Microsoft Word Tanr?verdi ?
Yüklə 61,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Koroğlu”nun şeir dili
- ANAFORA VƏ EPİFORA Ritm
- Anaforalar Bu
- ...Dərib, dərib
- Səksən min
- Epiforalar Bolu bəyin məclisində məzəsən, Məzəsən, broy, broy ! * * * Yaxşı yerdə axşamladın Ərəb oğlu, Ərəb oğlu!
- RƏDDÜL İBTİDA ƏLƏL ƏCÜZ VƏ RƏDDÜL ƏCÜZ ƏLƏL İBTİDA
- Gəldi
“Koroğlu”nun şeir dili 209 Buradakı zəngin qafiyələrin “atılı” (atım-atım atılmaq) sözünün assosiativliyi ilə reallaşması açıq-aydın şəkildə görünür: atılı-çatılı-satılı. Digər tərəfdən, “atım- atım atılmaq” leksik-morfoloji təkrarındakı “at”la “Qırat” zooniminin “at” hissəsi arasında zəncirvari bağlılıq, allite- rativ qafiyələnmə müşahidə olunur. Belə bir qafiyələnmə isə ümumən şifahi ədəbiyyatımız üçün xarakterikdir: Atım, atım, Qıratım... ANAFORA VƏ EPİFORA Ritm və ahəngdarlığın yaradılması, melodiyalılığın təmin olunması, həmçinin poetik mənanın qüvvətlən- dirilməsində anaforik və epiforik təkrarların rolu danıl- mazdır. Yeri gəlmişkən, ümumtürk ədəbiyyatı üçün xarakterik olan bu cür təkrarların yaranma tarixi çox qədimdir. Burada “Güc vur ho, güc vur ho, güc vur ho! Avalım düzdə qalıb ...” misraları ilə başlanan əkinçi nəğməsini təhlil süzgəcindən keçirmiş K.Hüseynoğlunun bir fikrini xatırlatmaq lazım gəlir: “... xalq mərasim və tamaşalarının qədim qaynaqları olan ovsun və magik ayinlərin ifası zamanı təqlid və təsir xatirinə, sözün əməli kəsərini artırmaq naminə bir çox söz, söz birləşmələri və səslər təkrar olunurdu. Belə mətnlər get-gedə təkmil- ləşdikcə onlardakı müxtəlif səs təkrarları da daha mütə- şəkkil ritm vasitələrinə çevrilirdi...Ritmin estetik təsirinin kökləri də məhz buradan başlanır, poeziya və musiqidə get-gedə daha da zənginləşir” (Azərbaycan şeir mədəniy- yəti. Bakı, 1996, səh.17). Bu mənada “Koroğlu”nun şeir dilində assonans, alliterasiya və digər poetik kateqori- Язизхан Танрыверди 210 yalarla yanaşı, anafora (təkrar olunan söz və ifadələrin misraların, cümlələrin əvvəlində işlənməsi) və epifora- ların (təkrar olunan söz və ifadələrin misraların, cümlələrin sonunda işlənməsi) qabarıq şəkildə görünməsi təbii qarşılanır. Bəzi nümunələrə nəzər salaq: Anaforalar Bu söz çıxıb telli Nigar dilindən, Bu qılıqda çodar olmaz, hay olmaz... * * * Biri şahin, qənim üstə əsəndi, Biri qanlı başı tərkdən asandı... * * * Uçub, uçub gəlir Bağdad elindən, Yer hay, məlum, çəkərəm, broy!.. * * * ...Dərib, dərib, yaylıq üstə sərməsən, Mətləbə gəlmişəm, mətləb verməsən... * * * Hansı dağların qarısan? Hansı bağların barısan?... * * * Səksən min ilxıya, səksən min ata, Səksən min mahaldan gələn barata, Səksən min kotana, səksən min cütə, Səksən min kotallı kala da vermə!... Sonuncu bənddəki anaforalar silsiləsi ilə bağlı bəzi cəhətlərə münasibət bildirmək lazım gəlir: ədəbiyyatı- mızdakı ən zəngin, ən təsirli anaforalardan hesab oluna bilər; Qıratın böyüklüyü, bənzərsizliyi anaforalar konteks- “Koroğlu”nun şeir dili 211 tində canlandırılıb, daha doğrusu, anafora kimi işlənmiş sözlər mübaliğələrdə birinci tərəf kimi çıxış edib; anaforalardakı “səksən” sözünün I və IV misraların son hissələrində eynilə təkrarlanması mətndəki melodiyalılığı bir az da qüvvətləndirib. Epiforalar Bolu bəyin məclisində məzəsən, Məzəsən, broy, broy! * * * Yaxşı yerdə axşamladın Ərəb oğlu, Ərəb oğlu! * * * Qoç Koroğlu hanı, hanı? Dostunla düşmanın tanı!... * * * Bu cür çoxsaylı epiforalarda müşahidə olunan bir məqama da diqqət yetirmək zərurəti yaranır: “Koroğlu” dastanındakı şeirlərdə epifora kimi işlənmiş sözlər mətn daxilində zəncirvari olaraq bağlanır, daha doğrusu, zəngin qafiyələr kimi çıxış edir: Ay həzərat, ay camaat, Ürək zərd oldu, zərd oldu!... Genə namərdin sözləri Cana dərd oldu, dərd oldu! Dostumu atdım damana, Rəqibi gəlsin yamana, Kor olsun belə zamana, Namərd mərd oldu, mərd oldu! Язизхан Танрыверди 212 Koroğluyam, dad, hazaram, Adım dəftərə yazaram, Nə qədər səfil gəzərəm, Adım qurd oldu, qurd oldu! Göründüyü kimi, üç bənddən ibarət bu gəraylıda epifora kimi işlənmiş sözlər qafiyələnib: zərd oldu, zərd oldu → dərd oldu, dərd oldu → mərd oldu, mərd oldu → qurd oldu, qurd oldu. Heç şübhəsiz ki, mətndəki obrazlılıq da daha çox bu vasitələrlə reallaşdırılıb. RƏDDÜL İBTİDA ƏLƏL ƏCÜZ VƏ RƏDDÜL ƏCÜZ ƏLƏL İBTİDA “Koroğlu” dastanındakı şeirlərdə “rəddül ibtida ələl əcüz”lə (eyni sözün misranın həm əvvəlində, həm də sonunda işlənməsi) poetik mənanın dolğunlaşdırılması, eyni zamanda ahəngdarlığın məhz bu kateqoriya ilə reallaşdırılması üstün mövqedə görünür. Çoxsaylı nümu- nələrdən bir neçəsinə diqqət yetirək: ...Öldürməyə bəy, paşanı Gəldi dəlilərim, gəldi. * * * Coşar dəli könül, coşar Coşuban həddindən aşar... * * * ...Yarı mənzildə qalmışam Dindirmə, məni dindirmə! * * * Yüklə 61,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|