya digər üzvü dəfələrlə təkrar etməyə imkan vardır. Xüsusən iş və hadisə geniş veriləndə bunlardan istifadə edilir. [2.] Dialekt və şivələrdə həmcins üzvlü sadə cümlələrin çoxu bağlayıcısızdır. lakin bağlayıcılı cümlələrdə xeyli işlənilir. bağlayıcılı həmcins üzvlər arasında aşağıdakıbağlayıcılar işlənir. ara, ya, nə, da bəzən də gah, həm bağlayıcılarından, habelə başqa vasitələrdən istifadə edilir. məs ara bağlayıcısı bir qədər məhdud olsada amma Şimal qrupu dialektlərində işlədilir. məs Qax rayonu ərazisində. məs. Ərə mən, ərə Əli gidiy qoyuna. Bu erə//ərə sözləri arada sözünün fleksiyaya uğramış formasıdır. həmçinin ara bağlayıcısı da. məs. Bıları apar, ara öz xatrıva, ara menimxatrıma və sairə. ƏDƏBİYYAT: 1. Azərbaycan dilinin Dərbənd dialekti. Bakı «Elm « 2009, 448 səh. 2. Cəfərzadə M. Azərbaycan dilinin dialekt sintaksisi. Azərnəşr. Bakı. 1990. 350 səh. 3. Hüseynova Mahirə «Aşıq və el şairlərinin üslubi leksikası. « Bakı 2016, ADMİU. 200 səh. 4. İslamov Musa. Azərbaycan dilinin Nuxa dialekti. AMEA. Bakı. 1968. 275 səh. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 42 5. Müasir Azərbaycan dilinin sintaksisi. IV hissə. Maarif, Bakı, 1972, 476 səh. 6. Şükürlü Ə. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı, Maarif, 1993. 7. Şirəliyev M. Azərbaycan dialektologiyasının əsasları. Şərq- Qərb. Bakı. 2008. 416 səh. 8. Tanrıverdiyev Əzizxan. « XVI əsr qıpçaq (Poloves) dilinin qrammatikası. Bakı, 2009, «Nurlan» nəşriyyati, 119 səh, Конуль Самедова Часть предложений, типы предложений на диалектах северной группы азербайджанского языка и элементы Кипчака в них Резюме Одной из наиболее противоречивых и плохо исследованных тем диалектов азербайджанского языка является синтаксис диалектов. В этой статье рассматривается синтаксические особенности и Кыпчакские лингвистические элементы диалектов Северной группы азербайджанского языка. Здесь также показаны основные части предложений, вторичные части предложений, совместимость между субъектом и предикатом, а также последовательность слов в предложении, особенности междометия и восклицания и способы их использования на диалектах Северной группы азербайджанского языка (Шеки, Гах, Загатала и Балакан частично в Огузе). Также в статье рассматривается некоторые виды предложений - вопросительные предложения, восклицательные предложения и как вид простых предложений - не персональные предложения, неопределенное личное предложение, общая личное предложение на диалектах Северной группы. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 43 Konul Samedova Part of sentences, types of sentence in the North Group dialects of Azerbaijani language and and Kipchack elements in them Summary One of the most controversial and poorly investigated topics in the Azerbaijani language dialects is the dialect syntax. İn this article is investigated syntactic features and Kipchak linguistic elements of the North Group dialects of Azerbaijani language. Here also is shown main parts of sentences, secondary parts of sentences , compatibility between subject and predicate, as well as the sequence of words in the sentence, specific features of interjection and exclamations and ways of their use in in the North Group dialects of Azerbaijani language (Shaki, Gakh, Zagatala, and Balakan partly in Oguz). Also in the article is explored some kinds of sentences-interrogative sentences, exclamatory sentences, and as a type of simple sentences- inpersonal sentences, indefinite personal sentence, common personal sentence in the North Group dialects. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 44 Vahid Adil Zahidoğlu AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent vahid.zahidoglu@rambler.ru “Kitabi- Dədə Qorqud”un “Qan Turalı boyu”ndakı bir soylama haqqında Açar sözlər:“Kitabi - Dədə Qorqud”, “Qan Turalı boyu”, soylama, yanlışlıqlar, düzəltmələr. Ключевые слова: Китаби Деде Коркут, сойлама, Кан Турали, неточности, поправки Key words:The Book of Dada Gorgud, “The Story of Gan Turali”, fragment written in verse, errors, corrections. Yazılı abidələrin, o cümlədən də müxtəlif tarixi dövrlərə aid yazılı dastanların mətni üzərində aparılan tədqiqatların etibarlılığı bu və ya digər dərəcədə həmin abidələrin müxtəlif istiqamətlərdən hərtərəfli araşdırılması ilə sıx şəkildə bağlıdır. Yazılı abidənin elmi-tənqidi mətni mətnşünaslıq, dilçilik, ədəbiyyat, tarix elmlərinin baxış bucaqları altında yaranmalı və hər bir leksik vahid etimoloji araşdırma süzgəci vasitəsilə yoxlamadan keçirilməlidir.“Kitabi- Dədə Qorqud”un elm aləminə tanıdıldığı vaxtdan keçən 2 əsrə yaxın bir müddət ərzində dastanın mətni üzərində səmərəli tədqiqatlar aparılmışdır. Bu müddətdə abidənin bir neçə müəllif tərəfindən ayrı - ayrılıqda elmi- tənqidi mətni hazırlanmış, sözlərin oxunuşu və qüsurlu mətn parçalarının bərpası və bütövlükdə mətnin struktur - semantik parametrlərinin dəqiqləşdirilməsi baxımından bir çox əhəmiyyətli işlər görülmüşdür . Lakin bununla belə, abidənin mətnində oxunuşu və mənası mübahisə doğuran bir sıra sözlərə və qüsurlu mətn parçalarına bu gün də təsadüf edilməkdədir. Bu cəhətlər dastandakı mənzum parçalarda (soylamalarda) xüsusilə nəzərə çarpır. Bəllidir ki, nəzm hissələri çox hallarda dastanın rüşeym kimi yarandığı ilkin dövrlərdə ortaya çıxır və sonralar bu nəzm parçaları ümumi mətn daxilində bir növ paylaşdırılır. Bununla əlaqədar olaraq dastan mətnindəki mənzum parçalar nəsr hissələrinə nisbətən daha qədim tarixi xüsusiyyətləri özündə əks etdirir və onların tərkibində arxaik sözlər və qrammatik formalar uzun müddət dəyişilməz şəkildə qorunub saxlana bilir. Bu qədimliyi , ilkinliyi bilavasitə dastanın semantik - qrammatik Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|